Η ανάγνωση των εγγράφων με τις θέσεις της τουρκικής πλευράς για την ασφάλεια και τις εγγυήσεις αποτέλεσε ψυχρολουσία για τις αντιπροσωπείες της Ελλάδας και των Ελληνοκυπρίων, παρά το γεγονός ότι τόσο η καταγραφή των όσων διατυπώθηκαν από τους πολιτικούς διευθυντές και εμπειρογνώμονες στις 18-19 Ιανουαρίου στο Μοντ Πελεράν, όσο το σχέδιο κοινού εγγράφου που επέδωσε σε όλα τα μέλη της Διάσκεψης για την Κύπρο, ο Ειδικός Σύμβουλος του ΓΓ Έσπεν Μπαρθ Άιντε, δεν έδειχναν καμία μετατόπιση από τις πάγιες θέσεις της. Μάλιστα ένας από τους συμμετέχοντες υποστήριξε ότι υπάρχουν σημεία επιδείνωσης των θέσεων, σε σύγκριση με τον Ιανουάριο.
Από τη μελέτη του συμπληρωματικού σημειώματος που συνοδεύει το σχέδιο κοινού εγγράφου που επιδείχθηκε στην «Κ» (και δεν έγινε δεκτό στο τραπέζι των συνομιλιών της Γενεύης), διαπιστώσαμε τα εξής:
Πρώτον, οι τουρκικές θέσεις για τα όργανα μέσω των οποίων θα εξασφαλίζεται η ασφάλεια για τον πυλώνα 3 της ανάλυσης του ΟΗΕ για το κεφάλαιο ασφάλεια/εγγυήσεις περιορίζονται σε δύο μόνο γραμμές:
1. Συνθήκη Εγγυήσεων
2. Συνθήκη Συμμαχίας
H παράθεση των θέσεων των Τουρκοκυπρίων (που καλύπτει μία σελίδα) ξεκινά από μία ανάλυση γιατί δεν εμπιστεύονται την Ε.Ε., αλλά μόνο τις συνθήκες εγγυήσεων και συμμαχίας (προσαρμοσμένες τηρουμένων των αναλογιών), ενώ συμπεριλαμβάνουν στις θέσεις τους τη δημιουργία νέου "πρωτοκόλλου για την τροποποίηση της συνθήκης» και υιοθέτησή του ως πρωτογενούς δικαίου για την διασφάλιση στην ΕΕ του σεβασμού της "διζωνικής δικοινοτικής φύσης της ενωμένης Κύπρου, με πολιτική ισότητα των δύο κοινοτήτων" καθώς και «το ίσο καθεστώς των συνιστωσών πολιτειών», την παροχή 4 ελευθεριών στους Τούρκους υπηκόους, το να συμμετάσχει η Κύπρος μόνο στους οργανισμούς που έχουν εκδώσει ψηφίσματα που αποδέχονται την διζωνικότητα, πολιτική ισότητα κ.α.
Η πρόταση Άιντε για τη συνθήκη εφαρμογής
Επεξηγώντας την πρόταση των ΗΕ για τη συνθήκη εφαρμογής, ο Έσπεν Μπαρθ Άιντε γράφει στο σχέδιο του κοινού εγγράφου ότι οι μέχρι σήμερα συζητήσεις σχετικά με την ασφάλεια και τις εγγυήσεις υποδηλώνουν σαφώς ότι πολλές από τις ανησυχίες που εξέφρασαν κυρίως η ελληνοκυπριακή και η τουρκοκυπριακή κοινότητα, αλλά και οι εγγυητικές δυνάμεις, αφορούν την ενδεχόμενη μη τήρηση των όρων της συμφωνίας από ένα ή περισσότερα από τα μέρη, οδηγώντας στην αμφισβήτηση της νέας κατάστασης των πραγμάτων και ενδεχομένως, σε κατάρρευση της ασφάλειας. Ένα αξιόπιστο, αμοιβαία συμφωνημένο πλαίσιο για την εξασφάλιση της πλήρους, έγκαιρης και διαφανούς εφαρμογής της συμφωνίας θα συμβάλει επομένως στη δημιουργία αίσθησης ασφάλειας μεταξύ των μερών και των κοινοτήτων και στην οικοδόμηση εμπιστοσύνης στην αξιοπιστία και τη βιωσιμότητα της διευθέτησης.
Σημειώνει ότι αρκετές αντιπροσωπείες στο Mont Pélerin αναφέρθηκαν σε ένα είδος πλαισίου μιας συνθήκης εφαρμογής, οδικό χάρτη, ή /και μηχανισμό παρακολούθησης - ως ένα δυνητικό σημαντικό στοιχείο της νέας αρχιτεκτονικής της ασφάλειας και των εγγυήσεων. Επιπλέον, οι Τουρκοκύπριοι πρότειναν όπως προωθηθούν νέα ψηφίσματα / αποφάσεις σε διεθνείς οργανισμούς με στόχο να διασφαλιστεί ο σεβασμός της νέας κατάστασης των πραγμάτων.
Με βάση τις συζητήσεις των μερών έως σήμερα, θα μπορούσε να ληφθεί υπόψη ένα πλαίσιο εφαρμογής που περιλαμβάνει τρία βασικά στοιχεία: (i) μια υπογραφή της Συνθήκης Εφαρμογής από την Ενωμένη Ομοσπονδιακή Κύπρο, την Τουρκία, την Ελλάδα και το Ηνωμένο Βασίλειο. ii) ένα ή περισσότερους μηχανισμούς που παρέχουν πολιτική εποπτεία και υποστήριξη στην εφαρμογή. Και (iii) επιτόπια παρακολούθηση και υποβολή εκθέσεων από τρίτο μέρος. Κατά την εκπόνηση του πλαισίου και των μηχανισμών εφαρμογής, τα συμβαλλόμενα μέρη καλούνται να λάβουν υπόψη προς συζήτηση ορισμένες κατευθυντήριες αρχές που απορρέουν από τις βέλτιστες διεθνείς πρακτικές, όπως: η ανάγκη για ισόρροπα κίνητρα για τα μέρη που υλοποιούν, που επιτυγχάνονται μέσω ρεαλιστικών και συμφωνημένων χρονοδιαγραμμάτων και οροσήμων / κριτηρίων. Συνδυάζοντας την έμφαση στη διαβούλευση, την πρόληψη και την επίλυση διαφορών με αποτελεσματικούς μηχανισμούς λήψης αποφάσεων και επίλυσης αδιεξόδων. Τη συνεκτικότητα και τη συνοχή στο σχεδιασμό των μηχανισμών παρακολούθησης. Και στην αμερόληπτη επιτόπια παρακολούθηση και υποβολή εκθέσεων σχετικά με την εφαρμογή.
Όργανα που διατυπώθηκαν από την ε/κ πλευρά
Εθνικά όργανα
- Το Ομοσπονδιακό Σύνταγμα της ενωμένης Κύπρου με μη τροποποιήσιμα άρθρα όσον αφορά τα θεμελιώδη χαρακτηριστικά του κράτους.
- Κατοχυρωμένα στη συμφωνία διακανονισμού για να καταστούν δεσμευτικά υπό το κεφάλαιο 7 (της Χάρτας του ΟΗΕ) από το Συμβούλιο Ασφαλείας των Ηνωμένων Εθνών θα είναι τα ακόλουθα: δικοινοτικότητα, πολιτική ισότητα, μη καταπάτηση, αποτελεσματική συμμετοχή, μηχανισμοί επίλυσης αδιεξόδων εντός κάθε κλάδου εξουσίας, να μην έχει καμία πλευρά εξουσία ή δικαιοδοσία επί της άλλης, απαγόρευση απόσχισης ή ένωσης συνολικά ή εν μέρει με οποιοδήποτε άλλο κράτος, αδιαχώριστο ομοσπονδιακό κράτος.
- Ισχυρό Ανώτατο Ομοσπονδιακό Δικαστήριο με ίση εκπροσώπηση ως εγγυητής της συνταγματικής τάξης και της ισχυρής και ανεξάρτητης δικαιοσύνης στην οποία όλα τα άτομα έχουν καταφυγή.
- Ομοσπονδιακό σύστημα με διασφαλίσεις ως εγγυητή αν υπάρξει εμπλοκή στην κατάσταση των πραγμάτων.
- Πολυεπίπεδα όργανα αστυνόμευσης και επιβολής του νόμου για την προστασία των πολιτών και τη διατήρηση του νόμου.
- Συμβούλιο Εκτάκτων Αναγκών ως όργανο υπεύθυνο για τη λήψη αποφάσεων στην περίπτωση της διακοινοτικής σύγκρουσης.
- Πολυεθνική Αστυνομική Δύναμη εξουσιοδοτημένη δυνάμει του Κεφαλαίου XII και ενεργοποιημένη από Απόφαση του Συμβουλίου Εκτάκτων Αναγκών.
- Χάρτη Πορείας Υλοποίησης για την εξασφάλιση της έγκαιρης και ορθής εφαρμογής των συμφωνιών διευθέτησης, συμπεριλαμβανομένων και εκείνων που αφορούν τις εγχώριες και τις διεθνείς πτυχές ασφάλειας, συμπεριλαμβανομένης και της απόσυρσης στρατευμάτων.
Υπερεθνικά και διεθνή μέσα
Ευρωπαϊκή Σύμβαση Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων - Προσφυγή στο ΕΔΑΔ μετά την εξάντληση των εσωτερικών ένδικων μέσων. Υποχρεωτική δικαιοδοσία.
Συνθήκες της ΕΕ - προειδοποίηση και μέτρα εναντίον κράτους μέλους σε σοβαρή και διαρκή παραβίαση των αξιών που ορίζονται στο άρθρο 2 της ΣΕΕ. Υποχρεωτική δικαιοδοσία του ΔΕΕ. Ρήτρα αλληλεγγύης στη ΣΛΕΕ. ΚΕΠΠΑ, συμπεριλαμβανομένου του άρθρου 42.7 της ΣΕΕ.
Διεθνές δίκαιο, συμπεριλαμβανομένων των αποφάσεων του Χάρτη του ΟΗΕ και του Συμβουλίου Ασφαλείας - Ειρηνική διευθέτηση διαφορών. Υιοθέτηση υποχρεωτικού ψηφίσματος υποστήριξης της διευθέτησης και καθιστώντας την δεσμευτική για όλους. Υιοθέτηση ενός ψηφίσματος του Σ.Α. με εντολή σε αποστολή των Ηνωμένων Εθνών για την υποστήριξη της εφαρμογής μέσω επιτήρησης, παρακολούθησης, υποβολής εκθέσεων και επαλήθευσης. Προσφυγή στο Συμβούλιο Ασφαλείας των Ηνωμένων Εθνών εάν η πολυεθνική αστυνομία αποδεικνύεται ανεπαρκής.
Σύμφωνο φιλίας μεταξύ Κύπρου-Ελλάδας-Τουρκίας για την προώθηση των σχέσεων καλής γειτονίας.
Συγγένειες.
Οι υπάρχοντες μηχανισμοί περιφερειακής συνεργασίας στην Ανατολική Μεσόγειο.
Όργανα που διατυπώθηκαν από την τ/κ πλευρά
Η τουρκοκυπριακή πλευρά θεωρεί τους ισχυρισμούς σχετικά με τις «διασφαλίσεις εντός του Ομοσπονδιακού Συντάγματος» καθώς και τις «διασφαλίσεις στο πλαίσιο του συστήματος της ΕΕ» ανεπαρκείς για την ικανοποίηση των ανησυχιών των Τουρκοκυπρίων σχετικά με την ασφάλεια. Αυτό οφείλεται στο γεγονός ότι πρέπει να λάβουμε υπόψη μας ένα σενάριο σύμφωνα με το οποίο δεν τηρούνται ή δεν γίνονται σεβαστές οι συνταγματικές ρυθμίσεις από τη μια πλευρά ή την άλλη, καθιστώντας τις διασφαλίσεις εντός του ομοσπονδιακού συντάγματος άνευ σημασίας. Επιπλέον, οι πρόνοιες των Συνθηκών της ΕΕ είναι αρκετά ασαφείς και μακράν του να αποτελούν αξιόπιστη θεραπεία, συμπεριλαμβανομένου και του γεγονότος που απαιτούν ομοφωνία.
Όσον αφορά την προστασία της ενωμένης Κύπρου από εξωτερικές απειλές, το γεγονός ότι κανένα κράτος μέλος δεν εγκατέλειψε τις διεθνείς αμυντικές του ρυθμίσεις (π.χ. συμμετοχή στο ΝΑΤΟ) κατά την ένταξη στην ΕΕ δείχνει σαφώς ότι το να είσαι μέλος της ΕΕ είναι ανεπαρκής θεραπεία προς αυτή την κατεύθυνση. Ως εκ τούτου, η τουρκοκυπριακή πλευρά πιστεύει ότι απαιτούνται τα ακόλουθα όργανα για να ικανοποιηθούν οι ανησυχίες των Τουρκοκυπρίων:
Παραδοσιακά μέσα ασφάλειας:
-Τη διατήρηση της Συνθήκης της Συμμαχίας του 1960, η οποία πρέπει να προσαρμοστεί τηρουμένων των αναλογιών στη νέα κατάσταση πραγμάτων, συμπεριλαμβανομένης της αντιμετώπισης των σημερινών απειλών ασφάλειας.
-Τη διατήρηση σε ισχύ της Συνθήκης Εγγυήσεων του 1960 με προσαρμογή τηρουμένων των αναλογιών στη νέα κατάσταση των πραγμάτων.
-Την ύπαρξη δύναμης παρατηρητών του ΟΗΕ βάσει του Κεφαλαίου VI για την παρακολούθηση και διευκόλυνση της εφαρμογής της διευθέτησης.
-Την υιοθέτηση νέων ψηφισμάτων / αποφάσεων σε διεθνείς οργανισμούς με στόχο τη διασφάλιση του σεβασμού στη νέα κατάσταση που θα δημιουργηθεί στην ενωμένη Κύπρο, καθιστώντας τα ως προϋποθέσεις για την συμμετοχή της ενωμένης Κύπρου σε αυτούς (ΟΗΕ, ΕΕ, Συμβούλιο της Ευρώπης κ.λπ.).
-Τη δημιουργία νέου "πρωτοκόλλου για την τροποποίηση της συνθήκης» και υιοθέτησή του ως πρωτογενούς δικαίου για την διασφάλιση στην ΕΕ του σεβασμού της "διζωνικής δικοινοτικής φύσης της ενωμένης Κύπρου με πολιτική ισότητα των δύο κοινοτήτων" καθώς και «το ίσο καθεστώς των συνιστωσών πολιτειών».
-Ενισχυμένες πολιτειακές αστυνομικές δυνάμεις σχεδιασμένες για να αντιμετωπίσουν πιθανή διακοινοτική διαμάχη.
-Αποτελεσματική δικαστική νομοθεσία, θεσμοί και συνεργασία κατά της τρομοκρατίας, του οργανωμένου εγκλήματος και της εμπορίας ανθρώπων.
-Κοινωνικο-οικονομικά όργανα για την ασφάλεια:
-Ίδρυση Επιτροπής Συμφιλίωσης με εντολή που θα βλέπει μπροστά και θα είναι προσανατολισμένη προς το μέλλον, καθώς και αποτελεσματικών μηχανισμών για την προώθηση της οικοδόμησης εμπιστοσύνης μεταξύ των δύο κοινοτήτων και της καλλιέργειας μιας κουλτούρας φεντεραλισμού και ειρήνης.
-Εργαλεία οικονομικής σύγκλισης μεταξύ των δύο συνιστωσών πολιτειών.
-Επέκταση τεσσάρων ελευθεριών στην Τουρκία, το οποίο θα συμβάλει στην εξασφάλιση της ελληνο-τουρκικής ισορροπίας στην ενωμένη Κύπρο.
Όργανα που προσδιορίζονται από την ελληνική αντιπροσωπεία
1. ΟΗΕ
Ι) Αποφάσεις του Συμβουλίου Ασφαλείας σχετικά με
Α) εφαρμογή (Β) μηχανισμό παρακολούθησης / UNFICYP (με νέα εντολή)
(ΙΙ) Πολυεθνική αστυνομική δύναμη των Ηνωμένων Εθνών
2. ΕΕ
(I) Συνθήκη για την ΕΕ: άρθρα 2. 4 παράγραφος 2 και 7 (ανθρώπινα δικαιώματα και δημοκρατικές αξίες και κυρώσεις).
(IΙ) Συνθήκη για τη λειτουργία της ΕΕ: Άρθρο 222 (ρήτρα αλληλεγγύης για τρομοκρατικές απειλές και φυσικές καταστροφές)
(IΙΙ) Κοινή Πολιτική Ασφάλειας και Άμυνας, συμπεριλαμβανομένου του άρθρου 42 παράγραφος 7 (Κοινές αμυντικές υποχρεώσεις)
(IV) Δικαστήριο της Ευρωπαϊκής Ένωσης
(V) Πράξη σχετικά με την κατάσταση προσχώρησης της Κυπριακής Δημοκρατίας - Πρωτόκολλο αριθ. 10
3. Συμβούλιο της Ευρώπης
Ευρωπαϊκό Δικαστήριο Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων (υποχρεωτική δικαιοδοσία για πρόνοιες ανθρωπίνων δικαιωμάτων).
4. Σύνταγμα της Ενωμένης Ομοσπονδιακής Κύπρου
5. Σύμφωνο φιλίας (Ελλάδας-Τουρκίας-Ηνωμένης Ομοσπονδιακής Κύπρου)
6. Συνθήκη για τους όρους προσωρινής διαμονής και σταδιακής απόσυρσης των ξένων δυνάμεων από την επικράτεια της Ενωμένης Ομοσπονδιακής Κύπρου.
Όλα τα προαναφερθέντα μέσα προτείνονται χωρίς να προκαταλαμβάνει το γεγονός ότι θέματα που αφορούν στη συνταγματική και εσωτερική ασφάλεια της Ενωμένης Ομοσπονδιακής Κύπρου βρίσκονται αποκλειστικά στο πεδίο των δικοινοτικών συνομιλιών.
Όργανα που προσδιορίζονται από την τουρκική αντιπροσωπεία
1. Συνθήκη Εγγυήσεων
2. Συνθήκη Συμμαχίας
Όργανα που προσδιορίζονται από την αντιπροσωπεία Η.Β.
Υφιστάμενα όργανα: Συνθήκη Συμμαχίας, Συνθήκη Εγγυήσεων, Συνθήκες της ΕΕ (TEU and TFEU) και Συνθήκη Προσχώρησης.
Δυνητικά μελλοντικά όργανα
Τροποποιημένη Συνθήκη Συμμαχίας
Τροποποιημένη Συνθήκη Εγγύησης
Συνθήκη διευθέτησης (συνολική συμφωνία για ασφάλεια και εγγυήσεις)
Συνθήκη εφαρμογής (πρόταση των Ηνωμένων Εθνών)
Πράξη προσαρμογής (πρόταση της ΕΕ)
Συνθήκη Φιλίας (ελληνική πρόταση)
Σύμφωνο φιλίας (πρόταση του ΟΗΕ)
Αμοιβαία αμυντική συνθήκη ή άλλες συμφωνίες
Ψήφισμα του Συμβουλίου Ασφαλείας του ΟΗΕ
Άλλες αποφάσεις οργανισμών (π.χ. OΑΣΕ, PACE)
Κατάσταση των Συμφωνιών για τις Δυνάμεις
Μορφές των οργάνων
Δεσμευτικά Διεθνή Όργανα (π.χ. Συνθήκη)
Μη δεσμευτικά πολιτικά μέσα (π.χ. Μνημόνια Συναντίληψης ,Ανταλλαγή Σημειωμάτων)
Υποστηρικτικοί μηχανισμοί/εργαλεία
Η ειρηνευτική δύναμη των Ηνωμένων Εθνών
Αποστολή παρακολούθησης και επαλήθευσης
Διεθνής Αστυνομική Αποστολή
Διεθνής μαρτυρία συμφωνιών
Επιτροπή εφαρμογής (υπόδειγμα συνθήκης της Αυστρίας)
Οργανισμοί του Συμβουλίου της Ευρώπης
ΕΔΑΔ
Επιτροπή της Βενετίας
