Ξένια Κουναλάκη
Εγώ ο αμαρτωλός», γράφει η μπλούζα του. Η γραφή είναι κυριλλική. Τον λένε πατέρα Μωυσή (Father Moses) και στα δημοφιλή του βίντεο στο YouTube επιδεικνύει τα τεράστια βάρη που σηκώνει, αλλά όχι μόνο. Εξίσου μεγάλος είναι και ο σταυρός στο στήθος του. Η επίδειξη μυών συνδυάζεται και με διαδικτυακή κατήχηση στην ορθοδοξία.
Η τάση
Ο Μωυσής Μακφέρσον, που άφησε τον προτεσταντισμό για να προσχωρήσει στη Ρωσική Ορθόδοξη Εκκλησία, δεν είναι εκκεντρική ιδιαιτερότητα στην αμερικανική ψηφιακή σφαίρα. Είναι εκπρόσωπος ενός κύματος ανδρών νεοφώτιστων στην ορθοδοξία. Την τάση κατέγραψε πρόσφατο άρθρο των New York Times (ΝΥΤ) για την αυξανόμενη έλξη που ασκεί στις ΗΠΑ η Ορθόδοξη Εκκλησία σε νεαρούς συντηρητικούς άνδρες, τους επονομαζόμενους Orthobros, τους οποίους συναντά κανείς συνήθως στην online «ανδρόσφαιρα» (manosphere). Το δημοσίευμα έχει πυροδοτήσει συζητήσεις σε ακαδημαϊκούς και θρησκευτικούς κύκλους.
Παρέα νεαρών ορθόδοξων χριστιανών σε καφέ-βιβλιοπωλείο στο Ράλεϊ της Βόρειας Καρολίνας. Mε βάση το ερευνητικό κέντρο Pew, το 64% των πιστών της Ορθόδοξης Εκκλησίας στις ΗΠΑ είναι άνδρες, ενώ το αντίστοιχο ποσοστό το 2007 ήταν 47%. [Cornell Watson/The New York Times]
To ερώτημα που προκύπτει είναι κατά πόσον ανταποκρίνεται στην πραγματικότητα η εικόνα μιας εκκλησίας άκαμπτης, ομοφοβικής, αντισημιτικής που προωθεί την τοξική αρρενωπότητα ή αν πρόκειται για μια απλουστευτική προσέγγιση, η οποία εξυπηρετεί κυρίως το συντηρητικό αφήγημα του Πατριαρχείου της Μόσχας. H πραγματική αύξηση είναι δύσκολο να καθοριστεί, αλλά με βάση το ερευνητικό κέντρο Pew το 64% των πιστών της Ορθόδοξης Εκκλησίας στις ΗΠΑ είναι άνδρες, ενώ το αντίστοιχο ποσοστό το 2007 ήταν 47%.
Σύμφωνα με το ρεπορτάζ της Ρουθ Γκρέιχαμ, «νέα κύματα νεαρών προσηλύτων λένε ότι η ορθοδοξία τούς προσφέρει σκληρές αλήθειες και επιβεβαιώνει την αρρενωπότητά τους. Σε όλη την ιστορία της Ορθόδοξης Εκκλησίας στην Αμερική, κάτι τέτοιο δεν έχει ξανασυμβεί», επισημαίνει για τη μαζική εισροή νέων πιστών της Gen Z. Στις Ηνωμένες Πολιτείες, η ορθόδοξη χριστιανοσύνη εκπροσωπεί περίπου το 1% του πληθυσμού, σε σύγκριση με τους προτεστάντες που ανέρχονται στο 40% και τους καθολικούς στο 20%.
Οι ορθόδοξοι ναοί ιστορικά γεμίζουν με μετανάστες από την Ουκρανία, την Ελλάδα και άλλες χώρες με μεγάλους ορθόδοξους πληθυσμούς. Τα παιδιά τους, γεννημένα στην Αμερική, συχνά κατευθύνονται σε άλλες εκκλησίες. «Πολλοί από τους νέους Αμερικανούς που εμφανίζονται στα στασίδια έχουν γνωρίσει την ορθοδοξία μέσω σκληροπυρηνικών ινφλουένσερ στο YouTube και άλλες πλατφόρμες κοινωνικής δικτύωσης. Οι επικριτές τους αποκαλούν τους ενθουσιώδεις νέους προσήλυτους Orthobros».
«Το φαινόμενο των λεγόμενων Orthobros δεν είναι άγνωστο για τους ανθρώπους που ασχολούνται με την παγκόσμια ορθοδοξία. Υπάρχει μια τάση μεταξύ των νεοπροσηλύτων να είναι δυσανάλογα περισσότεροι άνδρες παρά γυναίκες. Ξέρουμε επίσης ότι η πρώτη τους επαφή με την ορθοδοξία γίνεται στον κυβερνοχώρο που επιτρέπει στον καθένα να έχει ένα μικρόφωνο και να λέει ό,τι θέλει. Εγραψα πρόσφατα ένα εκτενές άρθρο για τη ρωσική ήπια ισχύ και την οικοδόμηση επιρροής. Το Πατριαρχείο της Μόσχας έχει επενδύσει πολλούς πόρους σε διαδικτυακές πλατφόρμες για να προωθεί τη δική του οπτική, τον δικό του πόλεμο κατά του Φαναρίου και κατά της αυτοκεφαλίας στην Ουκρανία, αλλά και κατά αυτού που θεωρεί ως αφοσίωση του Φαναρίου στον οικουμενισμό», εξηγεί στην «Κ» η Ελισάβετ Προδρόμου, καθηγήτρια Διεθνών Σπουδών στο Boston College.
Παραχάραξη της παράδοσης
Ο Τζορτζ Δημακόπουλος, καθηγητής στην έδρα Ορθόδοξων Χριστιανικών Σπουδών «Fr. John Meyendorff & Patterson Family» του Πανεπιστημίου Φόρντχαμ στη Νέα Υόρκη, αναγνωρίζει ότι η θεσμική οργάνωση της Εκκλησίας είναι αποκλειστικά ανδρική.
«Εγώ είμαι μελετητής της πρώιμης χριστιανοσύνης. Και αυτό που είναι πραγματικά συναρπαστικό με την Ορθόδοξη Εκκλησία είναι ότι στην ύστερη αρχαιότητα ήταν πιο ισότιμη ως προς τα φύλα απ’ ό,τι ήταν στη βυζαντινή περίοδο ή απ’ ό,τι είναι σήμερα. Υπάρχει μια ειρωνεία εδώ. Στη σύγχρονη Ορθόδοξη Εκκλησία υπάρχουν άτομα που αυτοχαρακτηρίζονται ως “παραδοσιακοί” και δεν θέλουν τα κορίτσια να μπαίνουν στο ιερό ή να αποκατασταθεί το γυναικείο διακόνημα. Δεν ενδιαφέρονται δηλαδή να επιστρέψουν στην πιο αρχαία Εκκλησία. Τους ενδιαφέρει να γυρίσουν σε μια εκδοχή που τους είναι οικεία, πατριαρχική».
Οι ΝΥΤ περιγράφουν με λεπτομέρειες ποια ακριβώς στοιχεία έχουν απήχηση στους Gen Zers: «Μερικοί προσήλυτοι αναφέρουν με ικανοποίηση ότι η ορθοδοξία έχει μια πιο “αρσενική” αίσθηση σε σχέση με άλλες παραδόσεις. Οι ιερείς, που πρέπει να είναι άνδρες και μπορούν να παντρεύονται, συχνά έχουν μακριά γένια και πολυμελείς οικογένειες. Η ορθοδοξία ζητεί από τους πιστούς να κάνουν θυσίες, όπως η νηστεία, αντί να τους προσφέρει σύγχρονη συναισθηματική μουσική και “θεραπευτικά” κηρύγματα, τη συνήθη εμπειρία στις ευαγγελικές μαζικές εκκλησίες».
Ενας από τους παράγοντες που φαίνεται ότι προσελκύει τους νέους άνδρες είναι η απαράλλακτη, υποτίθεται, παράδοση αιώνων. «Το μήνυμα στις πλατφόρμες αυτές βασίζεται στη ρωσική αφήγηση για το τι είναι αυθεντική ορθοδοξία. Ο βασικός ισχυρισμός είναι ότι πρόκειται για μια ιεραρχική, ανδροκεντρική εκκλησία. Και ότι κάθε προσπάθεια αυτοκριτικής, αναστοχασμού και προσαρμογής της ορθόδοξης θεολογίας στις σύγχρονες πολιτισμικές συνθήκες, κατά κάποιο τρόπο αλλοιώνει την καθαρότητα της ορθοδοξίας. Τέλος, η ιδέα για την ορθοδοξία ως προπύργιο αυθεντικής, ανδροκεντρικής, άκαμπτης, αμετάβλητης ορθοδοξίας είναι πως συνιστά προπύργιο ενάντια στους κινδύνους της δυτικής παρακμιακής εκκοσμίκευσης. Αυτά είναι τα πρωταρχικά μηνύματα που συναντούν όσοι νέοι έρχονται για πρώτη φορά σε επαφή με την ορθοδοξία», τονίζει η κ. Προδρόμου.
«Οι διαδικτυακοί ινφλουένσερ, στους οποίους πολλοί νέοι άνδρες αποδίδουν την εισαγωγή τους στην ορθοδοξία, μιλούν απευθείας για πολιτική και πολιτισμό με τρόπο που αποφεύγουν οι ιερείς. Τείνουν να προβάλλουν έναν άκαμπτο κοινωνικό συντηρητισμό, με ιδιαίτερο ενδιαφέρον για την “παραδοσιακή οικογένεια”, την υποτιθέμενη απειλή από τον φεμινισμό, την ομοφυλοφιλία και τις ταυτότητες φύλου. Είναι επίσης γενικά αντίθετοι στο κράτος του Ισραήλ…», αναφέρει η Γκρέιχαμ στο ρεπορτάζ των ΝΥΤ.
«Προσδεθείτε! Σήμερα θα μιλήσουμε για τον ελέφαντα στο δωμάτιο: την κάλυψη του κεφαλιού των ορθόδοξων γυναικών», προειδοποιεί στο κανάλι του στο YouTube ο Αναγνώστης Παύλος (Reader Paul), ένας από τους πλέον δημοφιλείς ινφλουένσερ της αμερικανικής ορθοδοξίας. Φοράει ράσο, σταυρό και μιλάει μπροστά σε έναν τοίχο γεμάτο θρησκευτικές εικόνες. Με αναφορές στον Παΐσιο και την παράδοση 2.000 ετών, ο Πoλ καταγγέλλει το φεμινιστικό Zeitgeist και λέει ότι «μια μικρή απόκλιση (σ.σ.: από το αυθεντικό τελετουργικό) οδηγεί σε τεράστιες αποκλίσεις». Περίπου 1.000 συνδρομητές του έχουν κάνει like στο βίντεο. «Βλέπουμε όλο και περισσότερο το φαινόμενο της κάλυψης του κεφαλιού των νεαρών γυναικών, ακόμη και των μικρών κοριτσιών στις ορθόδοξες εκκλησίες. Το φαινόμενο συνδέεται με την ερμηνεία της αυθεντικής ορθοδοξίας», σχολιάζει η κ. Προδρόμου.
«Το πρόβλημα με το άρθρο των ΝΥΤ είναι πως δεν λαμβάνει υπόψη του ότι το αφήγημα περί ορθοδοξίας ως σύμφυτης με την αρρενωπότητα απορρίπτεται συστηματικά από τους ηγέτες της Εκκλησίας, επειδή αποκλίνει τόσο από τη θεολογία και την ιστορία της», εκτιμά ο κ. Δημακόπουλος. «H πιο σημαντική αδυναμία του άρθρου είναι μεθοδολογική», λέει από την πλευρά της η κ. Προδρόμου. «Αν κοιτάξετε τα στοιχεία του Pew από τα οποία αντλεί τα συμπεράσματά του το ρεπορτάζ, το δείγμα είναι 35.000 άτομα. Μόνο όμως 225 άτομα αυτοπροσδιορίστηκαν ως ορθόδοξοι χριστιανοί. Ακριβώς εξαιτίας αυτών των αδυναμιών, θα πρέπει να προσέξουμε να μην κάνουμε γενικεύσεις για την παγκόσμια ορθοδοξία. Αλλιώς διατρέχουμε τον κίνδυνο παρερμηνείας των σύνθετων, πολυφωνικών πτυχών που διαμορφώνουν τόσο την παγκόσμια ορθοδοξία όσο και την ορθοδοξία στην Αμερική. Το άρθρο αυτό μπορεί έτσι να αποκτήσει διδακτικό χαρακτήρα».
Πατριαρχική γεωπολιτική
Το κανάλι Harmony στο YouTube έχει σχεδόν 230.000 συνδρομητές και ανεβάζει βίντεο με τίτλους όπως «Ενα θαύμα στη Ρωσία» (το 1923 όταν οι μπολσεβίκοι επιχείρησαν να κλείσουν μια εκκλησία σε ένα μικρό χωριό), «Ο επίσκοπος των γκουλάγκ», καθώς και ένα για το εγχειρίδιο προς μελλοντικούς αγιογράφους με τίτλο «Πώς να απεικονίσετε τη μάταιη ζωή του απατηλού κόσμου». Ενδεικτικό για την ήπια ισχύ της Μόσχας είναι το γεγονός ότι ενώ κλιμακώνονταν οι διαπραγματεύσεις για το αμερικανικό σχέδιο για τον πόλεμο στην Ουκρανία, ορθόδοξοι Ρώσοι κληρικοί είχαν επαφές στην Ουάσιγκτον με αξιωματούχους του Λευκού Οίκου και ηγετικά στελέχη του Κογκρέσου, προκαλώντας την οργή του Οικουμενικού Πατριαρχείου. Ερωτηθείς από την «Κ» αν η αποστολή είχε κυρίως γεωπολιτικούς στόχους παρά θρησκευτικούς, ο κ. Δημακόπουλος είναι ξεκάθαρος: «Για το Πατριαρχείο της Μόσχας δεν υπάρχει διάκριση μεταξύ πολιτικού και θρησκευτικού σχεδίου. Δυστυχώς ο θεσμός της Εκκλησίας στη Ρωσία έχει υποβαθμιστεί σε κομμάτι του κρατικού μηχανισμού».
Η ελληνική ομογένεια στις ΗΠΑ πώς απαντά σε όλα αυτά; «Είναι σημαντικό να διευκρινιστεί ότι ο όρος ομογένεια είναι πολύ πιο περίπλοκος σήμερα από ό,τι πριν από μια γενιά, δεδομένου ότι μιλάμε για πολλαπλές γενιές Ελληνοαμερικανών και μια ελληνορθόδοξη αρχιεπισκοπή στην οποία η συντριπτική πλειοψηφία των γάμων είναι μεταξύ ορθοδόξων και άλλων χριστιανών. Περιλαμβάνει επίσης εκείνους που γεννήθηκαν στην ορθοδοξία και εκείνους που προσηλυτίστηκαν στην ορθοδοξία. Αυτό σημαίνει ότι, όσον αφορά τη σχέση της Ελλάδας με την ομογένεια, πρέπει να υπάρχει ευαισθησία, ευελιξία και μια σαφέστερη αίσθηση του πώς η ομογένεια κατανοεί τη σχέση της (αν την κατανοεί καθόλου) με την Ελλάδα», καταλήγει η κ. Προδρόμου.
