Σε μία μικρή φάτνη στη Βηθλεέμ γεννήθηκε πριν από χιλιάδες χρόνια μία παγερή νύχτα ο Ιησούς Χριστός, ο υιός του Θεού. Η Παναγία, μητέρα του Ιησού, γονατισμένη κρατά στην αγκαλιά της το Θείο Βρέφος, δίπλα της στέκεται ο σύζυγός της Ιωσήφ, ενώ μερικά ζώα βρίσκονται γύρω από τον νεογέννητο Χριστό, ζεσταίνοντάς τον με τα χνώτα τους. Παράλληλα, οι τρεις μάγοι φτάνουν από πολύ μακριά, ακολουθώντας το λαμπερό αστέρι φέρνοντας δώρα στον Μεσσία, σμύρνα, λιβάνι και χρυσό. Άγγελοι αναγγέλλουν σε κάποιους βοσκούς της περιοχής τη γέννηση του Μεσσία, οι οποίοι σπεύδουν να τον προσκυνήσουν και από εκεί το μήνυμα διαδίδεται σε όλη την οικουμένη.
Αυτή είναι συνοπτικά η εικόνα της γέννησης που έχουμε διαμορφωμένη σήμερα στο μυαλό μας εμείς οι άνθρωποι του 21ου αιώνα. Κάθε Χριστούγεννα η συγκεκριμένη ιστορία αναπαρίσταται σε σχολεία, δρόμους, θέατρα, τηλεόραση αλλά και στην τέχνη. Φέτος, η Λεβέντειος Πινακοθήκη έρχεται να συμπληρώσει τις γνώσεις μας γύρω από αυτή την εικόνα με ένα ταξίδι από το Βυζάντιο μέχρι και το 1960, ανιχνεύοντας αυτήν ακριβώς την εικαστική αναπαράσταση της γέννησης ανά τους αιώνες.
Πρώτη διεθνής έκθεση
Η «Κ» συνάντησε τη διευθύντρια της Λεβέντειου Πινακοθήκης κ. Λουκία Χατζηγαβριήλ και συνομίλησε μαζί της γι’ αυτήν ακριβώς την ανίχνευση των ιστοριών της γέννησης του Χριστού μέσα από την Τέχνη, που αποτελεί και το θέμα της πρώτης διεθνούς προσωρινής έκθεσης της Πινακοθήκης. «Επιθυμία μας τον περασμένο Μάρτιο με το άνοιγμα της Λεβέντειου ήταν και η έναρξη του προγράμματος των περιοδικών εκθέσεων με την υλοποίηση και διεθνών εκθέσεων», εξηγεί στην αρχή της κουβέντας μας η κ. Χατζηγαβριήλ. Η έκθεση «Ιστορίες της Γέννησης» που ανοίγει για το κοινό στις 5 Δεκεμβρίου είναι η πρώτη διεθνούς χαρακτήρα για τη Λεβέντειο, αφού περιλαμβάνει έργα από συνεργασίες με επτά μουσεία του εξωτερικού, ιδιωτικές συλλογές και μουσεία της Κύπρου.
«Η ιδέα για την οργάνωση μιας έκθεσης με θέμα της ιστορίες της γέννησης ήταν μία πρόταση της επιμελήτριας της Συλλογής του Παρισιού κ. Μυρτώς Χατζάκη», αναφέρει η κ. Χατζηγαβριήλ. «Η ιδέα αυτή μας άρεσε ιδιαίτερα και τη συνδυάσαμε με μία από τις σημαντικότερες γιορτές του Χριστιανισμού, η οποία επηρέασε τόσο την εικονογραφία και την εξέλιξή της όσο και την ιστορία της τέχνης γενικότερα». Στόχος της έκθεσης, σύμφωνα με τη διευθύντρια της Πινακοθήκης, είναι να παρουσιάσει αυτές τις ιστορίες της Γέννησης που δομούνται μέσα από τα ευαγγέλια των Ματθαίου και Λουκά, τα απόκρυφα ευαγγέλια και άλλες γραπτές πηγές. «Η εικόνα της γέννησης του Χριστού, όπως τη γνωρίζουμε σήμερα, διαμορφώνεται σταδιακά μέσα από τους αιώνες», εξηγεί η κ. Χατζηγαβριήλ «και γι’ αυτόν ακριβώς τον λόγο η έκθεση χωρίζεται σε ενότητες».
Η πρώτη ενότητα για τις «Ιστορίες της Γέννησης» αφορά στις βυζαντινές εικόνες της Κύπρου, τις οποίες συμπληρώνουν ανάλογες από την Κρητική Σχολή και την υπόλοιπη Ελλάδα. Η δεύτερη ενότητα περιλαμβάνει έργα της πρώιμης Αναγέννησης, της Αναγέννησης, του Μπαρόκ τον 18ο αιώνα και φτάνει μέχρι τις εσωτερικές αναζητήσεις του 19ου και 20ού αιώνα που προβάλλουν νέες θεωρήσεις μέσα από την προσωπική ματιά των δημιουργών.
Τέλος, μία ξεχωριστή ενότητα περιλαμβάνει έργα από Κύπριους ζωγράφους με πίνακες των Σολωμού Φραγκουλίδη, Αδαμάντιου Διαμαντή και Λευτέρη Οικονόμου. «Προσπαθήσαμε να παρουσιάσουμε την ιστορία της Γέννησης όπως διαγράφεται από το Βυζάντιο μέχρι και το 1960, μέσα από τις απεικονίσεις και των σύγχρονων ζωγράφων. Αν και το θέμα της γέννησης είναι μια ιστορία την οποία όλοι τη γνωρίζουμε, είναι καλό να ξέρουμε πως υπάρχουν και κάποιες λεπτομέρειες τις οποίες μπορούμε να τις μάθουμε και να τις εντοπίσουμε μέσα από την Τέχνη.
Η έκθεση θα δώσει στο κοινό αυτή την ευκαιρία», αναφέρει η κ. Χατζηγαβριήλ. Σύντομα θα κυκλοφορήσει και ένας κατάλογος σε ελληνικά και αγγλικά, ο οποίος θα αναλύει λεπτομερώς το θέμα «Ιστορίες της Γέννησης». Ταυτόχρονα, μέσα από την έκδοση θα καταγράφονται όλες οι λεπτομέρειες για το κάθε έργο που θα εκτίθεται μαζί με τους λόγους για τους οποίους συμπεριελήφθη στη συγκεκριμένη έκθεση. Παράλληλα, προγραμματίζονται ειδικές ξεναγήσεις, οδηγός αυτόνομης ξενάγησης και κάποια ειδικά εκπαιδευτικά προγράμματα. «Ήδη πραγματοποιήσαμε ένα προκαταρκτικό εκπαιδευτικό πρόγραμμα μέσα από το οποίο καλέσαμε τα παιδιά να φτιάξουν φάτνες» μας ανέφερε η κ. Χατζηγαβριήλ. «Με αυτό τον τρόπο δόθηκε η δυνατότητα στα παιδιά να συνθέσουν τον κόσμο της στιγμής της γέννησης του Χριστού».
Στο πλαίσιο της έκθεσης ο επισκέπτης θα έχει τη δυνατότητα μέσα από ταμπλέτες που θα είναι τοποθετημένες στον χώρο καθώς και ένα πρόγραμμα αυτόνομης ξενάγησης να μάθει περισσότερες πληροφορίες για τα έργα και να δει πιο πολλές φωτογραφίες έργων με θέμα τη Γέννηση. Επίσης, θα υπάρχει ένα διαδραστικό παιχνίδι για τα παιδιά, το οποίο θα τα καλεί, χρησιμοποιώντας φιγούρες, να φτιάχνουν τη δική τους φάτνη. Επιπλέον, το πωλητήριο της Πινακοθήκης θα περιλάβει στην γκάμα των προϊόντων του αντικείμενα εμπνευσμένα από την έκθεση «Ιστορίες της Γέννησης».
Τρεις σύγχρονοι φωτογράφοι προσεγγίζουν με τον φακό τους τη Γέννηση
Στο πλαίσιο της έκθεσης «Ιστορίες της Γέννησης» η Λεβέντειος Πινακοθήκη ζήτησε από τρεις φωτογράφους, ένα Άγγλο, ένα Γάλλο και ένα Κύπριο να αποτυπώσουν με τον φακό τους εικόνες διάσημων αναπαραστάσεων της Γέννησης σε εκκλησιαστικούς χώρους, μουσεία και ιδρύματα.
Οι τρεις καλλιτέχνες κλήθηκαν δηλαδή να προσδιορίσουν τους τρόπους με τους οποίους θεατές και περιβάλλον συνδιαλέγονται με τα φημισμένα αυτά έργα, δημιουργώντας έτσι μία νέα «εικαστική ανάγνωση», εστιάζοντας στην αντιπαράθεση εικόνας και αντίληψης, καθώς και στην ανταπόκριση του κοινού κατά την θέαση των έργων.
Ο Άγγλος φωτογράφος ο Matt Crossick φωτογράφησε στο μουσείο του University Collage of London ένα έργο του 20ού αιώνα που απεικονίζει τη γέννηση με ένα πολύ σύγχρονο τρόπο. O ίδιος καλλιτέχνης βρέθηκε στο Courtauld Institute of Art στο Λονδίνο και φωτογράφισε τον τρόπο με τον οποίο το κοινό παρατηρεί και αντιδρά απέναντι από ένα αναγεννησιακό έργο που απεικονίζει τη γέννηση.
Ο Γάλλος φωτογράφος Guillaume Ominus πήγε στο μουσείο της Αμιέν όπου υπάρχει ένα έργο το οποίο είναι 6x8 μέτρα του Gerome που απεικονίζει τη γέννηση και ταυτόχρονα την Pax Romana και το απαθανάτισε. Μέσα από αυτό το έργο, όπως εξηγεί η κ. Χατζηγαβριήλ, ο Gerome θέλει να δείξει ότι ο Χριστός γεννήθηκε αυτή τη συγκεκριμένη ιστορικά εποχή.
Η κ. Χατζηγαβριήλ μας ανάφερε ότι στην Κύπρο και συγκεκριμένα στην περιοχή του Τροόδους υπάρχουν δέκα μικρές εκκλησίες, οι οποίες έχουν καταγραφεί ως μνημεία της παγκόσμιας πολιτιστικής κληρονομιάς από την Unesco. Γι’ αυτόν ακριβώς τον λόγο ζητήθηκε από τον Κύπριο φωτογράφο Στέλιο Καλλινίκου να φωτογραφήσει τις σκηνές της γέννησης σε δύο από αυτές τις εκκλησίες, την Παναγία της Ασίνου στο Νικητάρι και την Παναγία του Άρακα στα Λαγουδερά. «Ο καλλιτέχνης απέδωσε τις συγκεκριμένες σκηνές απομονώνοντας κάποιες εικόνες από τις συγκεκριμένες συνθέσεις των δύο εκκλησιών» μας αποκάλυψε η κ. Χατζηγαβριήλ. Με την «παρέμβαση» των τριών φωτογράφων ανάμεσα στα έργα και στην εξέλιξη των ιστοριών της Γέννησης από το Βυζάντιο στον 20ό αιώνα, αντιπαραβάλλονται αυτές οι τρεις σύγχρονες εικαστικές οπτικές μέσα από τον φακό τριών φωτογράφων.
Εικόνες από τα Κατεχόμενα
Ρωτώντας την κ. Χατζηγαβριήλ ποια έργα θεωρεί τα πιο σημαντικά στάθηκε ιδιαίτερα στην παρουσία των βυζαντινών εικόνων. «Οι εικόνες της βυζαντινής εποχής που επελέγησαν θεωρούνται πολύ σπουδαίες, γιατί η καθεμία, στην περίοδο που δημιουργήθηκε, συμπληρώνει την άλλη».
Ανάμεσα σε αυτές τις σπουδαίες βυζαντινές εικόνες θα έχουμε την ευκαιρία να δούμε και δύο από την κατεχόμενη Κύπρο, προϊόντα αρχαιοκαπηλίας. «Οι συγκεκριμένες», όπως μας εξήγησε η διευθύντρια της Πινακοθήκης, «βρέθηκαν πρόσφατα μετά από έφοδο της γερμανικής αστυνομίας στο σπίτι του Τούρκου αρχαιοκάπηλου Αϊντίν Ντικμέν, παραδόθηκαν στον επίσκοπο Νεαπόλεως Πορφύριο στη Γερμανία και επιστράφηκαν στην Εκκλησία της Κύπρου. Πρόκειται για δύο εικόνες του 17ου-18ου αιώνα, μικρού μεγέθους που απεικονίζουν τη Γέννηση οι οποίες μετά το τέλος της έκθεσης θα επιστραφούν στο Βυζαντινό Μουσείο. Παρόλο που η τεχνοτροπία τους δεν είναι τόσο σημαντική περιλήφθηκαν στην έκθεση τόσο για συναισθηματικούς λόγους όσο και για λόγους διαφώτισης του προβλήματος της Κύπρου και της λεηλασίας της πολιτιστικής μας κληρονομιάς, αφού ο κατάλογος της έκθεσης θα κυκλοφορήσει στην αγγλική γλώσσα και στο εξωτερικό».
Παράλληλα, από τα πιο σημαντικά έργα της έκθεσης, σύμφωνα με την κ. Χατζηγαβριήλ, θεωρούνται οι πίνακες της πρώιμης Αναγέννησης για τα οποία η Λεβέντειος νιώθει μεγάλη τιμή που μπόρεσε να τα φιλοξενήσει. Τα έργα αυτά παρουσιάζουν τεχνοτροπία παραπλήσια της βυζαντινής τέχνης αλλά και το όριο από το οποίο αρχίζει η εξέλιξη για την ανάπτυξη της αναγεννησιακής τέχνης. Ταυτόχρονα, ιδιαίτερη θέση στην έκθεση κατέχει ένας πίνακας από την Τουλούζη του Maurice Denis των αρχών του 20ού που απεικονίζει τη σκηνή της γέννησης να εξελίσσεται σε ένα σπίτι που θα μπορούσε να βρίσκεται σε ένα προάστιο του Παρισιού. Ιδιαίτερα, όμως, σημαντική για την έκθεση είναι και η παρουσία ενός εξαιρετικού έργου, του πατέρα της κυπριακής τέχνης, του Αδαμάντιου Διαμαντή.
Info
Η έκθεση «Ιστορίες της Γέννησης» ανοίγει την Παρασκευή 5 Δεκεμβρίου και θα διαρκέσει μέχρι τις 2 Μαρτίου 2015 στην αίθουσα περιοδικών εκθέσεων της Λεβέντειου Πινακοθήκης στη Λευκωσία. Ώρες λειτουργίας καθημερινά, εκτός Τρίτης, 10:00 π.μ.-5:00 μ.μ., Τετάρτη, 10:00 π.μ.-10:00 μ.μ.
