Kathimerini.gr
Γιάννης Παλαιολόγος
ΒΡΥΞΕΛΛΕΣ – ΑΝΤΑΠΟΚΡΙΣΗ. Ήταν ένας έρωτας απροσδόκητος. Πολιτικοί, αξιωματούχοι και επιστημονικοί σύμβουλοι έβλεπαν πιο θερμά άλλες εταιρείες και πιο παραδοσιακές τεχνολογίες. Η διστακτικότητά τους έγινε αντικείμενο κριτικής όταν η συγκεκριμένη καινοτόμος τεχνολογία έκοψε πρώτη το νήμα της κούρσας ανάπτυξης του εμβολίου – και μάλιστα με ανέλπιστα υψηλά ποσοστά αποτελεσματικότητας. Στους μήνες που ακολούθησαν οι εταιρείες που την υιοθέτησαν (ειδικά οι δύο που έχουν εξελιχθεί σε στυλοβάτη της ευρωπαϊκής στρατηγικής για τα εμβόλια) τήρησαν τις δεσμεύσεις τους, ενώ οι παρενέργειες από τη χρήση των προϊόντων τους ήταν μηδαμινές. Ταυτόχρονα, οι ανταγωνιστές τους σκόνταφταν από κρίση σε κρίση.
Την εβδομάδα που μας πέρασε, ο έρωτας μεταξύ της Ευρωπαϊκής Ενωσης και του mRNA επισημοποιήθηκε: η Ούρσουλα φον ντερ Λάιεν, πρόεδρος της Κομισιόν, ανακοίνωσε την Τετάρτη ότι οι Pfizer-BioNTech θα διαθέσουν 50 εκατομμύρια επιπλέον δόσεις του εμβολίου τους στα κράτη-μέλη της Ε.Ε., ξεκινώντας από τον Απρίλιο και ώς το τέλος Ιουνίου. Πρόκειται για ήδη συμφωνημένες ποσότητες, η παράδοση των οποίων μετατέθηκε από το δ΄ στο β΄ τρίμηνο του 2021.
Η κ. Φον ντερ Λάιεν αποκάλεσε τις δύο εταιρείες «αξιόπιστους εταίρους» της Ε.Ε. που «ανταποκρίνονται στις ανάγκες μας». Υπενθυμίζεται ότι οι Pfizer-BioNTech ξεπέρασαν τον στόχο παραδόσεων για το α΄ τρίμηνο, προμηθεύοντας την Ε.Ε. με 67,5 από 107 εκατομμύρια δόσεις που έλαβε ώς τις αρχές Απριλίου. Στο β΄ τρίμηνο προβλέπεται πλέον να παραδώσει 250 από 410 εκατομμύρια προσδοκώμενες δόσεις.
Στην ίδια δήλωση ανακοινώθηκαν και οι αρραβώνες: η κ. Φον ντερ Λάιεν αποκάλυψε ότι η Επιτροπή ήδη βρίσκεται σε συνομιλίες με τις Pfizer και BioNTech για την προαγορά 1,8 δισεκατομμυρίων δόσεων του εμβολίου για το 2022-23. Η νέα σύμβαση, είπε, θα προβλέπει την παραγωγή των εμβολίων, αλλά και όλων των αναγκαίων εξαρτημάτων και συστατικών, στην Ευρώπη.
Υψηλόβαθμη κοινοτική πηγή αναφέρει στην «Κ» ότι η μεταστροφή των επιστημόνων που συμβουλεύουν την Επιτροπή για τη μελλοντική διαχείριση της πανδημίας έχει υπάρξει εντυπωσιακή: «Πολλοί ήταν σθεναροί υποστηρικτές των εμβολίων που βασίζονται σε αδενοϊούς και έχουν πλέον αλλάξει εντελώς γνώμη».
Σύμφωνα με πηγή με άμεση εμπλοκή στη διαδικασία, η ανάγκη για ενισχυτικές δόσεις ήταν σημαντικός παράγοντας στη στροφή κατά των εμβολίων αυτών, καθώς υπήρχε ο φόβος ότι με μία τρίτη δόση το ανοσοποιητικό θα παρήγαγε περισσότερα αντισώματα κατά των αδενοϊών παρά κατά του κορωνοϊού. Αντιθέτως, το ζήτημα των θρομβώσεων «δεν έπαιξε κανένα ρόλο» στη σύσταση των επιστημόνων. Μία άλλη τεχνολογία που αναμένεται να παίξει σημαντικό ρόλο στο μέλλον κατά της COVID-19 είναι τα εμβόλια πρωτεϊνών, σαν αυτό της Novavax και της Sanofi. Το πρώτο βρίσκεται σε διαδικασία κυλιόμενης αξιολόγησης από τον Ευρωπαϊκό Οργανισμό Φαρμάκων (EMA)· το δεύτερο απέχει περισσότερο από την άδεια κυκλοφορίας.
Βάσει, ωστόσο, κριτηρίων αποτελεσματικότητας, προσαρμοστικότητας (για την αντιμετώπιση πιθανών παραλλαγών του ιού) και ασφάλειας, η Επιτροπή, σε συνεννόηση με τα κράτη-μέλη, οδηγήθηκε στην υιοθέτηση του mRNA ως την κύρια τεχνολογία εμβολίων για τη μεσοπρόθεσμη διαχείριση της COVID-19. Στο πλαίσιο αυτό, οι βασικοί προμηθευτές θα είναι οι Pfizer-BioNTech, αλλά θα επιχειρηθεί να συναφθούν νέες συμβάσεις τόσο με τη Moderna, που σχεδιάζει την επέκταση των δυνατοτήτων παραγωγής της στην Ευρώπη, και με την CureVac (υπό τον όρο ότι θα πιστοποιηθεί στο επόμενο δίμηνο η αποτελεσματικότητα του δικού της εμβολίου). «Η επιλογή υπερβαίνει τη διαχείριση της πανδημίας», σημειώνει η υψηλόβαθμη κοινοτική πηγή. «Μιλάμε για μία τεχνολογία επαναστατική, που ενδέχεται να αποδειχθεί αποτελεσματική και εναντίον άλλων ασθενειών, όπως ο καρκίνος. Και η Ευρώπη έχει την ευκαιρία να πρωτοστατήσει στην ανάπτυξή της».
Στο μέτωπο της παραγωγικής αυτάρκειας, ήδη έχουν γίνει σημαντικά βήματα. Η εξάρτηση π.χ. των ευρωπαϊκών παραγωγών εμβολίων mRNA από λιπίδια με προέλευση από το Ηνωμένο Βασίλειο (το εργοστάσιο στο Γιόρκσαϊρ) «θα εξακολουθήσει να υφίσταται μόνο για μία-δύο εβδομάδες ακόμα», σημειώνεται. Στη συνέχεια η προμήθεια από ευρωπαϊκά εργοστάσια της Merck και άλλους παραγωγούς θα καλύψει τις ανάγκες των Pfizer-BioNTech. Παράλληλα, αυξάνεται η δυνατότητα παραγωγής των γιγαντιαίων πλαστικών σακουλών που χρησιμοποιούνται στους βιοαντιδραστήρες για την ανάμειξη των συστατικών των εμβολίων (κι εδώ θα είναι κρίσιμη η συμβολή της Merck).
Η ίδια υψηλόβαθμη πηγή υπογραμμίζει ότι δεν έχει αποκλειστεί η ανανέωση των συμβάσεων με εταιρείες που χρησιμοποιούν διαφορετικές τεχνολογίες. «Είναι πολύ νωρίς για να πούμε κάτι τέτοιο. Τα εμβόλια της AstraZeneca και της Johnson & Johnson είναι αποτελεσματικά και επίσης είναι φθηνότερα και πιο εύκολα στην αποθήκευση», σημειώνει.
Το ζήτημα του κόστους δεν είναι αμελητέο. Παρά την κοινή στρατηγική σε ευρωπαϊκό επίπεδο για την προμήθεια εμβολίων, με βασική επιδίωξη να μη μείνει καμία χώρα πίσω, ορισμένα από τα φτωχότερα κράτη-μέλη (π.χ. Λετονία, Βουλγαρία) πόνταραν δυσανάλογα στο φθηνότερο εμβόλιο της AstraZeneca, με αποτέλεσμα να είναι σήμερα ουραγοί στον εμβολιασμό πανευρωπαϊκά.
Την περασμένη εβδομάδα, ο πρωθυπουργός της Βουλγαρίας Μπόικο Μπορίσοφ αποκάλυψε ότι στις νέες συνομιλίες με τις Pfizer-BioNTech η τιμή ανά δόση έχει εκτοξευθεί στα 19,5 ευρώ, έναντι 12 ευρώ και 15,5 ευρώ στις ήδη υπογεγραμμένες συμβάσεις. Το κόστος μιας δόσης του εμβολίου της AstraZeneca είναι μόλις 1,78 ευρώ, σύμφωνα με διαρροή από τη Βελγίδα υφυπουργό Προϋπολογισμού τον περασμένο Δεκέμβριο. Σημειώνεται επιπλέον ότι μία ημέρα αφού η κ. Φον ντερ Λάιεν γνωστοποίησε ότι η Ε.Ε. θα αναζητήσει 1,8 δισ. δόσεις από τις Pfizer-BioNTech για το 2022-23, ο διευθύνων σύμβουλος της αμερικανικής πολυεθνικής, Aλμπερτ Μπουρλά, προέβη στην εκτίμηση ότι όσοι έχουν λάβει το συγκεκριμένο εμβόλιο θα χρειαστούν ενισχυτική δόση εντός 12 μηνών.
Η νέα εμπλοκή
Η ανακοίνωση της κ. Φον ντερ Λάιεν ήλθε επίσης μία ημέρα μετά την αναστολή εμβολιασμών με το σκεύασμα της Johnson & Johnson στις Ηνωμένες Πολιτείες, εξαιτίας του εντοπισμού έξι σοβαρών περιστατικών εξαιρετικά σπάνιων θρομβοεμβολικών επεισοδίων σε 6,8 εκατομμύρια δόσεις. Το συγκεκριμένο εμβόλιο, όπως της AstraZeneca, χρησιμοποιεί κι αυτό αδενοϊό.
Η εταιρεία ανακοίνωσε την παύση των παραδόσεων προς την Ε.Ε., που είχαν μόλις ξεκινήσει (τη Δευτέρα) και συνέστησε στα κράτη-μέλη να κρατήσουν τα εμβόλια στις αποθήκες τους μέχρι να τοποθετηθεί ο EMA για το ζήτημα. Η σύσταση του EMA αναμένεται την Τρίτη, ωστόσο όπως ανακοίνωσε την περασμένη Τετάρτη, το όφελος του εμβολίου υπερτερεί του κινδύνου παρενεργειών.
Σε αντίθεση με την AstraZeneca, πάντως, η Johnson & Johnson έχει διαχειριστεί πολύ καλύτερα τη σχέση της με την Ε.Ε. «Eχουν υπάρξει πολύ ειλικρινείς μαζί μας σχετικά με το τι μπορούν να παραδώσουν και υπό ποιες συνθήκες», σημειώνει η ίδια υψηλόβαθμη κοινοτική πηγή.
Αύξηση του ρυθμού εμβολιασμών
Παρά τα επίμονα προβλήματα με την AstraZeneca –για την ασφάλεια του εμβολίου της οποίας αναμένεται νέα παρέμβαση του EMA ώς το τέλος Απριλίου– και το ζήτημα που προέκυψε με την Johnson & Johnson, ο ρυθμός του εμβολιασμού στην Ε.Ε. αναμένεται να συνεχίσει να επιταχύνεται. Είναι χαρακτηριστικό ότι στο πρώτο μισό του Απριλίου χορηγήθηκαν στα 27 κράτη-μέλη 32 εκατομμύρια δόσεις – έναντι 72 εκατομμυρίων μεταξύ Δεκεμβρίου και τέλους Μαρτίου.
Σύμφωνα με το Bloomberg Vaccine Tracker, ο αριθμός δόσεων που χορηγείται ημερησίως στην Ε.Ε. (στοιχεία ώς και 15/4, μ.ό. επτά ημερών) ξεπερνά πλέον τα 2,4 εκατομμύρια – υπερδιπλάσιος από το 1,14 εκατ. δόσεις που χορηγούνταν ημερησίως πριν από τρεις εβδομάδες. Σύμφωνα με το Ευρωπαϊκό Κέντρο Ελέγχου και Πρόληψης Νοσημάτων (ECDC), ώς την Παρασκευή το ποσοστό του ενήλικου πληθυσμού της Ε.Ε. που είχε λάβει τουλάχιστον μία δόση εμβολίου κατά της COVID-19 είχε φτάσει το 19,8%, ενώ πλήρως εμβολιασμένο ήταν το 7,7% των ατόμων άνω των 18 ετών.
