Kathimerini.gr
Του Νίκου Βατόπουλου
Ο Βίνσεντ βαν Γκογκ ήταν 36 ετών όταν άρχισε να ζωγραφίζει τα ελαιόδεντρα που αντίκριζε στη νότια Γαλλία. Ηταν την εποχή που για ένα χρόνο ήταν κλεισμένος σε ψυχιατρική κλινική του Σεν-Ρεμί-ντε-Προβάνς, μια περίοδος δύσκολη και σκληρή. Εβρισκε διέξοδο στη θέα από τα παράθυρα και στους περιπάτους στη φύση της Μεσογείου. Οι ελιές με τους ροζιασμένους κορμούς και τα αργυροπράσινα φύλλα συμβόλιζαν την αντοχή στον χρόνο. «Ο ψίθυρος του ελαιώνα έχει κάτι ιδιαίτερα οικείο, απείρως αρχέγονο», έγραφε στον αδελφό του, Τεό. Στο Μουσείο Βαν Γκογκ του Αμστερνταμ, η νέα περιοδική έκθεση (έως 12 Ιουνίου) έχει ως θέμα αυτήν ακριβώς τη σχέση του Βίνσεντ βαν Γκογκ με τους ελαιώνες της Μεσογείου, μια ιδιαίτερη και μύχια σχέση που συμβολίζεται σε 15 πίνακες, οι οποίοι συγκεντρώθηκαν για πρώτη φορά. Το κορυφαίο έργο της έκθεσης προέρχεται από την Αθήνα, από τη συλλογή του Ιδρύματος Βασίλη & Ελίζας Γουλανδρή.
«Ο ίδιος ο Βαν Γκογκ στα γράμματά του αναγνώριζε πως το αποκορύφωμα αυτών των έργων ήταν η σκηνή που είχε αποδώσει επιτόπου, τρεις γυναίκες να μαζεύουν ελιές», λέει η κυρία Μαρία Κουτσομάλλη-Moreau, υπεύθυνη της συλλογής του Ιδρύματος Βασίλη & Ελίζας Γουλανδρή. «Η περιγραφή του αντιστοιχεί με ακρίβεια στο δικό μας έργο. Ο Βαν Γκογκ ήταν τόσο περήφανος γι’ αυτό το έργο, τη “Συγκομιδή της ελιάς”, που έκανε δύο αντίγραφα, ένα για τον αδελφό του και ένα ακόμη για τη μητέρα του και την αδελφή του. Τα αντίγραφα ανήκουν το ένα σε συλλογή του Μετροπόλιταν της Νέας Υόρκης και το άλλο σε συλλογή της Νάσιοναλ Γκάλερι της Ουάσιγκτον. Και τα δύο, όμως, έχουν ως όρο να μην μπορούν να ταξιδέψουν».
Το έργο της Αθήνας κρίθηκε απαραίτητο να αποτελέσει μέρος της έκθεσης στο Αμστερνταμ λόγω της σπουδαιότητας και της μοναδικότητάς του. «Ξεχωρίζει από τα δύο αντίγραφά του χάρη στον αυθορμητισμό που προκύπτει από τη ζωγραφική δημιουργία in situ», αναφέρει το Ιδρυμα Βασίλη και Ελίζας Γουλανδρή. «Αυτό κάνει τη σύνθεση “πιο χρωματισμένη”, τις πινελιές πιο νευρικές και, επομένως, λιγότερο ακριβείς». Το Μουσείο Βαν Γκογκ το ξεχωρίζει μαζί με άλλα έργα από το Μουσείο Νέλσον-Ατκινς του Κάνσας Σίτι, το Ινστιτούτο Τέχνης της Μινεάπολις ή το Μουσείο Kröller-Müller στην Ολλανδία. Τα έργα με θέμα τους ελαιώνες γεννήθηκαν σε εκείνη την πυρετώδη περίοδο (1889) για τον Βαν Γκογκ, στη διάρκεια της οποίας δούλευε ασταμάτητα. «Αρχικά ζωγραφίζει το πρόσωπό του, το δωμάτιό του, τους διαδρόμους, κατόπιν τους κοντινούς κήπους», τονίζεται από το Ιδρυμα Βασίλη & Ελίζας Γουλανδρή. «Οταν του δίνεται άδεια να βγαίνει έξω, στρέφει την προτίμησή του στα βουνά, στα κυπαρίσσια και, κυρίως, στα χωράφια με τις ελιές. Τον Απρίλιο του 1889 γράφει στον αδελφό του ότι η ελιά είναι “κάτι τόσο ξεχωριστό και εξαιρετικό! […] Υπερβολικά όμορφο για να τολμήσω να το ζωγραφίσω ή να μπορέσω να το συλλάβω. […] Η ελιά είναι άλλο πράγμα, είναι Ντελακρουά, αν θέλουμε να τη συγκρίνουμε με κάτι”. Τον Ιούνιο του 1889, οπότε του επιτρέπουν τους περιπάτους πέριξ του ασύλου, βρίσκει το θάρρος να τις απεικονίσει, προσπάθεια όχι εύκολη».
Στο Μουσείο του Ιδρύματος Β&Ε Γουλανδρή, στην Αθήνα, έχει τοποθετηθεί αντίγραφο στη θέση του πρωτότυπου έργου «Η συγκομιδή της ελιάς» που θα παραμείνει έως τον Ιούνιο στο Αμστερνταμ. Το Μουσείο Βαν Γκογκ στο Αμστερνταμ εξέδωσε συνοδευτικό τόμο-κατάλογο με την ευκαιρία της έκθεσης με τίτλο «Ο Βαν Γκογκ και οι ελαιώνες» (τιμή 49,50 ευρώ).
