Τον Φεβρουάριο του 2022, καθώς οι ρωσικές δυνάμεις προχωρούσαν προς το Κίεβο, ο Ολεξάντρ Ντμίτριεφ συνειδητοποίησε ότι ήξερε πώς να σταματήσει τους εχθρούς: προκαλώντας έκρηξη που θα άνοιγε μια τρύπα στο φράγμα που μπλόκαρε τον ποταμό Ιρπίν βορειανατολικά της ουκρανικής πρωτεύουσας, ώστε να δημιουργηθεί ξανά η πεδιάδα με τα στάσιμα νερά που είχε χαθεί εδώ και πολύ καιρό.
Οντας σύμβουλος Αμυνας, ο οποίος οργάνωνε αγώνες εκεί πριν από τον πόλεμο, ο Ντμίτριεφ γνώριζε καλά την περιοχή. Ηξερε ακριβώς τι θα σήμαινε για την πολεμική μηχανή της Ρωσίας εάν ο ποταμός πλημμύριζε ξανά, δημιουργώντας εκ νέου μεγάλες εκτάσεις βάλτων, οι οποίες είχαν αποστραγγιστεί κατά τη σοβιετική εποχή.
Η ιδέα λειτούργησε. «Κατ’ αρχάς, σταμάτησε τη ρωσική επίθεση από τα βόρεια», είπε ο ίδιος. Οι εικόνες με τα ρωσικά άρματα μάχης που είχαν βουλιάξει στη λάσπη έκαναν τον γύρο του κόσμου.
Τρία χρόνια αργότερα, αυτή η κίνηση απελπισίας έγινε πηγή έμπνευσης για χώρες της ανατολικής πτέρυγας του ΝΑΤΟ, ώστε να εξετάσουν το ενδεχόμενο αποκατάστασης και των δικών τους βάλτων – κάτι που σχετίζεται ταυτοχρόνως με δύο ευρωπαϊκές προτεραιότητες που ανταγωνίζονται όλο και περισσότερο η μία την άλλη σε ό,τι αφορά τη σοβαρότητά τους και την ανάγκη χρηματοδότησης: την άμυνα και το κλίμα.
Αυτό ισχύει διότι η συγκεκριμένη ιδέα δεν έχει να κάνει μόνο με την προετοιμασία απέναντι σε μια πιθανή ρωσική επίθεση. Οι προσπάθειες της Ε.Ε. να αντιμετωπίσει την υπερθέρμανση του πλανήτη βασίζονται εν μέρει στη βοήθεια της ίδιας της φύσης, και οι βάλτοι που είναι πλούσιοι σε τύρφη αιχμαλωτίζουν το διοξείδιο του άνθρακα που προκαλεί την υπερθέρμανση, ενώ ταυτόχρονα μπορούν να εμποδίσουν τα άρματα μάχης των αντιπάλων.
Παρ’ όλα αυτά, οι μισοί από τους βάλτους της Ε.Ε. αποστραγγίζονται, ώστε να δημιουργηθούν εκτάσεις κατάλληλες για καλλιέργειες. Οι αποξηραμένοι τυρφώνες με τη σειρά τους απελευθερώνουν αέρια του θερμοκηπίου και επιτρέπουν στα βαρέα οχήματα να διασχίζουν τα σημεία αυτά με ευκολία.
Κάποιες ευρωπαϊκές κυβερνήσεις αναρωτιούνται πλέον εάν η αποκατάσταση αυτών των βάλτων θα μπορούσε να λύσει πολλά προβλήματα συγχρόνως. Η Φινλανδία και η Πολωνία δήλωσαν στο Politico ότι εξετάζουν ενεργά την αποκατάσταση βάλτων ως ένα μέτρο τόσο για τη θωράκιση των συνόρων τους όσο και για την αντιμετώπιση της κλιματικής αλλαγής.
Σε τι χρησιμεύουν οι βάλτοι;
Στην κανονική τους μορφή, οι βάλτοι καλύπτονται από λεπτά βρύα που δεν μπορούν να αποσυντεθούν πλήρως και σταδιακά μετατρέπονται σε μαλακό και πλούσιο σε άνθρακα έδαφος, γνωστό και ως τύρφη.
Αυτό ακριβώς τος καθιστά μια από τις πιο ισχυρές πηγές απορρόφησης διοξειδίου του άνθρακα στον πλανήτη. Παρά το γεγονός ότι καλύπτουν μόλις το 3% της επιφάνειας της Γης, μπορούν να απομονώσουν το ένα τρίτο του CO2 – τη διπλάσια δηλαδή ποσότητα που αποθηκεύεται στα δάση.
Οταν αποστραγγίζονται, ωστόσο, οι βάλτοι αρχίζουν να απελευθερώνουν το διοξείδιο που αποθήκευαν εδώ και εκατοντάδες ή χιλιάδες χρόνια, επιταχύνοντας έτσι την υπερθέρμανση του πλανήτη.
Περίπου το 12% των τυρφώνων σε διεθνές επίπεδο έχει υποβαθμιστεί, προκαλώντας έτσι το 4% της μόλυνσης που οδηγεί στην υπερθέρμανση. (Σημειώνεται ότι οι παγκόσμιες αεροπορικές μετακινήσεις είναι υπεύθυνες μόνο για το 2,5%).
Στην Ευρώπη, όπου οι βάλτοι θεωρούνταν εδώ και καιρό ως μη παραγωγικές εκτάσεις που έπρεπε να μετατραπούν σε καλλιεργήσιμα εδάφη, η εικόνα είναι πλέον ιδιαίτερα δραματική: Οι μισές από αυτές τις εκτάσεις στην Ε.Ε. έχουν υποβαθμιστεί, κυρίως λόγω της αποστράγγισής τους για αγροτικούς σκοπούς.
Ως συνέπεια αυτού, οι χώρες της Ε.Ε. κατέγραψαν 124 εκατ. τόνους μόλυνσης από αέρια του θερμοκηπίου που προέρχονταν από τέτοιες εκτάσεις το 2022. Κάποιοι ειδικοί μάλιστα λένε πως τα στοιχεία αυτά υποτιμούν την πραγματική έκταση του προβλήματος.
Σήμερα βρίσκονται σε εξέλιξη αρκετές εργασίες αποκατάστασης τυρφώνων, με τις δραστηριότητες αυτές να έχουν επιταχυνθεί μέσω σχετικής νομοθεσίας της Ε.Ε. (Nature Restoration Law), η οποία απαιτεί από τα κράτη – μέλη να αποκαταστήσουν το 30% των τυρφώνων έως το 2030 και το 50% έως το 2050.
Οι 27 κυβερνήσεις του μπλοκ έχουν τώρα προθεσμία έως τον Σεπτέμβριο του 2026 ώστε να καταρτίσουν σχέδια για την εκπλήρωση αυτών των στόχων.
Πού βρίσκονται οι βάλτοι;
Οι περισσότερες από αυτές τις εκτάσεις είναι συγκεντρωμένες στα σύνορα του ΝΑΤΟ με τη Ρωσία και τη στενή της σύμμαχο Λευκορωσία. Εκτείνονται από την αρκτική μεριά της Φινλανδίας και μέσα από τα βαλτικά κράτη μέχρι και την ανατολική Πολωνία.
Οταν είναι γεμάτα με νερό, αυτά τα εδάφη αποτελούν μια επικίνδυνη παγίδα για στρατιωτικά οχήματα και άρματα μάχης. Ενα τραγικό παράδειγμα νωρίτερα φέτος αποτελεί η περίπτωση τεσσάρων Αμερικανών στρατιωτών που βρίσκονταν στη Λιθουανία και σκοτώθηκαν όταν προσπάθησαν να διασχίσουν έναν βάλτο με το τεθωρακισμένο τους όχημα M88 Hercules.
Και όταν οι στρατιώτες δεν μπορούν να διασχίσουν τέτοιες εκτάσεις, αναγκάζονται να κινηθούν προς άλλες περιοχές, όπως συνειδητοποίησε η ρωσική πλευρά όταν η Ντμίτριεφ και οι στρατιώτες του ανατίναξαν το φράγμα βόρεια του Κιέβου τον Φεβρουάριο του 2022.
Η άμυνα μέσω των βάλτων δεν αποτελεί νέα ιδέα. Οι βαλτώδεις εκτάσεις έχουν εμποδίσει στρατεύματα και άλλες φορές στην ευρωπαϊκή ιστορία. Η στρατηγική αξιοποίησή τους όμως θα αποτελούσε καινοτομία. Πρόκειται για μια προοπτική που έχει αρχίσει να κερδίζει έδαφος μεταξύ περιβαλλοντολόγων, ειδικών στην άμυνα και πολιτικών.
Αντιδράσεις
Αυτό δεν σημαίνει, ωστόσο, ότι δεν έχει υπάρξει αντίσταση απέναντι στη συγκεκριμένη ιδέα.
Στην Εσθονία, το υπουργείο Περιβάλλοντος εμπόδισε την προσπάθεια αποκατάστασης ενός τυρφώνα νωρίτερα φέτος, λόγω έντονων αντιδράσεων από ντόπιους που ανησυχούσαν για πλημμύρες και καταστροφή των δασών. Οι επιστήμονες, ωστόσο, ανέφεραν πως οι ανησυχίες αυτές είναι αστήρικτες.
Η μεγαλύτερη απειλή για τους τυφώνες είναι η γεωργία – μια άβολη αλήθεια για τις κυβερνήσεις της Ε.Ε. που προσπαθούν απεγνωσμένα να αποφύγουν την οργή των αγροτών.
Τόσο στη Φινλανδία όσο και στην Πολωνία, οποιεσδήποτε αρχικές εργασίες αποκατάστασης είναι πιθανό να εστιάσουν σε εδάφη που ανήκουν στο κράτος, ώστε να αποφευχθούν προς το παρόν οι αντιδράσεις. Οι επιστήμονες υποστηρίζουν, ωστόσο, ότι εάν τα κράτη έχουν πάρει στα σοβαρά τη συγκεκριμένη προοπτική, θα πρέπει να μιλήσουν στους αγρότες.
Τονίζεται, παράλληλα, ότι η αξιοποίηση των βάλτων για αμυντικούς σκοπούς, δεν λειτουργεί για όλες τις χώρες. Στη Γερμανία, για παράδειγμα, όπου περισσότερο από το 90% των τυρφώνων έχει αποστραγγιστεί , οι ένοπλες δυνάμεις εμφανίστηκαν επιφυλακτικές όταν ρωτήθηκαν για το εν λόγω ζήτημα.
Δεν αποτελούν λύση για όλα
Οι επιστήμονες πάντως επισημαίνουν πως η προσέγγιση αυτή δεν μπορεί να λύσει όλα τα προβλήματα.
Οι βάλτοι δεν μπορούν να εμποδίσουν τα drones ούτε και να καταρρίψουν πυραύλους, ενώ ο πόλεμος έχει ούτως ή άλλως αρνητικές συνέπειες στο περιβάλλον.
Παράλληλα, στην Ουκρανία, η υπερχείλιση του λεκάνης του Ιρπίν είχε καταστροφικές συνέπειες τόσο σε οικονομικό όσο και σε οικολογικό επίπεδο.
Μεταξύ των εξωτερικών παρατηρητών, υπήρχε αρχικά ενθουσιασμός αλλά οι ντόπιοι έχασαν τα σπίτια και τη γη τους, ενώ οι εισροές υδάτων είχαν αρνητικές συνέπειες για τα είδη της περιοχής, τα οποία δεν είχαν τον χρόνο να προσαρμοστούν σε αυτή την απότομη αλλαγή.
Οι κυβερνήσεις της Ε.Ε., ωστόσο, έχουν την ευκαιρία να αποκαταστήσουν τους τυρφώνες με προσοχή και λαμβάνοντας υπόψη τις ανάγκες του φυσικού περιβάλλοντος, των αγροτών αλλά και των ενόπλων δυνάμεων.
Με πληροφορίες από Politico, Financial Times
