Γιάννης Ελαφρός
Σημαντικά αυξημένες ήταν οι συγκεντρώσεις αιωρούμενων σωματιδίων από καύση σε τζάκια στο λεκανοπέδιο της Αθήνας την περίοδο των εορτών, ειδικά τις βραδινές ώρες, από τις 10 μ.μ. έως τη 1 μετά τα μεσάνυχτα. Μάλιστα, καθώς οι θερμοκρασίες δεν ήταν ιδιαίτερα χαμηλές και πολλά τζάκια στην πρωτεύουσα λειτούργησαν για θαλπωρή και παρέα, εκπέμπεται κι ένα ανησυχητικό σήμα για το τι μπορεί να συμβεί σε περίπτωση βαρυχειμωνιάς.
Συγκεκριμένα, επιστήμονες του Εργαστηρίου Οπτοηλεκτρονικής και Lasers του Εθνικού Μετσόβιου Πολυτεχνείου ανέπτυξαν πρωτοποριακό σύστημα τηλεπισκόπησης laser (τεχνική lidar), το οποίο είναι ικανό να παρακολουθεί τη χωροχρονική μεταβολή της κατακόρυφης κατανομής των βιοσωματιδίων στην κατώτερη ατμόσφαιρα. Τα σωματίδια αυτά εκπέμπονται υπό τη μορφή καπνού, είτε από την καύση ξυλόμαζας (βιομάζας) για οικιακή χρήση (θέρμανση σε τζάκια ή ξυλόσομπες) και δευτερεύουσες πηγές (κέντρα εστίασης, ψήσιμο στα κάρβουνα), είτε από φυτά με τη μορφή γύρης.
«Το σύστημα αυτό στηρίζεται στην ανίχνευση του φθορισμού των βιοσωματιδίων όταν ενεργοποιούνται από υπεριώδη ακτινοβολία laser. Οι μετρήσεις έδειξαν αυξημένες συγκεντρώσεις βιοσωματιδίων εντός του λεκανοπεδίου Αθηνών κατά τις βραδινές ώρες, από το έδαφος έως το ύψος των βουνών που το περιβάλλουν (π.χ. 1.000-1.200 μέτρα), γεγονός που αποδεικνύει ότι οι ρυπασμένες με βιοσωματίδια ατμοσφαιρικές μάζες εγκλωβίζονται σε χαμηλά υψόμετρα», λέει στην «Κ» ο καθηγητής Αλέξανδρος Παπαγιάννης, υπεύθυνος του Εργαστηρίου Οπτοηλεκτρονικής και Lasers του Εθνικού Μετσόβιου Πολυτεχνείου. «Οι μεγαλύτερες συγκεντρώσεις βιοσωματιδίων στο λεκανοπέδιο μετρήθηκαν την περίοδο των εορτών μεταξύ 21 Δεκεμβρίου 2022 και 8 Ιανουαρίου 2023, όπως επιβεβαιώνουν και οι σχετικές μετρήσεις των αιωρούμενων σωματιδίων ΡΜ2,5 (με διάμετρο μικρότερη από 2,5 μm), στην περιοχή Ζωγράφου (αστικό υπόβαθρο) από το εθνικό δίκτυο της πανελλαδικής υποδομής για τη μελέτη της ατμοσφαιρικής σύστασης και κλιματικής αλλαγής (ΠΑΝΑΚΕΙΑ), που αποτελεί τη μοναδική ολοκληρωμένη ερευνητική υποδομή (ΕΥ) για τη σύσταση της ατμόσφαιρας και την κλιματική αλλαγή». Και όπως σημειώνει ο κ. Παπαγιάννης, η περιοχή του Πολυτεχνείου δεν είναι πυκνοκατοικημένη και άρα οι συγκεντρώσεις που καταγράφηκαν είναι πολύ πιο κάτω από αντίστοιχες περιοχές με πυκνό ιστό και αρκετά τζάκια εν λειτουργία.
Σύμφωνα με τους ερευνητές του ΕΜΠ, τις ώρες αιχμής λειτουργίας των τζακιών οι συγκεντρώσεις των αιωρούμενων σωματιδίων ΡΜ2,5 έφθαναν και σε πολύ υψηλές τιμές (της τάξης των 120-150 μg/m3), διαμορφώνοντας συνολικά ένα πολύ υψηλό υπόβαθρο ρύπων, πάνω στις οποίες έρχονται να προστεθούν οι εκπομπές και από άλλες πηγές (κυκλοφορία οχημάτων, παραγωγική δραστηριότητα, άλλου τύπου θέρμανση κ.λπ.). «Στις αιχμές οι συγκεντρώσεις των PM2,5 ξεπερνούσαν έως και τρεις φορές τους στόχους που έχει θέσει η Ε.Ε., ενώ το συνολικό υπόβαθρο των μέσων τιμών διπλασιάστηκε την περίοδο των εορτών σε σχέση με τις προηγούμενες ημέρες του Δεκεμβρίου», υπογραμμίζει ο κ. Παπαγιάννης.
Επίσης, αξιοσημείωτο είναι πως όπως φάνηκε από τις καταγραφές του συστήματος, τα σωματίδια PM2,5 εγκλωβίζονται σχετικά χαμηλά στην ατμόσφαιρα, σε ύψη μέχρι 400-600 μέτρα, δημιουργώντας ένα πέπλο ρύπανσης που επηρεάζει σημαντικά τις περιοχές που κινούνται και αναπνέουν οι κάτοικοι της Αθήνας και του λεκανοπεδίου.
Επιπτώσεις στην υγεία
«Τα σωματίδια από καύση βιομάζας έχουν ενοχοποιηθεί για σοβαρές επιπτώσεις στην ανθρώπινη υγεία (μέσω οξειδωτικού στρες και ανάπτυξης φλεγμονών), ειδικά όταν η έκθεση σε αυτά είναι μακροχρόνια και οι συγκεντρώσεις τους αυξημένες, καθώς η καύση βιομάζας, εκτός από την εκπομπή σωματιδίων, συνοδεύεται και από εκπομπές αερίων (π.χ. υδρογονάνθρακες) που είναι ιδιαίτερα τοξικά και προκαλούν νόσους του καρδιαγγειακού και του αναπνευστικού συστήματος, με τα παιδιά και τους υπερηλίκους να είναι ιδιαίτερα ευάλωτοι», συμπληρώνει. Μάλιστα, τα σωματίδια με μέγεθος έως 2,5 μικρά του μέτρου (PM2,5), ακριβώς επειδή είναι πολύ μικρά, μπορούν να εισχωρούν βαθύτερα στον ανθρώπινο οργανισμό. Αυτή η μελέτη του Εργαστηρίου Οπτοηλεκτρονικής και Lasers του ΕΜΠ δείχνει πως η πρόκληση της ατμοσφαιρικής ρύπανσης στην Αθήνα –και ειδικά από την καύση ξυλείας σε τζάκια– παραμένει ενεργή, όσο κι αν οι καιρικές συνθήκες δεν έχουν δημιουργήσει μέχρι τώρα κάποιο βαρύ επεισόδιο.
