Είκοσι πέντε χρόνια έρευνας χρειάστηκε ο δημοσιογράφος και διευθυντής της εφημερίδας Η Καθημερινή Αλέξης Παπαχελάς για να καταλήξει στο αδημοσίευτο και σπάνιο υλικό που περιλαμβάνεται στο βιβλίο του Ένα σκοτεινό δωμάτιο 1967-1974, το οποίο αφορά την επταετία που καθόρισε την ιστορική πορεία της χώρας μας και αναμένεται να συζητηθεί πολύ.
Περιέχει ντοκουμέντα (και ηχητικά με QR code), άγνωστες συνομιλίες και μαρτυρίες πρωταγωνιστών που βλέπουν το φως της δημοσιότητας για πρώτη φορά, ενώ επικεντρώνεται στον ρόλο των αμερικανικών υπηρεσιών. Το βιβλίο φωτίζει μερικά από τα πλέον πολυσυζητημένα ερωτήματα της σύγχρονης ελληνικής ιστορίας:
• Την ανατροπή του δικτάτορα Παπαδόπουλου από τον Ιωαννίδη. Τον ρόλο σημαντικών παραγόντων της εποχής, όπως του Αριστοτέλη Ωνάση.
• Την ανακάλυψη πετρελαίων στο Αιγαίο, το πώς άρχισε η ένταση μεταξύ Ελλάδας και Τουρκίας το 1974, με άγνωστα παρασκήνια.
• Το αν και ποιος έδωσε διαβεβαιώσεις στον Ιωαννίδη πριν από το μοιραίο πραξικόπημα κατά του Μακαρίου και την τουρκική εισβολή στην Κύπρο.
• Γιατί σίγησαν τα ελληνικά όπλα στην Κύπρο, τι ρόλο έπαιξαν οι αμερικανικές υπηρεσίες για να σταματήσουν έναν ελληνοτουρκικό πόλεμο.
• Πώς αντιμετώπιζαν οι Αμερικανοί τον Κωνσταντίνο Καραμανλή και τον Ανδρέα Παπανδρέου. Οι προβλέψεις τους για τον ρόλο που θα έπαιζαν.
Θα «ακούσετε» –για πρώτη φορά– τις φωνές του Δημήτριου Ιωαννίδη και του Αρχηγού Ενόπλων Δυνάμεων στρατηγού Γρηγόριου Μπονάνου στο Πολεμικό Συμβούλιο της 20ής Ιουλίου 1974. Ήταν στιγμές χάους, απελπισίας. Πρόκειται για μια συγκλονιστική αποτύπωση της ανεπάρκειας όσων διαχειρίζονταν τις τύχες του έθνους εκείνη τη στιγμή.
Το βιβλίο θα παρουσιαστεί την Τρίτη 30 Νοεμβρίου 2021, στις 6 το απόγευμα, στον Θεατρικό Οργανισμό Κύπρου (Γρηγόρη Αυξεντίου 9, Λευκωσία), με τη συνεργασία της Καθημερινής Κύπρου και των βιβλιοπωλείων ΠΑΡΓΑ. Θα μιλήσουν ο Χρήστος Στυλιανίδης, Υπουργός Κλιματικής Κρίσης και Πολιτικής Προστασίας και πρώην Ευρωπαίος επίτροπος, και ο Νίκος Χριστοδουλίδης, Υπουργός Εξωτερικών Κύπρου. Συντονίζει η διευθύντρια της Καθημερινής Κύπρου Μαρίνα Οικονομίδου.
«Όλα αυτά τα χρόνια με καταλάμβανε μελαγχολία μερικές στιγμές όταν διαπίστωνα πως η Ιστορία επαναλαμβάνεται. Τα θέματα ήταν τα ίδια: το Κυπριακό, τα πετρέλαια στο Αιγαίο, η επέκταση των ελληνικών χωρικών υδάτων σε 12 μίλια, ο ανταγωνισμός Αμερικανών και Γάλλων και το παιχνίδι των εξοπλισμών. Οι συμπεριφορές επίσης: το αιώνιο ελληνικό κατεστημένο με την απαράμιλλη ευελιξία και τον οπορτουνισμό του, με τα ονόματα μόνο να αλλάζουν ενίοτε, η δημόσια “μαγκιά” σε αντιδιαστολή με την παρασκηνιακή δουλικότητα απέναντι στον αμερικανικό παράγοντα. Ή, ακόμα χειρότερα, το αντίστροφο: οι συνεχείς παρασκηνιακές απειλές οι οποίες ουδέποτε υλοποιούντο και έμοιαζαν με μπλόφες ή άδεια πυροτεχνήματα, με ελάχιστες εξαιρέσεις. Ελπίζω ότι οι αναγνώστες του βιβλίου θα καταλάβουν πολύ καλύτερα τα ίδια αυτά θέματα που απασχολούν την επικαιρότητα και το 2021, τα περισσότερα εκ των οποίων γεννήθηκαν την περίοδο 1973-74».
Από τον πρόλογο του βιβλίου τον οποίο μπορείτε να διαβάσετε ολόκληρο ΕΔΩ.
Με τα λόγια του Αλέξη Παπαχελά
Το τι ακριβώς συνέβη το καλοκαίρι του 1974 φωτίζεται, ελπίζω, σε αυτό το βιβλίο, που βασίζεται σε ντοκουμέντα και συνεντεύξεις με πρωταγωνιστές του παρασκηνίου και του προσκηνίου.
Ένα βιβλίο που δίνει απαντήσεις στο θρίλερ της δικιάς μου γενιάς.
Απαντήσεις για όσα συνέβησαν σε ένα μεγάλο σκοτεινό δωμάτιο την περίοδο 1967-1974.
Οι «διαβεβαιώσεις» και η σιγή των ελληνικών όπλων
Σάββατο 20 Ιουλίου: Οι «ετήσιες στρατιωτικές επιδείξεις»
Το βράδυ της 19ης Ιουλίου 1974 στην Αθήνα επικρατούσε μεγάλη ανησυχία αλλά ακόμα μεγαλύτερη σύγχυση. Οι πληροφορίες ήταν πολλές και τα σημάδια της επικείμενης εισβολής ξεκάθαρα. Η ηγεσία της χώρας έμοιαζε όμως να βαδίζει «τυφλωμένη» στον γκρεμό.
Ο αρχηγός του ελληνικού κράτους, στρατηγός Φαίδων Γκιζίκης, βρισκόταν στο γραφείο του, όταν λίγο πριν από τις 4 πμ. μπήκε μέσα ο διευθυντής του στρατιωτικού του γραφείου και τον ρώτησε: «Κύριε Πρόεδρε, πρόκειται να φύγετε σύντομα ή να αλλάξω την βάρδια;» εννοώντας αν θα έπρεπε να αναλάβουν υπηρεσία και να μείνουν εκεί υπασπιστές, γραμματείς και κλητήρες. Ο πρόεδρος του απάντησε, όπως διηγείτο χρόνια μετά:
«Προ ολίγης ώρας με επήρε ο Λάμπρος στο τηλέφωνο και με καθησύχασε. Γι’ αυτό και θα φύγω να πάω στο σπίτι μου. Εάν πλέον με χρειαζόταν κάποιος θα με έπαιρνε» Ο «Λάμπρος»που τον είχε καθησυχάσει ήταν ο αρχηγός της ΚΥΠ Λάμπρος Σταθόπουλος, ο οποίος του είχε τηλεφωνήσει ώρες πριν, στις 4 μ.μ., για να του πει: «Μόλις αποκρυπτογραφήσαμε ένα τουρκικό σήμα που λέει περίπου “εκτελέσατε ασκήσεις επιβιβάσεως επί των πλοίων”». Κατόπιν σχολίασε, κατά τον Γκιζίκη πάντα: «Πρόκειται, κύριε Πρόεδρε, περί των συνήθων ετήσιων επιδείξεων». Στην Εξεταστική Επιτροπή ο Σταθόπουλος αρνήθηκε τον συγκεκριμένο διάλογο, με αποτέλεσμα ο Γκιζίκης να του πει: «Κύριε Σταθόπουλε, λυπούμαι που έφερα την στολή την οποία φέρατε και εσείς» «Και εγώ λυπούμαι πολύ» απάντησε εκείνος.
Στη φωτογραφία, ο Γιώργος Παπαδόπουλος και ο Δημήτρης Ιωαννίδης ανταλλάζουν χειραψία τον Απρίλιο του 1973.
Ο Γκιζίκης έφυγε από το γραφείο του για να πάει στο σπίτι του στη Φιλοθέη. Την ίδια ώρα ο τουρκομαθής υπολοχαγός Αλέξανδρος Σημαιοφορίδης, επικεφαλής του κλιμακίου της ελληνικής ΚΥΠ στην Κυρήνεια, παρακολουθούσε με αγωνία τις κινήσεις του τουρκικού αποβατικού στόλου, που είχε ξεκινήσει στις 5 μ.μ. της 19ης Ιουλίου:
«Ο Ιωαννίδης όταν έμαθε ότι μπήκαν οι Τούρκοι ήταν σε σοκ. Τα είχε χάσει. Είχαν κοκκινίσει τα μάτια του και δεν μιλούσε».
«Μέχρι τα μεσάνυχτα δεν ξέραμε πού θα πάει. Οταν έφθασε στην βόρεια μύτη, στον Απόστολο Ανδρέα, δεν ξέραμε αν θα στρίψει προς Κυρήνεια ή αν θα πάει Αμμόχωστο. Οταν είδαμε εκεί ότι έρχεται προς Κυρήνεια, την παρακολουθήσαμε, οπότε κατά τις 4.30 το πρωί βλέπουμε όλη την νηοπομπή στον κόλπο της Κυρήνειας. Από μένα βρισκόταν στα 500 μέτρα το πολύ και ήταν ένα θέαμα σαν επιθεώρηση ναυτικών δυνάμεων. Ετσι ακριβώς. Στο κατάστρωμα οι ναύτες. Δεν παίρνανε τίποτα μέτρα ότι πάνε σε ένα εχθρικό μέρος. Σαν να πηγαίνανε για κάποια επιθεώρηση, κρουαζιέρα. Ετσι ήταν. […] Κάνανε αποβίβαση, και όχι απόβαση, με υποτιθέμενο εχθρό» Στην ερώτηση πώς ένιωσε εκείνη τη στιγμή απάντησε: «Οπως ένας ναρκωμένος, που δεν καταλαβαίνει τίποτα. Ηταν μια ψυχρολουσία να βλέπεις αυτό το θέαμα, να είναι πάνω στα καράβια σε παράταξη, λες και θα επιθεωρηθεί αυτή η νηοπομπή από κάποιον επίσημο εκεί στην παραλία».
Κίσινγκερ: «Ισως πάνε στη Θεσσαλονίκη»
Σύγχυση δεν επικρατούσε μόνο στην Αθήνα εκείνες τις ώρες όμως. Και στην Ουάσιγκτον ο [υπουργός Εξωτερικών Χένρι] Κίσινγκερ βρισκόταν σε σύγχυση για το τι ακριβώς θα έκαναν οι Τούρκοι. Ο Αμερικανός υπουργός είχε αναθαρρήσει κάποια στιγμή γιατί ο τουρκικός αποβατικός στόλος έμοιαζε να αλλάζει ρότα, προφανώς όταν έφθασε στο βόρειο άκρο του νησιού και πήρε πορεία προς την Κυρήνεια. Οι περισσότεροι Αμερικανοί αναλυτές θεωρούσαν ότι η απόβαση θα γινόταν στην Αμμόχωστο, οπότε δεν ήταν σίγουροι όταν ο αποβατικός στόλος κινήθηκε βόρεια αν θα πήγαινε στην Κυρήνεια ή αν θα επέστρεφε στην Τουρκία έπειτα από μία ακόμα απειλητική μανούβρα. Ο Κίσινγκερ θεώρησε ότι ίσως ο [υφυπουργός Εξωτερικών Τζόζεφ] Σίσκο πέτυχε μια σαρανταοκτάωρη αναβολή, χωρίς να προλάβει να τον ενημερώσει. Οταν του είπαν ότι ο στόλος εκινείτο βόρεια, σχολίασε:
«Ισως πάνε στη Θεσσαλονίκη» Ενας συνεργάτης του σχολίασε πως η Θεσσαλονίκη «είναι πολύ μακριά» Ο Κίσινγκερ επέμενε, προσπάθησε να διορθώσει την γκάφα του, και αυτή τη φορά είπε: «Ισως πάνε προς τη Ρόδο. Δεν έχω τρελαθεί ακόμη». «Μάλλον δεν έχεις κοιτάξει τον χάρτη σου» του απάντησε ο σύμβουλός του, με αποτέλεσμα να εκραγεί και να του πει: «Ξέρω ότι δεν πάνε στη Θεσσαλονίκη. Να δούμε τι θα κάνουν όταν αρχίσει η απόβαση λοιπόν».
Το σοκ του Ιωαννίδη
Ο υπουργός Εξωτερικών Κωνσταντίνος Κυπραίος τηλεφώνησε στον Χαράλαμπο Παλαΐνη αναζητώντας τον Ιωαννίδη. «Βγαίνουν οι Τούρκοι» του είπε. Ο δικτάτορας είχε κοιμηθεί σε κάποιο άλλο σπίτι, όχι στο δικό του, αλλά ο Παλαΐνης ήξερε πού να τον βρει και τον πήρε με τον συνθηματικό τρόπο που είχαν συμφωνήσει, για να του μεταφέρει τα νέα. Ο Ιωαννίδης έμοιαζε σαστισμένος και είπε στον συνεργάτη του: «Σώπα, ρε. Βγήκαν οι Τούρκοι στην Κύπρο;» Αμέσως μετά έδωσε εντολή να βρεθεί ο αρχηγός Ενόπλων Δυνάμεων Γρηγόρης Μπονάνος και όλοι οι εμπλεκόμενοι και να μαζευτούν στο Πεντάγωνο. Εκεί βρίσκονταν μόνο οι αξιωματικοί που στελέχωναν τη συνήθη νυχτερινή βάρδια στον θάλαμο επιχειρήσεων. Ο Παλαΐνης θυμάται όμως ότι κανείς από τους αρχηγούς ή τους άλλους ανώτατους αξιωματικούς δεν είχε μείνει στο γραφείο του, ούτε και κανείς από τους στενούς επιτελείς του Ιωαννίδη. Ενας άλλος συνεργάτης του, ο Γεώργιος Σταύρου, πήγε και αυτός στο Πεντάγωνο και θυμάται ότι «ο Ιωαννίδης όταν έμαθε ότι μπήκαν οι Τούρκοι ήταν σε σοκ. Τα είχε χάσει. Είχαν κοκκινίσει τα μάτια του και δεν μιλούσε».
