Δωρίτα Γιαννακού
Η αγορά ηλεκτρισμού αλλάζει, αλλά τα οφέλη στη λιανική αργούν. Όπως ανέφερε σε συνέντευξή του στην «Κ» ο εκτελεστικός διευθυντής του Διαχειριστή Συστήματος Μεταφοράς Κύπρου, Σταύρος Σταυρινός, με το άνοιγμα της ανταγωνιστικής αγοράς ηλεκτρισμού η διαφάνεια έχει ενισχυθεί σημαντικά. Ο ΔΣΜΚ ως ο λειτουργός της αγοράς δεν μπορεί να γνωρίζει πότε ο κάθε προμηθευτής θα ολοκληρώσει τις μελέτες του και θα προσφέρει την τιμολογιακή του πολιτική, τόνισε. Ο κ. Σταυρινός υπογράμμισε ότι η κυριότερη πρόκληση που αντιμετωπίζει ο τομέας της ενέργειας στην Κύπρο είναι η αβεβαιότητα του χρόνου υλοποίησης των δύο μεγάλων ενεργειακών έργων, δηλαδή, της άφιξης του φυσικού αερίου για ηλεκτροπαραγωγή και της ηλεκτρικής διασύνδεσης.
-Πώς και πόσο έχει ενισχυθεί η διαφάνεια στην αγορά ηλεκτρισμού με το άνοιγμα της ανταγωνιστικής αγοράς;
-Θεωρώ ότι η διαφάνεια έχει ενισχυθεί σημαντικά. Πρώτιστα, δημοσιεύεται στην ιστοσελίδα του ΔΣΜΚ καθημερινά η τιμή εκκαθάρισης στη χοντρική αγορά ανά ημίωρο για την επόμενη ημέρα. Η τιμή εκκαθάρισης είναι η τιμή που προκύπτει από τις προσφορές για αγορά ενέργειας από τους προμηθευτές και τις προσφορές για πώληση ενέργειας από τους παραγωγούς. Πέραν της ανωτέρω πληροφόρησης, δημοσιεύονται και πολλές άλλες αναφορές τόσο στην ιστοσελίδα του ΔΣΜΚ και σύντομα σε ευρωπαϊκές πλατφόρμες.
-Οι πολίτες δεν έχουν ακόμη αντιληφθεί οφέλη, ειδικά σε ό,τι αφορά τις τιμές. Ποια είναι τα πραγματικά οφέλη του ανοίγματος της αγοράς και πότε αναμένεται να γίνουν αισθητά;
-Το άνοιγμα της ανταγωνιστικής αγοράς αφορά στη χοντρική αγορά και χρειάζεται χρόνος να μετακυλιστούν τα όποια οφέλη στη λιανική αγορά. Η διακύμανση της τιμής εκκαθάρισης της χοντρικής αγοράς μπορεί να αξιοποιηθεί από τους διάφορους προμηθευτές, ώστε να προσφέρουν προϊόντα παροχής ενέργειας σε καταναλωτές που να περιλαμβάνουν διαφορετική τιμή σε διαφορετικές περιόδους της ημέρας, όπως συμβαίνει και στη χοντρική αγορά. Αυτό απαιτεί κάποιο χρόνο για να γίνουν οι αναγκαίες αναλύσεις από τους προμηθευτές. Δίνει επίσης πληροφόρηση στους επενδυτές για την ανάπτυξη εκείνων των επενδύσεων, όπως την αποθήκευση, που θα μειώσουν το λειτουργικό κόστος του ηλεκτρικού συστήματος και, εν τέλει, το κόστος στον καταναλωτή.
-Πότε αναμένεται οι προμηθευτές να διαμορφώσουν πιο ανταγωνιστικές και ρεαλιστικές τιμολογιακές πολιτικές, προσαρμοσμένες στις ανάγκες διαφορετικών ομάδων καταναλωτών;
- Ο ΔΣΜΚ ως ο λειτουργός της αγοράς δεν μπορεί να γνωρίζει πότε ο κάθε προμηθευτής θα ολοκληρώσει τις μελέτες του και θα προσφέρει την τιμολογιακή του πολιτική.
-Ποιος είναι ο ρόλος του ΔΣΜΚ στο νέο ενεργειακό πλαίσιο;
-Ο ΔΣΜΚ έχει ως αποστολή την αποτελεσματική ανάπτυξη, διαχείριση και λειτουργία του ηλεκτρικού συστήματος μεταφοράς της Κύπρου με τρόπο που να διασφαλίζει ότι η παροχή ηλεκτρικής ενέργειας στη Δημοκρατία πραγματοποιείται απρόσκοπτα και με ασφαλή, οικονομικά αποδεκτό και αξιόπιστο τρόπο.
Ο ΔΣΜΚ υπό την ιδιότητα του και ως λειτουργός αγοράς, έχει ως αποστολή τη διαχείριση και λειτουργία της χονδρεμπορικής αγοράς ηλεκτρισμού της Κύπρου, με τρόπο που να διασφαλίζεται η εύρυθμη λειτουργία της και η ισότιμη μεταχείριση των συμμετεχόντων.
Ο ΔΣΜΚ επιτελεί την αποστολή του, λαμβάνοντας υπόψη τις ανάγκες και τις προσδοκίες των ενδιαφερόμενων μερών, στοχεύοντας σε ένα πράσινο, καθαρό και υγιές μέλλον για όλους τους πολίτες. Οι επιμέρους ευθύνες και αρμοδιότητες του ΔΣΜΚ καθορίζονται με σαφήνεια και λεπτομέρεια στον περί Ρύθμισης της Αγοράς Ηλεκτρισμού Νόμο (Ν.130(Ι)/2021).
Βασικές αρμοδιότητες του ΔΣΜΚ όπως καθορίζονται στα άρθρα 70 και 72 του πιο πάνω Νόμου, είναι η λειτουργία του Συστήματος Μεταφοράς Ηλεκτρικής Ενέργειας και η αντικειμενική διαχείριση της εμπορίας ηλεκτρισμού στο ανταγωνιστικό περιβάλλον, στηρίζοντας και προωθώντας την ηλεκτροπαραγωγή από ανανεώσιμες πηγές ενέργειας, καθώς επίσης και η διασφάλιση της πρόσβασης όλων των παραγωγών και προμηθευτών ηλεκτρισμού στο Δίκτυο Μεταφοράς Ηλεκτρικής Ενέργειας. Ως ο λειτουργός της Αγοράς, ο ΔΣΜΚ λειτουργεί την Αγορά στη βάση των Κανόνων Αγοράς και σχετικών αποφάσεων της ΡΑΕΚ, χρησιμοποιώντας πληροφοριακά συστήματα.
Ο ΔΣΜΚ ως λειτουργός του συστήματος, συντονίζει επίσης τις ενέργειες για αποκατάσταση βλαβών ή άλλων προβλημάτων στο Σύστημα Παραγωγής/ Μεταφοράς Ηλεκτρικής Ενέργειας, ώστε αυτό να καθίσταται αποδοτικό, συντονισμένο, ασφαλές, αξιόπιστο και οικονομικά βιώσιμο, εξασφαλίζοντας απρόσκοπτη και αδιάλειπτη παροχή ηλεκτρικής ενέργειας σε όλους τους καταναλωτές.
-Ποια είναι η σχέση και η διασύνδεση του ΔΣΜΚ με τη Ρυθμιστική Αρχή Ενέργειας Κύπρου (ΡΑΕΚ) και την Αρχή Ηλεκτρισμού Κύπρου (ΑΗΚ);
-Οι αρμοδιότητες του κάθε θεσμού καθορίζονται με σαφήνεια στη νομοθεσία. Ο ΔΣΜΚ ως ο λειτουργός του συστήματος μεταφοράς και λειτουργός της αγοράς είναι ρυθμιζόμενος από τη ΡΑΕΚ. Αυτό σημαίνει ότι είναι υπόχρεος να συμμορφώνεται με τις αποφάσεις και τις ρυθμιστικές αποφάσεις που εκδίδει κατά καιρούς η ΡΑΕΚ.
Η ΑΗΚ, μέσω των βασικών ρυθμιζόμενων δραστηριοτήτων της παραγωγής και της Προμήθειας είναι συμμετέχουσα στην ανταγωνιστική αγορά ηλεκτρισμού, χωρίς κάποια επιπλέον διασύνδεση με τον ΔΣΜΚ, πέραν της δεσπόζουσας θέσης που κατέχει, η οποία ρυθμίζεται από τη ΡΑΕΚ. Οι αρμοδιότητες των μη ανταγωνιστικών δραστηριοτήτων της ΑΗΚ που έχουν μονοπωλιακό χαρακτήρα, δηλαδή του ιδιοκτήτη συστήματος μεταφοράς, ιδιοκτήτη συστήματος διανομής και διαχειριστή συστήματος διανομής, ορίζονται από τον νόμο. Ειδικά για τον ιδιοκτήτη συστήματος μεταφοράς και τον διαχειριστή συστήματος διανομής, υπάρχουν συνέργειες με τον ΔΣΜΚ, οι οποίες απαιτούν την αγαστή συνεργασία των οργανισμών, που καθορίζεται στα σχετικά μνημόνια συνεργασίας τα οποία έχουν εγκριθεί από τη ΡΑΕΚ.
-Πώς επηρεάζεται η διείσδυση των Ανανεώσιμων Πηγών Ενέργειας (ΑΠΕ) από την απελευθέρωση της αγοράς ηλεκτρισμού;
-Οι παραγωγοί με ΑΠΕ συμμετέχουν στην αγορά ηλεκτρισμού, όπως και οι παραγωγοί με συμβατικά καύσιμα. Μπορούν να συνάπτουν διμερή συμβόλαια με προμηθευτές για να πωλούν την ενέργειά τους ή να υποβάλλουν προσφορές στην προημερήσια αγορά. Σε σύγκριση με το προηγούμενο καθεστώς της μεταβατικής ρύθμισης της αγοράς ηλεκτρισμού, η τιμή της ενέργειας στην ανταγωνιστική αγορά μεταβάλλεται κάθε μισή ώρα, σύμφωνα με την παραγωγή και τη ζήτηση.
-Σε ποιο βαθμό η ανάπτυξη συστημάτων αποθήκευσης ενέργειας μπορεί να οδηγήσει σε φθηνότερη και πιο σταθερή ενέργεια για τον καταναλωτή;
-Ενέργεια από ΑΠΕ η οποία περικόπτεται, κυρίως κατά τις μεσημβρινές ώρες, μπορεί να αποθηκευτεί και να χρησιμοποιηθεί κατά τις βραδινές ώρες, αντικαθιστώντας την πιο ακριβή παραγωγή από συμβατικές μονάδες. Η αποθήκευση μειώνει επίσης τις εκκινήσεις συμβατικών μονάδων που χρειάζονται για την κάλυψη των βραδινών αιχμών της ζήτησης όταν δεν υπάρχει παραγωγή από τα φωτοβολταϊκά συστήματα και το κόστος που αυτό συνεπάγεται. Αυξάνει τις εφεδρείες που είναι διαθέσιμες για ρύθμιση των μεταβολών στη μεταβαλλόμενη και σε κάποιο βαθμό απρόβλεπτη παραγωγή από ΑΠΕ και την απώλεια μονάδων παραγωγής για να αυξήσει την αξιοπιστία της παροχής ηλεκτρισμού. Τέλος, η αποθήκευση βοηθά στην επάρκεια της παραγωγής, ιδιαίτερα όταν δεν υπάρχει παραγωγή από ανανεώσιμες πηγές. Σημειώνεται ότι πέραν του οικονομικού οφέλους, σημαντικό είναι και το περιβαλλοντικό όφελος, με τη μείωση των εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου που θα εκλύονταν με τη λειτουργία των μονάδων παραγωγής με συμβατικά καύσιμα.
Προβληματική η απουσία ευελιξίας στο ηλεκτρικό σύστημα της Κύπρου
-Ποιες είναι οι κυριότερες προκλήσεις που αντιμετωπίζει σήμερα ο τομέας του ηλεκτρισμού και της ενέργειας στην Κύπρο;
-Η κυριότερη πρόκληση που αντιμετωπίζει ο τομέας της ενέργειας στην Κύπρο είναι η αβεβαιότητα του χρόνου υλοποίησης των δύο μεγάλων ενεργειακών έργων, δηλαδή, της άφιξης του φυσικού αερίου για ηλεκτροπαραγωγή και της ηλεκτρικής διασύνδεσης. Τα δύο αυτά έργα τα οποία αναμένεται να αλλάξουν άρδην τον ενεργειακό τομέα της Κύπρου, επηρεάζουν σημαντικά τις επενδυτικές αποφάσεις στον τομέα της ενέργειας, καθώς το μη δεσμευτικό χρονοδιάγραμμα υλοποίησής τους αυξάνει την αβεβαιότητα και δεν επιτρέπει την υλοποίηση μακροχρόνιου ενεργειακού προγραμματισμού.
Στο παρόν στάδιο, θεωρώ την απουσία ευελιξίας στο ηλεκτρικό σύστημα της Κύπρου ως το σοβαρότερο πρόβλημα. Ο στόλος των παλαιωμένων συμβατικών μονάδων σε συνδυασμό με τη ραγδαία ανάπτυξη των ανανεώσιμων πηγών ενέργειας προκαλεί μια μη ορθολογιστική λειτουργία του ηλεκτρικού συστήματος. Έχουν σημειωθεί περιπτώσεις αδυναμίας σταθεροποίησης του ηλεκτρικού συστήματος λόγω των απότομων μεταβολών της ηλεκτροπαραγωγής από ΑΠΕ και η συχνότητα εμφάνισης τέτοιων περιπτώσεων σημειώνει αυξητική τάση επειδή, ενώ οι ΑΠΕ συνεχίζουν να αναπτύσσονται ραγδαία, δεν έχουν εισαχθεί στο ηλεκτρικό σύστημα πόροι ευελιξίας όπως συστήματα αποθήκευσης.
Σημαντική επίπτωση της αύξησης αυτής των φωτοβολταϊκών, είναι ότι η παραγόμενη ενέργεια κατά τις μεσημβρινές ώρες είναι πολύ μεγαλύτερη από τη ζήτηση, με αποτέλεσμα να υπάρχουν εκτεταμένες περικοπές, ακόμα και σε οικιακούς καταναλωτές. Πέραν αυτών των προβλημάτων κατά τη φάση λειτουργίας του ηλεκτρικού συστήματος, η κάλυψη της απογευματινής/βραδινής ζήτησης αιχμής συνεπάγεται την ανάγκη δέσμευσης μεγάλων συμβατικών μονάδων από νωρίς το απόγευμα, κάτι που με τη σειρά του συνεπάγεται αυξημένες περικοπές της ηλεκτροπαραγωγής από ΑΠΕ.
Η ενσωμάτωση στο ηλεκτρικό σύστημα πόρων ευελιξίας, όπως τα συστήματα αποθήκευσης, αναμένεται να μετριάσει σημαντικά τα παραπάνω προβλήματα, καθώς τα συστήματα αποθήκευσης αναμένεται να φορτίζουν από το ηλεκτρικό σύστημα, κυρίως τις ώρες της περίσσειας φωτοβολταϊκής παραγωγής, όπου υπάρχει σήμερα και εκτεταμένη περικοπή, και θα εκφορτίζουν τις ώρες της απογευματινής ζήτησης, όπου υπάρχει και η ανάγκη για συνεισφορά από επιπλέον μονάδες.
Τέλος, πρέπει να σημειωθεί, ότι οι παραπάνω προκλήσεις φέρνουν δυσκολία στην ανάπτυξη της ανταγωνιστικής αγοράς ηλεκτρισμού, η λειτουργία της οποίας στηρίζεται σήμερα σε συμβατικές μονάδες παραγωγής, κυρίως παλαιάς τεχνολογίας και μεταβλητή παραγωγή από ανανεώσιμες πηγές ενέργειας, που και τα δύο, ελλείψει πόρων ευελιξίας, περιορίζουν τον ανταγωνισμό και δεν επιτρέπουν τη σημαντική μείωση της τιμής του ηλεκτρισμού που αναμένει ο καταναλωτής.
-Πότε αναμένεται η ολοκλήρωση της αναβάθμισης του ηλεκτρικού δικτύου και η εγκατάσταση συστημάτων αποθήκευσης, ώστε να ενισχυθεί η συμμετοχή των ΑΠΕ και να μειωθούν οι περικοπές τους;
-Υπάρχει μεγάλος αριθμός αιτήσεων προς τη ΡΑΕΚ από υφιστάμενους παραγωγούς ΑΠΕ για μετατροπή των πάρκων τους σε «υβριδικά», δηλαδή για εγκατάσταση συστήματος αποθήκευσης σε υφιστάμενα πάρκα. Έχουν εκδοθεί και πολλές άδειες από τη ΡΑΕΚ.
Παράλληλα, υπάρχει μεγάλος αριθμός αιτήσεων προς τον ΔΣΜΚ, αλλά και προς τον διαχειριστή συστήματος διανομής για εγκατάσταση αυτόνομων συστημάτων αποθήκευσης. Ο ΔΣΜΚ έχει εκδώσει προκαταρτικούς όρους σύνδεσης σε αριθμό ιδιωτών επενδυτών και αναμένεται σύντομα να εκδώσει τελικούς όρους σύνδεσης για αυτόνομα συστήματα.
Ταυτόχρονα, μετά από απόφαση της ΡΑΕΚ, βρίσκεται σε εξέλιξη η διαδικασία εγκατάστασης κεντρικού συστήματος αποθήκευσης, το οποίο θα διαχειρίζεται ο ΔΣΜΚ, έργο το οποίο αναμένεται να ολοκληρωθεί εντός του 2026.
-Είναι έτοιμος ο διαχειριστής να εφαρμόσει ευέλικτες συνδέσεις στο σύστημα διανομής, ώστε να διευκολύνει τη μετατόπιση της ζήτησης και την εξισορρόπηση του φορτίου;
-Ο ΔΣΜΚ, με βάση τη Ρυθμιστική Απόφαση της ΡΑΕΚ (αρ. 02/2025, Κ.Δ.Π. 260/2025), ετοίμασε από κοινού με τον Διαχειριστή Συστήματος Διανομής (ΔΣΔ) ενδιάμεση έκθεση σχετικά με το πλαίσιο που θα διέπει τη σύναψη συμφωνιών ευέλικτων συνδέσεων, τόσο στο σύστημα διανομής όσο και στο σύστημα μεταφοράς. Η έκθεση έχει ήδη υποβληθεί στη ΡΑΕΚ. Μετά την ολοκλήρωση της επεξεργασίας από τη ΡΑΕΚ και την τελική έγκριση της έκθεσης, οι δύο διαχειριστές θα προωθήσουν ενέργειες για να καταστεί δυνατή η προσφορά συμφωνιών ευέλικτων συνδέσεων σε ενδιαφερόμενους επενδυτές. Παράλληλα και εν αναμονή των αποφάσεων της ΡΑΕΚ σχετικά με την ενδιάμεση έκθεση, έχει ήδη αρχίσει η προώθηση συγκεκριμένων δράσεων ώστε να επιταχυνθεί η όλη διαδικασία. Όμως, πρέπει να γίνουν αρκετά πριν οι δύο διαχειριστές καταστούν ικανοί να συνάψουν συμφωνίες ευέλικτης σύνδεσης.
