Του Παύλου Ξανθούλη
Η πρόταση της προέδρου της Κομισιόν Ούρσουλα φον ντερ Λάιεν, για «τη δημιουργία ενός νέου ευρωπαϊκού κόμβου πυρόσβεσης με έδρα την Κύπρο», θεωρείται sui generis από τις Βρυξέλλες, καθώς δεν υπάρχει ανάλογο προηγούμενο και ανοίγει αναμφισβήτητα ένα μεγάλο παράθυρο για ενίσχυση της πυροπροστασίας στην περιοχή. Και ειδικότερα για την Κύπρο, υπό το φως των τεράστιων αδυναμιών που καταγράφηκαν στην καταστροφική πυρκαγιά της 23ης Ιουλίου, στην ορεινή Λεμεσό. Ως εκ τούτων, η εξαγγελία φον ντερ Λάιεν ενώπιον της Ευρωβουλής, στο πλαίσιο της ομιλίας της για την Κατάσταση στην Ένωση (State of the Union), εκλαμβάνεται ως πολύ θετική και δικαιολογημένα προκάλεσε κλίμα ευφορίας στη Λευκωσία, οδηγώντας σε ευμενή σχόλια από τον Πρόεδρο της Δημοκρατίας, αλλά και στην έκδοση κοινής δήλωσης του ΥΠΕΞ και της υφυπουργού Ευρωπαϊκών Θεμάτων.
Ωστόσο, η μεγάλη εικόνα για τη μορφή και τη δομή που θα προσλάβει ο ευρωπαϊκός «κόμβος πυρόσβεσης» στην Κύπρο, απουσιάζει επί του παρόντος από τα «μόνιτορς» των Βρυξελλών. Εκπρόσωπος της Κομισιόν που απάντησε σε ερωτήσεις της «Κ», δεν ήταν σε θέση να τοποθετηθεί κατά πόσο αυτός ο «κόμβος πυρόσβεσης» θα διαθέτει πτητικά μέσα, προσλαμβάνοντας δηλαδή καθεστώς μιας πραγματικής βάσης πυροπροστασίας. Μας ανέφερε χαρακτηριστικά ότι «οι εργασίες για τον προσδιορισμό της ακριβούς διάρθρωσής του (σ.σ. κόμβου πυροπροστασίας) βρίσκονται σε εξέλιξη», ως επίσης και ότι «η ακριβής δομή και το πεδίο εφαρμογής θα συζητηθούν με τα κράτη μέλη».
Άρα, στην πραγματικότητα ενώπιόν μας βρίσκεται μεν μια πραγματική προοπτική υλοποίησης ενός πολύ σημαντικού σχεδιασμού, αλλά «οι λεπτομέρειές του» (modalities), που θα καθορίσουν την ουσία αλλά και το εύρος του εν λόγω στόχου, βρίσκονται ακόμη στα σκαριά. Καθώς όπως εξήγησε εκπρόσωπος της Κομισιόν στην «Κ», «η ανακοίνωση της προέδρου φον ντερ Λάιεν, καθορίζει την κατεύθυνση», προσθέτοντας όμως με ειλικρίνεια και σοβαρότητα ότι «είναι πολύ νωρίς για να δοθεί ένα σταθερό χρονοδιάγραμμα ή περισσότερες λεπτομέρειες» γύρω από την εξαγγελία δημιουργίας του «κόμβου πυρόσβεσης» στην Κύπρο. Άλλωστε, η πρόταση φον ντερ Λάιεν, όταν μορφοποιηθεί, θα τελεί υπό την αίρεση έγκρισης των 27 κρατών-μελών, οπότε και θα καθοριστεί «η ακριβής δομή και το πεδίο εφαρμογής», κάτι που αναφέρει με κάθε επισημότητα η Κομισιόν.
Κατά συνέπεια, γίνεται κατανοητό ότι διαφορετική εικόνα θα εκπέμπει μια μόνιμη ευρωπαϊκή βάση στην Κύπρο, που θα διαθέτει για παράδειγμα 4 αεροπλάνα Canadair νέας γενιάς, 515 και θα μπορεί να έχει αυτόνομη δυνατότητα αναχαίτισης πυρκαγιών. Και πολύ διαφορετικά θα εκληφθεί ένας «κόμβος πυρόσβεσης» εάν απλώς αυτός εξαντλείται στη διαχείριση κρίσεων στην περιοχή, ούτως ώστε για παράδειγμα να συντονίζει μέσω Κύπρου τα γειτονικά κράτη, σε ενδεχόμενες πυρκαγιές.
Αυτές λοιπόν οι «λεπτομέρειες» (modalities), που μόνο λεπτομέρειες δεν είναι, και αφορούν στη δομή, στους όρους εντολής και στο καθεστώς που θα προσλάβει ο «κόμβος πυρόσβεσης, με έδρα στην Κύπρο», αποτελούν στην πραγματικότητα την ουσία των όσων θα συζητηθούν «προσεχώς», μεταξύ Λευκωσίας και Βρυξελλών, για τον καθορισμό της πρότασης της Κομισιόν. Αλλά, και όσων θα λάβουν χώρα μεταξύ των 27 κρατών-μελών, τα οποία σε κάθε περίπτωση, έχουν τον τελικό λόγο, έγκρισης, απόρριψης ή και τροποποίησης της όποιας πρότασης βάλει στο τραπέζι του Συμβουλίου της Ε.Ε., η Ούρσουλα φον ντερ Λάιεν.
Αυτό πάντως που πρέπει να γίνει κατανοητό, είναι ότι η εξαγγελία φον ντερ Λάιεν, «ουδόλως διαφοροποιεί» τα δεδομένα σε σχέση με την υποχρέωση της Κύπρου να λάβει τα δικά της απαραίτητα εθνικά μέτρα για την πολιτική προστασία του κράτους, υποχρέωση που απορρέει από τις Συνθήκες της Ε.Ε. Με πολύ απλά λόγια, η πολιτική προστασία είναι «εθνική αρμοδιότητα» και θα ήταν τεράστιο λάθος να θεωρηθεί από οποιονδήποτε, ότι η εξαγγελία φον ντερ Λάιεν για τη «δημιουργία ενός νέου ευρωπαϊκού κόμβου πυρόσβεσης με έδρα την Κύπρο», υποκαθιστά με οποιονδήποτε τρόπο την υποχρέωση της Κύπρου, η οποία οφείλει να αξιοποιήσει το επόμενο Πολυετές Δημοσιονομικό Πλαίσιο 2028-2034, προκειμένου να κάνει πράξη τη θωράκιση του κράτους από τις πυρκαγιές, που ολοένα εκτιμάται ότι θα αυξάνονται, δεδομένης και της κλιματικής αλλαγής.
Σε επιχειρησιακό επίπεδο, υπενθυμίζεται ότι όπως δημοσίευσε η «Κ», η Κύπρος (Τμήμα Δασών) για λόγους που δεν έχουν γνωστοποιηθεί επισήμως, επέλεξε κατά τη χρονιά που διανύουμε, 2025, να μην συμμετάσχει στο πρόγραμμα προεγκατάστασης (prepositioning). Στο πλαίσιο του οποίου προ-εγκαθίστανται κατά τους καλοκαιρινούς μήνες σε κράτη-μέλη της Ε.Ε., επίγειες δυνάμεις που εφέτος αριθμούσαν συνολικά περίπου 650 πυροσβέστες με τον απαραίτητο εξοπλισμό, ακόμη και οχήματα, κάτι που θα μπορούσε να είχε αξιοποιηθεί στην πυρκαγιά της 23ης Ιουλίου. Η δυνατότητα συμμετοχής στο πρόγραμμα «προεγκατάστασης» εννοείται ότι υφίσταται για όλα τα κράτη-μέλη, περιλαμβανομένης και της Κύπρου, ανεξαρτήτως της εγκαθίδρυσης του εξαγγελθέντος «κόμβου πυρόσβεσης».
Τι λέει η Κομισιόν
Απαντώντας σε ερωτήσεις της «Κ», εκπρόσωπος της Κομισιόν ανέφερε ότι «η πρόταση της προέδρου (σ.σ. φον ντερ Λάιεν) έγκειται στον εξοπλισμό της Ευρώπης με τα εργαλεία που απαιτούνται για την αντιμετώπιση των πρωτοφανών και εντεινόμενων πυρκαγιών». Πρόσθεσε ότι «ο κόμβος στην Κύπρο θα ενισχύσει τη συλλογική μας ικανότητα και θα θέσει την Ευρώπη σε καλύτερη θέση για να βοηθήσει τόσο τα κράτη-μέλη όσο και τους εταίρους στην περιοχή». Αν και δεν απάντησε πού θα υπάγεται ο «κόμβος», σημείωσε ότι «θα βασιστεί στην αλληλεγγύη που ήδη παρέχεται μέσω του Μηχανισμού Πολιτικής Προστασίας της Ε.Ε. και θα ενισχύσει τις δυνατότητες σε μια στρατηγική τοποθεσία».
Σε ερωτήσεις της «Κ» «πώς θα επιτευχθεί αυτό πρακτικά» και «εάν θα πρέπει να αναμένουμε την εγκατάσταση πτητικών μέσων ή/και πυροσβεστών» στην Κύπρο και κατά πόσο η Κομισιόν έχει υπόψη της συγκεκριμένους αριθμούς, η εκπρόσωπος της Κομισιόν απάντησε ως εξής: «Η ανακοίνωση της προέδρου φον ντερ Λάιεν καθορίζει την κατεύθυνση. Οι εργασίες για τον προσδιορισμό της ακριβούς διάρθρωσής του (σ.σ. κόμβου πυρόσβεσης) βρίσκονται σε εξέλιξη. Η ακριβής δομή και το πεδίο εφαρμογής θα συζητηθούν με τα κράτη-μέλη. Είναι πολύ νωρίς για να δοθεί ένα σταθερό χρονοδιάγραμμα ή περισσότερες λεπτομέρειες», ανέφερε η εκπρόσωπος της Κομισιόν.
Τίτλος και περιεχόμενο
Αυτό λοιπόν που απομένει να δούμε τους προσεχείς μήνες, είναι τι περιεχόμενο θα προσλάβουν επί της ουσίας οι τίτλοι των αναμφισβήτητα θετικών εξαγγελιών της Ούρσουλα φον ντερ Λάιεν, για «τη δημιουργία ενός νέου ευρωπαϊκού κόμβου πυρόσβεσης με έδρα την Κύπρο, ο οποίος θα μπορούσε επίσης να υποστηρίξει τους περιφερειακούς μας γείτονες». Κι αυτό είναι σε σημαντικό βαθμό στο χέρι της Λευκωσίας, η οποία οφείλει να επιδιώξει να κεφαλαιοποιήσει τη θετικότατη εξαγγελία φον ντερ Λάιεν, εξασφαλίζοντας ότι το περιεχόμενό της θα είναι τέτοιο, ώστε να καλύπτει πρακτικά τόσο την απομονωμένη Κύπρο, όσο βεβαίως και τους «περιφερειακούς γείτονες». Αξιοποιώντας βεβαίως και την επιρροή άλλων κρατών, όπως συνέβη με την επιστολή που από κοινού απέστειλαν Κύπρος και Ιορδανία, οι οποίες όπως δημοσιεύσαμε, ζήτησαν από το 2023 τη δημιουργία από την Ε.Ε. ενός περιφερειακού κέντρου, ως μόνιμη βάση επιχειρήσεων για χώρες της περιοχής. Ο βασιλιάς της Ιορδανίας φέρεται μάλιστα να ήγειρε ζήτημα εξασφάλισης Canadair προς την κυβέρνηση του Καναδά, αεροσκάφη τα οποία όμως για να αποκτηθούν, προϋποθέτουν πολύ μεγάλο κόστος. Καθώς, η τιμή εκάστου Canadair 515, υπολογίζεται στα 50-60 εκατομμύρια ευρώ.
Όπως έλεγαν στην «Κ» κοινοτικοί κύκλοι, «η βασική δουλειά τώρα αρχίζει» και άρα η Λευκωσία θα πρέπει να διαδραματίσει τον δικό της ρόλο, ο οποίος βεβαίως δεν σταματά στην Κομισιόν και στην πρόταση που επί της ουσίας αναμένεται να διαμορφώσει για τους όρους εντολής, τη δομή και το πλαίσιο που θα διέπει τον «κόμβο πυρόσβεσης». Αλλά, εκτείνεται και στο Συμβούλιο, όπου απαιτείται ένα ισχυρό διπλωματικό και πολιτικό λόμπι, ώστε να εξασφαλιστεί η απαραίτητη συναίνεση των εταίρων της Κυπριακής Δημοκρατίας.
Η Λευκωσία οφείλει να επιδιώξει να κεφαλαιοποιήσει τη θετικότατη εξαγγελία φον ντερ Λάιεν, εξασφαλίζοντας ότι το περιεχόμενό της θα είναι τέτοιο, ώστε να καλύπτει πρακτικά τόσο την απομονωμένη Κύπρο.
Παράλληλα, η Κύπρος απαιτείται να εκπονήσει με σοβαρότητα τον δικό της σχεδιασμό πολιτικής προστασίας, που όπως ορίζουν οι Συνθήκες της Ε.Ε., αποτελεί εθνική αρμοδιότητα. Και κατά συνέπεια όπως προαναφέραμε, να μην δημιουργήσει την εντύπωση ότι εκλαμβάνει την εξαγγελία «κόμβου πυρόσβεσης» από τον Ούρσουλα φον ντερ Λάιεν, ως υποκατάστατο της δικής της εθνικής υποχρέωσης. Στο πλαίσιο αυτό, η Λευκωσία αναμένεται να αξιοποιήσει το νέο Πολυετές Δημοσιονομικό Πλαίσιο (ΠΔΠ) 2028-2034 και πρωτίστως τα Διαρθρωτικά Ταμεία για την ενίσχυση του εθνικού πτητικού στόλου πυρόσβεσης. Ως επίσης και το πλαίσιο του RescEU, καθώς το νέο ΠΔΠ 2028-2034 προνοεί ποσά 10,7 δισεκατομμυρίων ευρώ για την πολιτική προστασία (περιλαμβανομένων και συναφών δράσεων), τα οποία είναι υπερτριπλάσια των κονδυλίων που παρασχέθηκαν στο πλαίσιο του υφιστάμενου ΠΔΠ 2021-2027.
