Της Ιωάννας Κυριάκου
Η εφαρμογή του εθνικού σχεδίου δράσης 2023 – 2026, τα πιθανά προβλήματα και τα κενά που προκύπτουν στην καταπολέμηση της εμπορίας προσώπων και της σεξουαλικής εκμετάλλευσης ανηλίκων αποτέλεσαν το κύριο θέμα συζήτησης κατά τη σημερινή συνεδρία της Επιτροπής Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων της Βουλής. Εκατοντάδες υποθέσεις εμπορίας προσώπων βρίσκονται ενώπιον των Αρχών, την ώρα που αρμόδιοι φορείς και βουλευτές καταγγέλλουν έλλειψη συντονισμού και μεθοδολογίας, προβλήματα στη χρηματοδότηση των ΜΚΟ αλλά και ολιγωρία, από πλευράς δικαστηρίων, στην εκδίκαση των υποθέσεων. Ταυτόχρονα, σύμφωνα με τα όσα λέχθηκαν στην Επιτροπή, η συζήτηση για το σχέδιο δράσης θα ολοκληρωθεί εντός του Οκτωβρίου και ακολούθως θα σταλεί στο Υπουργικό Συμβούλιο για έγκριση.
49 υποθέσεις, 98 θύματα, μόλις 14 καταδίκες
Όπως προκύπτει από τα στοιχεία που κατατέθηκαν ενώπιον της Επιτροπής, ο αριθμός των αναφορών για εμπορία προσώπων και σεξουαλική εκμετάλλευση είναι αρκετά μεγάλος, ο αριθμός των αναγνωρισμένων θυμάτων μικρός ενώ ακόμα μικρότερος είναι ο αριθμός των ατόμων που καταδικάζονται. Συγκεκριμένα, σύμφωνα με την Υπεύθυνη του Γραφείου Καταπολέμησης Εμπορίας Προσώπων, Ελένη Μιχαήλ, από το 2019 – 2022 υπήρξαν συνολικά 767 αναφορές για εμπορία προσώπων και σεξουαλική εκμετάλλευση, από τις οποίες προέκυψαν 49 υποθέσεις και αναγνωρίστηκαν 98 θύματα, ενώ τα τελευταία δύο χρόνια, από τον Ιούλιο του 2021 μέχρι σήμερα, υπήρξαν μόνο 14 καταδίκες. Επιπλέον, ανέφερε πως μεταξύ των καταδίκων αυτών υπήρξε για πρώτη φορά στην Κύπρο καταδίκη για επαιτεία (εξαναγκασμός μιας ηλικιωμένης να επιδοθεί σε επαιτεία). Μάλιστα, διευκρίνισε πως οι πλείστες αναφορές αφορούν περιπτώσεις που έρχονται στην Κυπριακή Δημοκρατία από τα κατεχόμενα.
Η κα Παπακυριακού, εκ μέρους της ΝΥ, τόνισε την ανάγκη για επιμόρφωση των δικαστών καθώς, όπως υποστήριξε, υπάρχει δυσκολία στο να αντιληφθούν τι συνιστά εμπορία.
Ο Υποδιοικητής Επιχειρήσεων και Εκπρόσωπος Τύπου της Υπηρεσίας Αλλοδαπών και Μετανάστευσης Πέτρος Ζένιου, σημείωσε ότι το 2022 έφτασαν στην Κύπρο 17.434 παράτυποι μετανάστες, εκ των οποίων οι 3.859 ήταν γυναίκες. Το 2023 οι παράτυπες αφίξεις άγγιξαν τις 7.631, εκ των οποίων οι 1.792 ήταν γυναίκες, αριθμός μειωμένος κατά περίπου 50%, σε σύγκριση με πέρυσι. Επιπρόσθετα, στην Κύπρο βρίσκονται περίπου 1.100 ασυνόδευτοι ανήλικοι. Σε σχέση με το θέμα των παράτυπων μεταναστριών, οι οποίες έχουν ανήλικα κορίτσια, η Πρόεδρος της Επιτροπής Ειρήνη Χαραλαμπίδου εξέφρασε την αμφιβολία της σε σχέση με τις διαδικασίες που ακολουθούνται στην Κύπρο σε σχέση με την προστασία των ανηλίκων, σημειώνοντας ότι οι διαδικασίες ίσως δεν είναι τέτοιες, που να κλείνουν τις μαύρες τρύπες στην εκμετάλλευση και την εμπορία τους. Σύμφωνα με την απάντηση που έδωσε ο Διευθυντής της Υπηρεσίας Αλλοδαπών και Μετανάστευσης, «υπάρχουν πρωτόκολλα, τα οποία ακολουθούνται, έτσι ώστε να αντιμετωπίζονται τέτοιες περιπτώσεις».
Η Επιστημονική Διευθύντρια του ΣΠΑΒΟ, Δρ. Άντρη Ανδρονίκου, δήλωσε ότι έχουν εντοπιστεί δύο περιπτώσεις όπου γυναίκες ήταν θύματα ενδοοικογενειακής βίας αλλά και εμπορίας προσώπων ταυτόχρονα. Αναφερόμενη στη λειτουργία του «Sofi's House» τον Απρίλιο του 2023, ενός νέου προγράμματος του Συνδέσμου που απευθύνεται σε νεαρές και ανήλικες μητέρες - αιτητριες ασύλου, σημείωσε ότι μέχρι σήμερα εξυπηρετήθηκαν 36 μητέρες και 32 παιδιά. Από τις 36 μητέρες, οι 14 ήταν ανήλικες, και προέρχονταν κυρίως από χώρες όπως η Σομαλία, το Καμερούν και η Νιγηρία.
Οι δράσεις και η ολιγωρία των δικαστηρίων
Αναφορικά με τις δράσεις που λαμβάνουν οι αρμόδιες αρχές, η κα Ελένη Μιχαήλ δήλωσε πως από πλευράς Αστυνομίας σε αρκετές περιπτώσεις υπάρχει συνεργασία τόσο με την Interpol όσο και με την Europol. Αναφέρθηκε στα βελτιωτικά μέτρα που έλαβε η Δύναμη, όπως η λειτουργία ειδικού χώρου, εκτός των γραφείων της αστυνομίας, για τη διεκπεραίωση των συνεντεύξεων με τα θύματα. «Υπάρχουν θύματα τα οποία ενθαρρύνθηκαν και έχουν δεχθεί αποζημιώσεις μέσω νομικών αρωγών. Έχουν γίνει 64 εκπαιδεύσεις, εντός και εκτός της αστυνομίας, σε μέλη που αναλαμβάνουν τη διερεύνηση τέτοιων υποθέσεων. Έχουμε εμπειρογνώμονες από το εξωτερικό οι οποίοι προχωρούν σε σχετικές εκπαιδεύσεις και παρέχουν συμβουλές. Γίνονται ταυτόχρονα εκπαιδεύσεις και σε πάρα πολλούς άλλους φορείς όπως στο Υπουργείο Εξωτερικών. Δημιουργήθηκε τετραψήφιος τηλεφωνικός αριθμός στον οποίο οποιοσδήποτε μπορεί να δώσει πληροφορίες επώνυμα ή ανώνυμα. Στο Πουρνάρα, μέλη του γραφείου μας σπεύδουν επί τόπου, σχεδόν κάθε μέρα, και λαμβάνουν συνεντεύξεις», είπε, μεταξύ άλλων.
Ο Σπύρος Γιαλλουρίδης, Λειτουργός Νομικών Θεμάτων στο Υπουργείο Δικαιοσύνης, αναφέρθηκε στο σχέδιο δράσης κατά της εμπορίας προσώπων το οποίο, όπως είπε, περιλαμβάνει ενέργειες σε πολιτικό και επιχειρησιακό επίπεδο. Πρόσθεσε ακόμη πως το Υπουργείο Δικαιοσύνης επεξεργάζεται διακρατικές συμφωνίες με τρίτες χώρες για να διευκολυνθεί το έργο της καταπολέμησης της εμπορίας προσώπων. Σε σχέση με το νέο σχέδιο δράσης, η εκπρόσωπος του Υπουργείου Εσωτερικών, Νανά Αντρεοπούλου, είπε πως αυτή η προσπάθεια αναμένεται να ολοκληρωθεί εντός Οκτωβρίου. Εξήγησε πως έχουν προχωρήσει αρκετά με τη συγγραφή του, για να σημειώσει ότι έχει καταρτιστεί ένα προσχέδιο, το οποίο ακόμα δεν έχει δοθεί στα μέλη της πολυθεματικής ομάδας. Σύμφωνα με την κ. Ανδρεοπούλου, το Σχέδιο περιλαμβάνει την κατάσταση εμπορίας προσώπων παγκοσμίως και την κατάσταση που επικρατεί στην Κύπρο. Η Α’ Διοικητικός Λειτουργός του Υπουργείου Εσωτερικών, Έλενα Νεοκλέους, ανέφερε ότι το Υπουργείο έλαβε ορισμένα μέτρα που είχαν θετικά αποτελέσματα όπως, μεταξύ άλλων, η διεξαγωγή ενημερωτικής εκστρατείας για την εμπορία προσώπων και η εκπαίδευση δικαστών και αστυνομικών. Από την πλευρά του, εκπρόσωπος του Υπουργείου Εργασίας σημείωσε πως κάθε έτος διοργανώνεται πρόγραμμα επιμόρφωσης το οποίο καλύπτει θέματα εμπορίας και εργασιακής εκμετάλλευσης, ενώ έχει τροχοδρομηθεί και ημερίδα με στόχο να διοργανωθεί το 2024.
Στασιμότητα εξελίξεων και κενά στην διεκπεραίωση του έργου εντοπίζουν οι Μη Κυβερνητικές Οργανώσεις με το κυριότερο να αφορά τον συντονισμό μεταξύ των αρμόδιων φορέων και της χρηματοδότησης.
Η Θεοδώρα Παπακυριακού, εκ μέρους της Νομικής Υπηρεσίας, εξήγησε ότι παρά το ότι υπάρχει στενή συνεργασία με την Αστυνομία, η απόδειξη του αδικήματος της εμπορίας προσώπων είναι ένα αρκετά δύσκολο εγχείρημα, λόγω του ότι η εμπορία ως όρος έχει ευρεία έννοια και περιλαμβάνει πολλά θέματα και κριτήρια, που πρέπει να αποδειχτούν», για να σημειώσει ότι σε ποινικές διαδικασίες το βάρος απόδειξης είναι πέραν πάσης λογικής αμφιβολίας, άρα υπάρχει αυτή η δυσκολία. Τόνισε παράλληλα την ανάγκη για επιμόρφωση των δικαστών καθώς, όπως υποστήριξε, υπάρχει δυσκολία στο να αντιληφθούν τι συνιστά εμπορία. Έκανε λόγο για ολιγωρία από πλευράς δικαστηρίων, υποστηρίζοντας ότι λόγω του όγκου των υποθέσεων, πολλές φορές δίνουν προτεραιότητα σε άλλες υποθέσεις, με αποτέλεσμα να δίδονται αναβολές και να χάνονται μαρτυρίες επειδή τα θύματα πολλές φορές θέλουν να επιστρέψουν στην πατρίδα τους. Σε ό,τι αφορά τις δράσεις, η κα. Παπακυριακού μίλησε για τη σύσταση έκθεσης σε συνεργασία με την ΜΟΚΑΣ και τον ΟΑΣΕ, που περιλαμβάνει καθοδήγηση σε χρηματοπιστωτικούς φορείς για εντοπισμό και αναφορά ύποπτων συναλλαγών που αφορούν την εμπορία προσώπων. Εφόσον υπάρξει κάτι ύποπτο, ξεκαθάρισε, ξεκινά αμέσως η διερεύνηση χωρίς να υπάρχει καταγγελία.
Ο Α’ Λειτουργός Κοινωνικών Υπηρεσιών, Ευτύχιος Χατζηχριστοδούλου, είπε πως πρέπει να δοθεί έμφαση σε τέσσερις άξονες: στην άμεση ανταπόκριση στις αναφορές που γίνονται, στην ενημέρωση και την παροχή προστασίας στα θύματα καθ’ όλη τη διάρκεια της διαδικασίας, στην κοινωνική αποκατάσταση των θυμάτων και στην εκπαίδευση των αρμόδιων υπηρεσιών. Από τον Μάιο του 2023, πρόσθεσε, οι Υπηρεσίες Κοινωνικής Ευημερίας υλοποιούν το έργο για επανένταξη των θυμάτων στην κοινότητα.
Συνεδρίασε μόνο τέσσερις φορές η πολυθεματική ομάδα δράσης
Όπως διαπίστωσαν μέλη της Επιτροπής Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων φαίνεται πως ο συντονισμός των εμπλεκόμενων υπηρεσιών για την εφαρμογή του σχεδίου δράσης «είναι πολύ δύσκολος», αφού όπως αναφέρθηκε το Υπουργείο Εσωτερικών δεν έχει το κατάλληλο προσωπικό, έτσι ώστε να συντονίζει τις άλλες υπηρεσίες. Σημείωσαν πως η πολυθεματική ομάδα δράσης, που έχει συσταθεί για την εμπορία προσώπων, έχει συνεδριάσει τέσσερις φορές τον περασμένο χρόνο, ωστόσο, δεν φαίνεται να υπάρχει η ανάλογη εξειδίκευση των ατόμων που λαμβάνουν μέρος στη συγκεκριμένη ομάδα. Εξάλλου, όπως αναφέρθηκε στη συζήτηση, εκκρεμεί το θέμα της τροποποίησης της νομοθεσίας, με τους βουλευτές να ζητούν από το Υπουργείο Εσωτερικών όπως ολοκληρώσει την τροποποίηση της νομοθεσίας.
Οι αδυναμίες που εντοπίζουν οι ΜΚΟ
Στασιμότητα εξελίξεων και κενά στην διεκπεραίωση του έργου εντοπίζουν οι Μη Κυβερνητικές Οργανώσεις με το κυριότερο να αφορά τον συντονισμό μεταξύ των αρμόδιων φορέων και την χρηματοδότηση. Όπως επισήμανε Εκπρόσωπος του «Step Up Stop Slavery», ένα από τα μεγαλύτερα προβλήματα είναι η απουσία ενός πρωτοκόλλου και μιας κοινής μεθοδολογίας. Παράλληλα, τόνισε ότι είναι νομική ευθύνη του κράτους να έχει έναν προϋπολογισμό για να βοηθά τις ΜΚΟ. Επιπρόσθετα, είπε ότι 90% των θυμάτων σε κάποια φάση θα πάνε στο νοσοκομείο και ότι οι επαγγελματίες υγείας πρέπει να είναι εκπαιδευμένοι για να μπορούν να αναγνωρίζουν ένα πιθανό θύμα. Εκπρόσωπος του μη Κυβερνητικού Οργανισμού «Κυπριακό - Συμβούλιο για τους Πρόσφυγες-Cyprus Refugee Council (CyRC)», έκανε λόγο για στασιμότητα εξελίξεων, πολλή συζήτηση χωρίς αποτέλεσμα και αδυναμία στην αξιολόγηση και εντοπισμό πιθανόν θυμάτων, ενώ τόνισε την ανάγκη να γίνει περισσότερη δουλειά όσον αφορά τους εξαναγκαστικούς γάμους, καθώς αφορά συνήθως ανήλικα κορίτσια από τη Συρία τα οποία αποστέλλονται στην Κύπρο. Σε δική του τοποθέτηση, το «Wellspring Association» ζήτησε συνεχή πρόσβαση σε ψυχολόγους και κατήγγειλε αδυναμία πρόσβασης των θυμάτων σε υπηρεσίες υγείας. Σημειώνεται ότι σε σχέση με την χρηματοδότηση, ο κ. Χατζηχριστοδούλου είπε πως βρίσκεται σε διαδικασία αξιολόγησης.
Ρίτα Σούπερμαν: Έπρεπε να υπήρχε Ταμείο Στήριξης
Σε δηλώσεις της, μετά τη συνεδρία, η βουλευτής του ΔΗΣΥ, Ρίτα Σούπερμαν, είπε πως το προηγούμενο σχέδιο δράσης φαίνεται να ισχύει μέχρι σήμερα, ωστόσο, συμπλήρωσε «δεν έχει αξιολογηθεί και δεν έχει γίνει οποιαδήποτε στρατηγική, που να αφορά στα αποτελέσματα του». Όπως ανέφερε, «δεν υπάρχει συντονισμός των ενεργειών όλων των Υπηρεσιών, που λαμβάνουν μέρος στην πολυθεματική ομάδα δράσης για εμπορία προσώπων και αυτό αποτελεί ένα μεγάλο εμπόδιο ως προς την πρόληψη, αλλά και την αντιμετώπιση του φαινομένου αυτού και τελικοί αποδέκτες, τα θύματα, φαίνεται να μην τυγχάνουν της ανάλογης αντιμετώπισης. Αναφερόμενη στο Ταμείο Στήριξης των θυμάτων, που προνοείται στη νομοθεσία του 2014 κατά της εμπορία προσώπων, η κ. Σούπερμαν είπε πως «έπρεπε να υπήρχε και να δημιουργείτο Ταμείο Στήριξης των θυμάτων, κάτι που μέχρι σήμερα δεν έγινε». «Αυτό το Ταμείο», εξήγησε, «θα λειτουργούσε ως αποζημίωση για τα θύματα τα ίδια». Η Ρίτα Σούπερμαν ανέφερε πως το Υπουργείο Οικονομικών «φαίνεται να έχει αρνηθεί αυτή τη δράση στο Υπουργείο Εσωτερικών, προβάλλοντας τα θέματα των δημοσιονομικών προβλημάτων». Τόνισε ότι η καταπολέμηση της εμπορίας προσώπων αποτελεί προτεραιότητα για το κόμμα της, το οποίο αναμένει από το ΥΠΕΣ να ολοκληρώσει την τροποποίηση της νομοθεσίας, αλλά και το Εθνικό Σχέδιο Δράσης.
