Η σημασία του επαγγελματικού προσανατολισμού

Του Χαράλαμπου Παπαγιάννη
Εικονογράφηση: Δημήτρης Τσουμπλέκας

Η επιλογή σπουδών αποτελεί, χωρίς υπερβολή, μία από τις πιο καθοριστικές αποφάσεις στη ζωή ενός νέου ανθρώπου. Δεν πρόκειται απλώς για την επιλογή ενός ακαδημαϊκού προγράμματος αλλά για το πρώτο βήμα μιας μελλοντικής επαγγελματικής διαδρομής. Ωστόσο, η πορεία προς αυτή τη σημαντική απόφαση είναι συνήθως ασαφής, γεμάτη αμφιβολίες και ερωτήματα. Πολλοί μαθητές αισθάνονται πίεση να αποφασίσουν «τι θα γίνουν όταν μεγαλώσουν» χωρίς αυτογνωσία, χωρίς επαρκή πληροφόρηση και χωρίς να έχουν πλήρη εικόνα για τις επιλογές τους.

Ο ρόλος του συμβούλου

Σε αυτό το κρίσιμο σημείο, ο ρόλος ενός καταρτισμένου συμβούλου επαγγελματικού προσανατολισμού είναι καθοριστικός. Ένας κατάλληλος σύμβουλος δεν επιβάλλει επιλογές αλλά βοηθά τον νέο να ανακαλύψει τις δικές του κλίσεις, αξίες και δεξιότητες, και να διαμορφώσει έναν ρεαλιστικό και προσωπικό σχεδιασμό σταδιοδρομίας. Ο διάλογος μεταξύ συμβούλου και μαθητή είναι αμφίδρομος και στηρίζεται στην εμπιστοσύνη, την ειλικρίνεια και την επιστημονική τεκμηρίωση.

Ένας σωστός και ολοκληρωμένος επαγγελματικός προσανατολισμός βασίζεται σε τρείς πυλώνες:

Αντικειμενικά δεδομένα: Οι πληροφορίες πρέπει να βασίζονται σε πραγματικά στοιχεία που ανάμεσα σε άλλα να περιλαμβάνουν το περιεχόμενο σπουδών, τις προοπτικές εξειδίκευσης, την αναγνώριση επαγγελματικών δικαιωμάτων και την ποιότητα των πανεπιστημίων. Είναι σημαντικό οι μαθητές να έχουν στη διάθεσή τους επικαιροποιημένα δεδομένα και να έχουν ολοκληρωμένη πληροφόρηση για τον τομέα σπουδών που τους ενδιαφέρει.

Ανάλυση προσωπικότητας και ενδιαφερόντων: Η διαδικασία αυτή, είναι χρήσιμη για όλους όσους δεν είναι σίγουροι για την επιλογή σπουδών. Η χρήση ψυχομετρικών εργαλείων που είναι σταθμισμένα στον κυπριακό πληθυσμό και όχι απλά «μεταφρασμένα» από το εξωτερικό, βοηθά ουσιαστικά, εφόσον αποτυπώνονται τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά κάθε ατόμου, τα ενδιαφέροντά και οι επαγγελματικές του αξίες.

Προσωπική ενδυνάμωση: Ο μαθητής πρέπει να γνωρίσει τον εαυτό του και να φτάσει ουσιαστικά στην αυτογνωσία, ώστε να οδηγηθεί στη λήψη απόφασης. Η ενεργή συμμετοχή ενισχύει την υπευθυνότητα και την δέσμευση στο στόχο.

Πρακτικά βήματα καθοδήγησης

Ο σύμβουλος επαγγελματικού προσανατολισμού ενισχύει το μαθητή ώστε:

• να κατανοήσει ποια είναι τα δυνατά του σημεία

• να αναγνωρίσει τις αξίες που εκτιμά στον επαγγελματικό βίο (π.χ. δημιουργικότητα, ασφάλεια, ηγεσία)

• να αναζητήσει ρεαλιστικές και εναλλακτικές διαδρομές

• να συνδέσει τις προσωπικές του προτιμήσεις με τις απαιτήσεις της αγοράς εργασίας

• να αναπτύξει ικανότητες λήψης αποφάσεων και στρατηγικής σκέψης

• να καταρτίσει το δικό του προσωπικό πλάνο για να πετύχει το στόχο του

Οικονομικοί παράγοντες και υποτροφίες

Η επιλογή σπουδών πρέπει να λαμβάνει υπόψη το οικονομικό κόστος των σπουδών, τα δίδακτρα, τα έξοδα διαβίωσης και η δυνατότητα εργασίας κατά τη διάρκεια των σπουδών. Οι επιλογές πρέπει να είναι βιώσιμες τόσο οικονομικά όσο και πρακτικά. Σε αρκετές περιπτώσεις, υποτροφίες και φοιτητικά επιδόματα που προσφέρονται συνήθως στη βάση κοινωνικό-οικονομικών κριτηρίων, μπορούν να διευκολύνουν τη φοίτηση σε πανεπιστήμια .

Ο ρόλος της οικογένειας

Οι γονείς αποτελούν συχνά τους βασικούς συνομιλητές του μαθητή σε θέματα επαγγελματικής σταδιοδρομίας. Ο ρόλος τους δεν είναι να επιβάλουν αλλά να στηρίξουν, να ακούσουν και να ενθαρρύνουν την αυτονομία του παιδιού. Η ενεργή συμμετοχή τους στην ενημέρωση και στην αναζήτηση επιλογών είναι πολύτιμη, αρκεί να σέβονται την προσωπικότητα και τις επιθυμίες του παιδιού. Οι γονείς οφείλουν να καλλιεργούν ανοιχτό πνεύμα, να αποφεύγουν τις προκαταλήψεις για ορισμένα επαγγέλματα και να εστιάζουν στη μοναδικότητα του κάθε παιδιού.

Επαγγέλματα του μέλλοντος ή άνθρωποι με μέλλον;

Συχνά ακούμε για «επαγγέλματα του μέλλοντος» όπως η τεχνητή νοημοσύνη, η ρομποτική, η ναυτιλία ή η κυβερνοασφάλεια. Παρότι πράγματι υπάρχουν τάσεις, το κλειδί δεν είναι η επιλογή του πιο «μοντέρνου» επαγγέλματος, αλλά εκείνου που ταιριάζει στον άνθρωπο. Άποψή μας είναι ότι δεν υπάρχουν επαγγέλματα του μέλλοντος, αλλά άνθρωποι με μέλλον. Για παράδειγμα, κάποιος που αγαπά τα φιλολογικά ή την εκπαίδευση, θα έχει σταθερή επαγγελματική πορεία αν διατηρεί πάθος, μεθοδικότητα και συνεχώς εξελίσσεται. Αντιθέτως, κάποιος που «μπαίνει» σε ένα επάγγελμα επειδή είναι στη μόδα, χωρίς εσωτερική σύνδεση, είναι πιθανό να αποτύχει ή να απογοητευτεί. Το προσωπικό νόημα που αποδίδει κάποιος στο επάγγελμά του αποτελεί βασικό παράγοντα ευτυχίας και επιτυχίας. Αξίζει να σημειωθεί ότι ακόμα και παραδοσιακά επαγγέλματα εξελίσσονται: ο εκπαιδευτικός σήμερα καλείται να είναι καινοτόμος, ψηφιακά καταρτισμένος και συναισθηματικά ευφυής.

Η αξία της φοιτητικής εμπειρίας

Στα πανεπιστήμια προσφέρονται πολλές δυνατότητες, πέραν της μάθησης, ώστε οι φοιτητές να αποκτήσουν τόσο εμπειρίες όσο και δεξιότητες. Ανάμεσα σε άλλα ένας φοιτητής μπορεί να αξιοποιήσει προγράμματα για πρακτική άσκηση, να συμμετέχει σε ερευνητικά προγράμματα και συνέδρια, να συμμετέχει σε internships και προγράμματα ανταλλαγής φοιτητών (Erasmus+), αλλά ακόμη και να συμμετέχει σε οργανώσεις φοιτητών ή και φοιτητικούς ομίλους ενδιαφερόντων.

Η εμπειρία αποκτάται εντός και εκτός της αίθουσας διδασκαλίας και είναι εκείνη που δίνει πραγματική υπεραξία στο πτυχίο. Φοιτητές που δραστηριοποιούνται και χτίζουν βιογραφικό από τα φοιτητικά τους χρόνια, έχουν πολύ περισσότερες πιθανότητες επιτυχίας στην αγορά εργασίας. Επιπλέον, η κοινωνική δικτύωση (networking) που αποκτούν μέσω της συμμετοχής τους σε προγράμματα, συλλόγους και συνέδρια, παίζει κρίσιμο ρόλο στην επαγγελματική τους πορεία.

Δεξιότητες του 21ου αιώνα

Τι χρειάζεται ένας νέος για να ξεχωρίσει; Στη σύγχρονη εποχή ένας επαγγελματίας θα χρειαστεί να επανεκπαιδευτεί πολλές φορές. Οι δεξιότητες που αναζητούνται σήμερα, σύμφωνα με το Παγκόσμιο Οικονομικό Φόρουμ, περιλαμβάνουν ανάμεσα σε άλλα: κριτική σκέψη και δημιουργικότητα, συναισθηματική νοημοσύνη και ηγεσία, ψηφιακές ικανότητες και γνώση νέων τεχνολογιών, ικανότητα συνεργασίας και επικοινωνίας, προσαρμοστικότητα και γνωστική ευελιξία.

Η συνεχής επιμόρφωση, η συμμετοχή σε σεμινάρια, συνέδρια, διαδικτυακά μαθήματα και η διαρκής αυτοβελτίωση, είναι απαραίτητα στοιχεία για να ανταποκριθεί κάποιος στις απαιτήσεις του σημερινού ανταγωνιστικού περιβάλλοντος. Παράλληλα, είναι σημαντικό οι νέοι να καλλιεργούν δεξιότητες ζωής: διαχείριση χρόνου, οργάνωση, επιμονή και ανθεκτικότητα.

Επιλογή πανεπιστημίου: κριτήρια και παράγοντες

Η επιλογή πανεπιστημίου δεν πρέπει να βασίζεται μόνο στο όνομα, ούτε στην χώρα ή και πόλη που βρίσκεται. Χρειάζεται αξιολόγηση:

• της φήμης του πανεπιστημίου στον συγκεκριμένο τομέα

• του κόστους φοίτησης και διαβίωσης

• της ύπαρξης δομών πρακτικής και εργοδότησης

• του περιεχομένου των μαθημάτων

• της αναγνώρισης από το ΚΥΣΑΤΣ και των επαγγελματικών δικαιωμάτων

• της δικτύωσης με εργοδότες, αποφοίτους και την αγορά εργασίας

Μια καλή επιλογή είναι εκείνη που ευθυγραμμίζεται με τα ενδιαφέροντα, τις δυνατότητες και τις προοπτικές απασχόλησης του φοιτητή. Δεν υπάρχει ένα «καλό» πανεπιστήμιο για όλους, υπάρχει το κατάλληλο για τον καθένα ξεχωριστά. Η τεκμηριωμένη επιλογή σπουδών προστατεύει τον φοιτητή από αλλαγές πορείας και απογοητεύσεις στο μέλλον.

Το τρίπτυχο της σωστής επιλογής

Η επιτυχία επιτυγχάνεται, όταν υπάρχει συνταίριασμα τριών στοιχείων:

• Ενδιαφέροντα: Το αντικείμενο που αγαπάς.

• Αξίες: Οι συνθήκες που θεωρείς σημαντικές για να νιώθεις ικανοποίηση.

• Ικανότητες: Οι δεξιότητες που διαθέτεις ή που μπορείς να αναπτύξεις.

Όταν ένας νέος εντοπίσει αυτή τη χρυσή τομή, τότε έχει τις περισσότερες πιθανότητες να πετύχει και να είναι πραγματικά ευτυχισμένος με αυτό που κάνει – όχι μόνο στις σπουδές, αλλά και σε ολόκληρη την επαγγελματική του πορεία. Η επαγγελματική ικανοποίηση και η αίσθηση νοήματος στη δουλειά συμβάλλουν θετικά στην ψυχική υγεία και στην ποιότητα ζωής.

Προετοιμάζοντας το μέλλον

Η επένδυση στον επαγγελματικό προσανατολισμό δεν είναι πολυτέλεια. Είναι αναγκαιότητα για κάθε νέο που επιθυμεί να διαμορφώσει με σιγουριά το μέλλον του. Και η σωστή καθοδήγηση είναι το πρώτο, αλλά και πιο κρίσιμο βήμα σε αυτή την πορεία. Τα παιδιά μας πρέπει να μάθουν να παίρνουν πρωτοβουλίες, να αναζητούν την καινοτομία και τη διαφορετικότητα, να μη φοβούνται τη σκληρή δουλειά, να ψάχνουν, να ψάχνονται και να μαθαίνουν σε όλη τη διάρκεια του επαγγελματικού τους ταξιδιού. Να έχουν υπομονή και επιμονή, να αρχίσουν από τα χαμηλά για να φτάσουν στα ψηλά. Να συνταιριάζουν τις προσωπικές τους κλίσεις, δεξιότητες και ταλέντα με επαγγέλματα που αγαπούν, προσφεύγοντας σε έγκυρες συμβουλές επαγγελματικού προσανατολισμού και στοχεύοντας θετικά στο αύριο. Γιατί το μέλλον ανήκει σε αυτούς που το προετοιμάζουν.

Ο κ. Χαράλαμπος Παπαγιάννης είναι Σύμβουλος Επαγγελματικού Προσανατολισμού (MA), Διευθύνων Σύμβουλος Eurostudiescy.