Κατά την έναρξη των επιθέσεων του Ισραήλ στο Ιράν τα ξημερώματα της 13ης Ιουνίου, εκρήξεις κατέστρεψαν τα σπίτια κάποιων από τους κορυφαίους επιστήμονες του Ιράν, σκοτώνοντας εννέα άτομα που είχαν εργαστεί για δεκαετίες στο πυρηνικό πρόγραμμα της Τεχεράνης. Και οι εννέα σκοτώθηκαν σε σχεδόν ταυτόχρονες αιφνιδιαστικές επιθέσεις, σύμφωνα με πηγές που επικαλείται η αμερικανική Wall Street Journal.
Εντεκα ημέρες αργότερα, λίγες ώρες πριν από την έναρξη της εκεχειρίας για την οποία μεσολάβησαν οι ΗΠΑ και το Κατάρ, την περαμένη Τετάρτη, επίθεση στο βόρειο Ιράν σκότωσε ακόμη έναν επιστήμονα, τον Σαγιέντ Σεντίγκι Σαμπέρ, σύμφωνα με τα ισραηλινά και ιρανικά κρατικά μέσα ενημέρωσης. Είχε υποβληθεί σε κυρώσεις των ΗΠΑ, μόλις λίγες εβδομάδες νωρίτερα, για το έργο του που σχετιζόταν με τα πυρηνικά όπλα.
Η επίθεση εναντίον των επιστημόνων έμοιαζε τόσο αδιανόητη ακόμη και μεταξύ των σχεδιαστών της, ώστε την ονόμασαν «Επιχείρηση Νάρνια», εμπνευσμένοι από τη σειρά μυθιστορημάτων του Κ.Σ. Λιούις, «Τα χρονικά της Νάρνια».
Με τις δολοφονίες κορυφώθηκαν προσπάθειες που είχαν ξεκινήσει πριν από 15 ολόκληρα χρόνια. Το αποτέλεσμα, σύμφωνα με τη WSJ, ήταν η καταστροφή ενός από τα πιο πολύτιμα περιουσιακά στοιχεία που διαθέτει το Ιράν: των κορυφαίων επιστημόνων που εργάζονταν στο πυρηνικό του πρόγραμμα από το 2003.
Οι ΗΠΑ και το Ισραήλ προσπαθούν να εκτιμήσουν την έκταση των ζημιών που προκάλεσαν οι επιθέσεις τους στις κύριες πυρηνικές εγκαταστάσεις του Ιράν. Ο Ισραηλινός πρωθυπουργός Μπέντζαμιν Νετανιάχου ισχυρίστηκε ότι οι δολοφονίες έχουν επιβραδύνει το πυρηνικό πρόγραμμα του Ιράν κατά ολόκληρα χρόνια.
Πρώην αξιωματούχοι και εμπειρογνώμονες αναφέρουν ότι οι επιθέσεις εναντίον των επιστημόνων έπληξαν σοβαρά την ικανότητα του Ιράν να προχωρήσει στη φερόμενη κατασκευή πυρηνικής βόμβας. Οι περισσότεροι από τους νεκρούς, 11 μέχρι την έναρξη της εκεχειρίας την Τετάρτη, είχαν πλούσια πρακτική εμπειρία.
Ωστόσο, το Ιράν έχει μεταδώσει μεγάλο μέρος αυτής της τεχνογνωσίας σε νέα γενιά επιστημόνων. Παράλληλα, αρνείται συστηματικά ότι έχει επιδιώξει την κατασκευή βόμβας, λέγοντας ότι το πρόγραμμά του είναι ειρηνικό.
Το πυρηνικό πρόγραμμα
Ο Οργανισμός Ατομικής Ενέργειας του ΟΗΕ ανακοίνωσε ότι το Ιράν είχε πρόγραμμα για την ανάπτυξη πυρηνικών όπλων, γνωστό ως πρόγραμμα AMAD, μέχρι το 2003. Ισραηλινοί και δυτικοί αξιωματούχοι ισχυρίζονται ότι το πρόγραμμα πυρηνικών όπλων του Ιράν συνεχίστηκε έκτοτε μυστικά, με το Ιράν να απέχει μόλις λίγους μήνες από την κατασκευή βόμβας. Μεγάλο μέρος αυτού του έργου περιορίστηκε σε μοντελοποίηση και μελέτες που ήταν πάντα προσεκτικά σχεδιασμένες ώστε το πρόγραμμα να θεωρείται συμβατικό στρατιωτικό έργο.
Μία εβδομάδα μετά τις επιθέσεις της 13ης Ιουνίου, το Ισραήλ χρησιμοποίησε drone για να σκοτώσει άλλον επιστήμονα που κρυβόταν σε σπίτι στην Τεχεράνη, το οποίο είχε θεωρηθεί ασφαλές. Το όνομα του ατόμου δεν έχει δημοσιοποιηθεί. Το Ισραήλ ανακοίνωσε επίσης την περασμένη εβδομάδα ότι βομβάρδισε την έδρα του SPND, του διαδόχου οργανισμού του AMAD, στην Τεχεράνη.
Οι θανατηφόρες αεροπορικές επιδρομές ήταν οι πρώτες που στόχευσαν Ιρανούς πυρηνικούς επιστήμονες από το 2020, όταν ο Μοχσέν Φακριζαντέχ είχε δολοφονηθεί με τηλεχειριζόμενο όπλο. Το Ισραήλ δεν έχει αρνηθεί ποτέ ούτε έχει επιβεβαιώσει τον ρόλο του στους θανάτους πέντε Ιρανών επιστημόνων μεταξύ 2010 και 2020.
Οι στόχοι των επιθέσεων
Το Σάββατο, χιλιάδες άνθρωποι παρευρέθηκαν στις κηδείες των επιστημόνων και άλλων επιφανών Ιρανών που σκοτώθηκαν κατά τη διάρκεια της σύγκρουσης, σύμφωνα με τα ιρανικά κρατικά μέσα ενημέρωσης. Κάποια από τα φέρετρα μετέφεραν μέλη των οικογενειών των επιστημόνων, σύμφωνα με το πρακτορείο ειδήσεων Fars. Το Ισραήλ δεν έχει σχολιάσει εάν μέλη των οικογενειών των επιστημόνων σκοτώθηκαν επίσης στις επιθέσεις που στόχευαν τους ίδιους.
Το Ισραήλ ανακοίνωσε ότι οι ενέργειές του εμπόδισαν το Ιράν να περάσει το κατώφλι της απόκτησης πυρηνικού όπλου.
Μεταξύ των σημαντικότερων στόχων ήταν ο Φερεϊντούν Αμπασί-Ντεβανί, πρώην επικεφαλής της Ατομικής Υπηρεσίας του Ιράν και ένας από τους ιδρυτές του ιρανικού προγράμματος πυρηνικών όπλων, σύμφωνα με τον Ντέιβιντ Αλμπραϊτ, πρόεδρο του Ινστιτούτου Επιστήμης και Διεθνούς Ασφάλειας. Ο Αμπασί-Ντεβανί ήταν διευθυντής και ανώτερος σύμβουλος του προγράμματος AMAD. Επέζησε από απόπειρα δολοφονίας του με παγιδευμένο αυτοκίνητο το 2010, την ίδια ημέρα που σκοτώθηκε άλλος Ιρανός πυρηνικός επιστήμονας. Σε πρόσφατη τηλεοπτική συνέντευξη, είχε δηλώσει ότι το Ιράν διαθέτει όλες τις γνώσεις που χρειάζεται για την κατασκευή πυρηνικού όπλου. «Αν μου ζητήσουν να κατασκευάσω βόμβα, θα την κατασκευάσω», είχε αναφέρει.
Αλλος επιστήμονας που σκοτώθηκε ήταν ο Μοχάμαντ Μεχντί Τεραντσί, ο οποίος ηγούνταν μονάδας υπό τον Φακριζαντέχ, σύμφωνα με τις ΗΠΑ. Αργότερα έγινε καθηγητής στο τμήμα φυσικής του διάσημου Πανεπιστημίου Shahid Beheshti της Τεχεράνης, όπου εργάζονταν πλήθος πυρηνικών επιστημόνων, συμπεριλαμβανομένου του Αμπασί-Ντεβανί, σύμφωνα με τον Ρόνεν Σόλομον, Ισραηλινό αναλυτή ασφαλείας.
Ενας από τους τελευταίους στόχους, ο Σαγέντ Σεντιγκί Σαμπέρ, ήταν επικεφαλής της σημαντικής ομάδας Shahid Karimi, η οποία διαχειρίζεται έργα για το πρόγραμμα SPND. Εκπρόσωπος του ισραηλινού στρατού αρνήθηκε να κατονομάσει το άτομο που σκοτώθηκε. «Ο Σεντιγκί Σαμπέρ συνδέεται με έργα που περιλαμβάνουν έρευνα και δοκιμές σχετικές με την ανάπτυξη πυρηνικών εκρηκτικών μηχανισμών», ανέφερε το υπουργείο Οικονομικών των ΗΠΑ όταν του επέβαλε κυρώσεις στις 12 Μαΐου.
Ο Αμπασί-Ντεβανί και ο Tεραντσί επίσης τιμωρήθηκαν από τις ΗΠΑ μαζί με άλλους για το έργο τους στον τομέα της πυρηνικής ενέργειας. Το ίδιο συνέβη και με το Πανεπιστήμιο Shahid Beheshti.
Η Αντρεα Στρίκερ, ερευνητική συνεργάτης στο Ιδρυμα για την Υπεράσπιση των Δημοκρατιών, think tank της Ουάσιγκτον, δήλωσε ότι οι στοχευμένες δολοφονίες εξόντωσαν την «ομάδα των πυρηνικών επιστημόνων» και έπληξαν «την ικανότητα του Ιράν να αξιοποιεί άτομα που έχουν προηγούμενη και πιθανώς συνεχιζόμενη εμπειρία στην κατασκευή συγκεκριμένων εξαρτημάτων πυρηνικών όπλων».
Ζωντανή η «καρδιά» του προγράμματος;
Αλλοι όμως περιγράφουν εξελιγμένο σύστημα που είχε αναπτύξει το Ιράν για τη διατήρηση και την προώθηση της εμπειρογνωμοσύνης του στον τομέα των πυρηνικών όπλων. Το σύστημα αυτό επέτρεψε στο πυρηνικό πρόγραμμα του Ιράν να προχωρήσει, ακόμη και όταν οι κορυφαίοι επιστήμονές του σκοτώθηκαν.
Το Ιράν διατηρούσε για χρόνια πυρηνικό αρχείο με λεπτομερείς πληροφορίες για όλες τις εργασίες που είχε πραγματοποιήσει πριν από το 2003, καθώς και για τα μελλοντικά σχέδια της Τεχεράνης. Το αρχείο αυτό ανακαλύφθηκε και κατασχέθηκε από Ισραηλινούς κομάντος το 2018. Το Ιράν φέρεται να διατηρούσε εξοπλισμό σχετικό με πυρηνικά όπλα, όπως μη δηλωμένο εμπλουτισμένο ουράνιο, σε απόσταση αναπνοής από το εν λόγω αρχείο. Εξαφανίστηκε το 2018 και έκτοτε, ο Οργανισμός Ατομικής Ενέργειας του ΟΗΕ απαιτεί απαντήσεις για το πού στάλθηκε.
Το Ιράν έχει χρησιμοποιήσει πανεπιστήμια όπως το Shahid Beheshti, το Sharif University of Technology και το Malek Ashtar University για να μην χαθεί η τεχνογνωσία στον τομέα των πυρηνικών όπλων κατά τις δύο τελευταίες δεκαετίες, σύμφωνα με τον Σόλομον.
Σε αυτά τα πανεπιστήμια, συχνά συνυπάρχουν σε πειράματα και άλλες μελέτες έμπειροι πυρηνικοί επιστήμονες με νεότερους φοιτητές, πρόσθεσε ο Σόλομον. Δύο από τους επιστήμονες που σκοτώθηκαν στις 13 Ιουνίου, ο Αχμαντρεζά Ζαλφαγκαρί και ο Αμπντουλχαμίντ Μινουτσέρ, δημοσίευσαν άρθρο στο Annals of Nuclear Energy τον Ιούνιο του 2024, όπου χρησιμοποίησαν προηγμένη μοντελοποίηση για να δείξουν πώς συμπεριφέρονται οι πηγές νετρονίων σε αλυσιδωτή αντίδραση, είπε.
Αυτές οι πληροφορίες μπορούν να χρησιμοποιηθούν για πολιτικούς σκοπούς, όπως η κατασκευή πυρηνικού αντιδραστήρα ή για να βοηθήσουν στην κατασκευή πυρηνικού όπλου. «Υπάρχουν καθηγητές ικανοί να διδάξουν τους νεότερους επιστήμονες… ώστε και εκείνοι να εισέλθουν στην καρδιά του ιρανικού πυρηνικού προγράμματος», τόνισε ο Σόλομον.
Πηγή: Wall Street Journal
