Kathimerini.gr
Aρχικά, η 35χρονη Εϊμι Ράσελ ένιωθε μια οικειότητα όταν έβλεπε στο TikTok βίντεο που αφορούσαν την ψυχική υγεία. Οι συμβουλές και οι αστείες ιστορίες για τη ζωή με διαταραχή ελλειμματικής προσοχής και υπερκινητικότητας (ADHD) της θύμιζαν συχνά τον εαυτό της.
Μετά από δύο χρόνια scrolling στο TikTok, στο επίκεντρο του οποίου βρέθηκε η εν λόγω διαταραχή, η Ράσελ αποφάσισε να επισκεφθεί τον γιατρό της. Η διάγνωση που έλαβε για ADHD άλλαξε τη ζωή της προς το καλύτερο, όπως λέει, καθώς άρχισε να παίρνει φάρμακα και να χρησιμοποιεί στρατηγικές για να διαχειρίζεται τις καθημερινές της δραστηριότητες.
Υπάρχει όμως ένα πρόβλημα: δυσκολεύεται αρκετά να αφαιρέσει τα βίντεο για την ADHD από το feed της. Οσο περισσότερο κάνει scroll τόσο πιο παράξενο και λιγότερο αξιόπιστο γίνεται το περιεχόμενο, όπως αναφέρει. Οι προσπάθειές της να βλέπει λιγότερο τέτοιο περιεχόμενο, περνώντας γρήγορα αυτά τα βίντεο και χωρίς να αλληλεπιδρά, δεν φαίνεται να έχουν βοηθήσει ιδιαίτερα.
Ο αλγόριθμος θέλει «να κολλήσεις»
Αυτό που συμβαίνει στο feed της Ράσελ δεν είναι τυχαίο. Ο αλγόριθμος του TikTok προτιμά το περιεχόμενο που αφορά την ψυχική υγεία συγκριτικά με πολλά άλλα θέματα, όπως η πολιτική, οι γάτες ή η Τέιλορ Σουιφτ, σύμφωνα με μια μελέτη της Washington Post, η οποία βασίστηκε στο ιστορικό προβολών 900 χρηστών του TikTok στις Ηνωμένες Πολιτείες. Αυτό συμβαίνει διότι, σύμφωνα με την ανάλυση, το περιεχόμενο που αφορά την ψυχική υγεία είναι «πιο κολλητικό» για τον χρήστη.
Το TikTok χρησιμοποιεί έναν αλγόριθμο για να επιλέξει την προβολή ενός βίντεο και δίνει στους χρήστες δύο βασικές επιλογές: να το παρακολουθήσουν ή να το παραλείψουν (skip) και να προχωρήσουν σε κάτι άλλο. Στην πορεία, η εφαρμογή μαθαίνει τι αρέσει και τι δεν αρέσει σε έναν χρήστη όπως η Ράσελ, με βάση τη συμπεριφορά του, όσον αφορά την παρακολούθηση ή την παράλειψη βίντεο.
Σύμφωνα με τη μελέτη της αμερικανικής εφημερίδας, χρειάζεται κατά μέσο όρο 1,3 παράλειψη βίντεο για να αναιρεθεί στον αλγόριθμο η επίδραση της παρακολούθησης ενός πλήρους βίντεο για γάτες ή πολιτική. Για την ψυχική υγεία, ωστόσο, χρειάζονται 2,2 παραλείψεις, πράγμα που σημαίνει ότι οι χρήστες πρέπει να προσπαθήσουν περισσότερο για να αφαιρέσουν πλήρως τέτοιο περιεχόμενο από το feed τους.
Από την πλευρά της, πάντως, η εκπρόσωπος του TikTok, Μάχσαου Κουλινάν, επέκρινε τη μεθοδολογία της Washington Post ως ελλιπή και δήλωσε ότι δεν «αντικατοπτρίζει την πραγματικότητα του τρόπου λειτουργίας του συστήματος προτάσεών μας για τα βίντεο».
Τα social σε ρόλο ψυχολόγου
Σε κάθε περίπτωση, το εύρημα περί πιο έντονης εμφάνισης βίντεο ψυχικής υγείας έρχεται εν μέσω μιας ευρύτερης συζήτησης για τον ρόλο των αλγορίθμων και των influencers στην κατανόηση τέτοιων σοβαρών θεμάτων. Το περιεχόμενο σχετικά με τις ψυχικές ασθένειες είναι, άλλωστε, εξαιρετικά δημοφιλές όχι μόνο στο TikTok αλλά σε όλες τις εφαρμογές μέσων κοινωνικής δικτύωσης.
Οι άνθρωποι στρέφονται όλο και πιο συχνά πλέον στα social media για πληροφορίες σχετικά με την ψυχική υγεία, καθώς τουλάχιστον στις Ηνωμένες Πολιτείες υπάρχουν σοβαρά εμπόδια στην πρόσβαση και την πληρωμή της περίθαλψης από ειδικούς του κλάδου. Στην οικονομική δυσπραγία έρχεται να προστεθεί και το διαχρονικό στίγμα της ψυχικής ασθένειας.
Στο πλαίσιο αυτό, πολλοί χρήστες θεωρούν ότι οι πληροφορίες ψυχικής υγείας που λαμβάνουν από τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης εντέλει τους βοηθούν να κατανοήσουν καλύτερα τον εαυτό τους.
Στόχος το virality, όχι η ενημέρωση
Πού βρίσκεται το μέτρο όμως σε αυτή την πρακτική; Καθώς η Washington Post μελετούσε τα δεδομένα της Ράσελ στο TikTok, περίπου ένα στα 11 βίντεο στο feed της αφορούσε την ψυχική υγεία. Η Ράσελ, η οποία περνούσε περισσότερες από μία ώρα παρακολουθώντας βίντεο στην εφαρμογή, είπε ότι όσο πιο πολύ έβλεπε βίντεο ψυχικής υγείας τόσο πιο συχνά εμφανίζονταν TikTok από μη επαγγελματίες που φαινόταν να έχουν σχεδιαστεί περισσότερο για να προκαλέσουν την αντίδραση ή αλληλεπίδραση του χρήστη παρά για να τον ενημερώσουν.
Αυτή η εντύπωση της Ράσελ φαίνεται πως έχει βάση. Ο Αντονι Γέουνγκ, ψυχίατρος και ερευνητής στο Πανεπιστήμιο της Βρετανικής Κολομβίας, διεξήγαγε μια μελέτη στην οποία εξέτασε 100 από τα πιο δημοφιλή βίντεο του TikTok σχετικά με την ADHD και διαπίστωσε ότι μερικά ήταν χρήσιμα, αλλά περίπου τα μισά ήταν παραπλανητικά. Αλλες μελέτες του περιεχομένου του TikTok σχετικά με την ADHD και τον αυτισμό από επαγγελματίες ψυχικής υγείας κατέληξαν σε παρόμοια αποτελέσματα.
«Ο αλγόριθμος λέει: “Λοιπόν, σου αρέσει αυτό το βίντεο για την ADHD, παρόλο που είναι παραπλανητικό, ας σου δείξουμε κι άλλο ένα βίντεο“. Ετσι δημιουργείται ένας φαύλος κύκλος παραπληροφόρησης», λέει ο Γέουνγκ. Στο TikTok, το περιεχόμενο για την ADHD συχνά γενικεύει, παρουσιάζοντας κοινές ιδιαιτερότητες ή δυσκολίες της καθημερινότητας όχι μόνο ως προσωπικές εμπειρίες αλλά και ως διαγνωστικά κριτήρια για το αν ο χρήστης έχει ή όχι την πάθηση.
Το κόστος της «αυτοδιάγνωσης»
Η Ράνα Κονίλιο, μια ψυχοθεραπεύτρια με έδρα την Αριζόνα που εργάζεται κυρίως με νεαρούς ενήλικες, είπε ότι συχνά οι άνθρωποι αυτοί έρχονται στο ιατρείο της έχοντας ήδη πεισθεί πως έχουν κάτι με βάση βίντεο στο TikTok. Μερικές φορές, αυτή η προσκόλληση του ατόμου ότι έχει την όποια ασθένεια καθιστά πιο δύσκολη την ακριβή διάγνωση ή τη δημιουργία ενός σχεδίου θεραπείας που θα μπορούσε να βελτιώσει τα συμπτώματα.
«Εχω δει ανθρώπους να έρχονται και να μου λένε: “Είδα αυτό το βίντεο στο TikTok και ο λόγος που αναζητώ θεραπεία είναι γιατί με έκανε να πιστέψω ότι πραγματικά χρειάζομαι βοήθεια“. Αυτό έχει τα πλεονεκτήματά του αλλά νομίζω ότι η πλειοψηφία των ανθρώπων βλέπει μια διάγνωση, την αποδέχεται και την ακολουθεί», σημειώνει η ειδικός.
Πώς είναι να φτιάχνεις περιεχόμενο ψυχικής υγείας
Ενας δημοφιλής λογαριασμός για την ADHD, ο @lifeactuator, συγκεντρώνει τακτικά εκατομμύρια προβολές σε βίντεο με τίτλους όπως «Πώς είναι να έχεις ADHD» και «Πράγματα που κάνουν οι άνθρωποι με ADHD παρόλο που ξέρουν ότι δεν πρέπει». Ενα βίντεο με χιλιάδες προβολές και τον τίτλο «Αν ο κόσμος ήταν φτιαγμένος για την ADHD» απεικονίζει ένα πολυκατάστημα όπου οι καταναλωτές με ADHD κυνηγιούνται από τους υπαλλήλους του καταστήματος για να τους εμποδίσουν να κάνουν παρορμητικές αγορές.
Ο Ερικ Γουίτινγκτον, δημιουργός του @lifeactuator με έδρα την Αριζόνα, δήλωσε ότι λόγω των περιορισμών των βίντεο μικρού μήκους του TikTok, δεν είναι σε θέση να συμπεριλάβει όλες τις πληροφορίες που μπορεί να χρειάζονται οι θεατές για να κατανοήσουν μια ψυχική ασθένεια. Σύμφωνα με τον ίδιο, αν εξεταστούν μεμονωμένα, τα βίντεό του πιθανώς ισχύουν για ένα ευρύ φάσμα του πληθυσμού, και όχι μόνο για άτομα με ADHD.
«Οταν έχεις μόνο ένα λεπτό στη διάθεσή σου, είναι δύσκολο να προσθέσεις προειδοποιήσεις στο περιεχόμενο που να λένε: “Ναι, όλοι το βιώνουν αυτό πού και πού, αλλά αν συμβαίνει συνεχώς, μπορεί να έχεις ADHD”», είπε.
