Kathimerini.gr
ΤΟΥ ΖΩΡΖΕΤ ΖΟΛΩΤΑ
Είναι η πτώση των τιμών του πετρελαίου αρκετή ώστε να παίξει καταλυτικό ρόλο στην παγκόσμια ανάπτυξη κάτω από την υφιστάμενη συγκυρία; Αισιόδοξες προβλέψεις διαψεύδονται όχι μόνον λόγω της σύνθετης γεωπολιτικής κατάστασης που επικρατεί σήμερα αλλά επειδή οι καταναλωτές δεν μπορούν να σηκώσουν το βάρος της παγκόσμιας ανάπτυξης παρά την υποχώρηση των τιμών πετρελαίου κατά 50% από τις αρχές του 2014.
Εξι χρόνια μετά την ιστορική κατάρρευση της Lehman Brothers, οι χαμηλές πληθωριστικές πιέσεις αντικατοπτρίζουν καταναλωτές που διστάζουν να ξοδέψουν ακόμη και στις ΗΠΑ, την ισχυρότερη οικονομία του κόσμου.
Στην Ευρωζώνη, συν τοις άλλοις, η υποχώρηση των τιμών πετρελαίου τείνει να είναι μέρος του προβλήματος, εφόσον ενισχύει το φαινόμενο του αποπληθωρισμού, δυσχεραίνοντας έτσι την αποπληρωμή του υψηλού χρέους των χωρών στον ευρωπαϊκό Νότο.
Αυτήν τη σκληρή αλήθεια επιβεβαίωσε ο επικεφαλής οικονομολόγος του Διεθνούς Νομισματικού Ταμείου (ΔΝΤ), Ολιβιέ Μπλανσάρ, αυτήν την εβδομάδα, τονίζοντας πως οι νέες, θετικές παράμετροι όπως η υποχώρηση των τιμών πετρελαίου και η υποτίμηση του ευρώ επισκιάζονται από τα σημάδια που άφησε η χρηματοπιστωτική κρίση και την υποτονική ανάπτυξη σε πολλές χώρες.
Η Διεθνής Υπηρεσία Ενέργειας (ΙΕΑ) είχε ήδη αναθεωρήσει προς τα κάτω τις προβλέψεις για την παγκόσμια ζήτηση πετρελαίου από τα μέσα Δεκεμβρίου, παρά το γεγονός ότι οι τιμές είχαν ήδη υποχωρήσει δραματικά.
Εκτιμήσεις της αγοράς θέλουν την τιμή του αργού πετρελαίου να υποχωρεί ακόμη και κάτω από τα 40 δολάρια το βαρέλι, ενισχύοντας προσδοκίες πως η «φθηνή ενέργεια» θα στηρίξει την παγκόσμια ανάπτυξη.
Η αχίλλειος πτέρνα
Στην Ευρωζώνη, την αχίλλειο πτέρνα της παγκόσμιας οικονομίας, η πτώση των τιμών του πετρελαίου δεν έχει στηρίξει την κατανάλωση, τουλάχιστον, μέχρι σήμερα. Αντίθετα, εντείνουν τον κίνδυνο αποπληθωρισμού.
Η υποχώρηση των τιμών καταναλωτή τον Δεκέμβριο του 2014 για πρώτη φορά μετά τον Ιούλιο του 2009 προκαλεί ανησυχίες για την πορεία ισχυρών οικονομιών όπως η Ιταλία, την τρίτη μεγαλύτερη οικονομία της Ευρωζώνης όπου η ανάπτυξη είναι ισχνή.
Στην Ισπανία, την τέταρτη μεγαλύτερη οικονομία στην Ευρωζώνη, ο ετήσιος δείκτης τιμών καταναλωτή διολίσθησε στο - 1% τον Δεκέμβριο, φθάνοντας στο χαμηλότερο επίπεδο από το 1962.
Ο οίκος πιστοληπτικής αξιολόγησης Fitch προειδοποίησε με υποβαθμίσεις τόσο των πετρελαιοπαραγωγών χωρών όσο και κρατών-μελών της Ευρωζώνης.
«Θα υπάρξουν σημαντικές επιπτώσεις εάν επιμείνει ο αποπληθωρισμός στη Ευρωζώνη για παρατεταμένη χρονική περίοδο» σχολίασε στέλεχος της Fitch την περασμένη εβδομάδα.
Τόνισε δε πως οι πιθανότητες για υποβαθμίσεις είναι αυξημένες εάν οι τιμές του πετρελαίου δεν ενισχυθούν στα 50 δολάρια το βαρέλι.
Οι προοπτικές για μια μεγάλη αύξηση της κατανάλωσης στον υπόλοιπο κόσμο δεν είναι και τόσο θετικές. Στις ΗΠΑ, η αύξηση των μισθών είναι υποδεέστερη από την ενίσχυση απασχόλησης, με αποτέλεσμα η πρόεδρος της Ομοσπονδιακής Τράπεζας των ΗΠΑ, Τζάνετ Γιέλεν, να σχεδιάζει να διατηρήσει τα επιτόκια σε ιστορικά χαμηλά επίπεδα.
Η Ιαπωνία καταβάλει προσπάθειες για να εξέλθει από την ύφεση, ενώ η Κίνα επιχειρεί μια ομαλή προσγείωση από τους φρενήρεις ρυθμούς ανάπτυξης των προηγούμενων ετών, μεταθέτοντας σταδιακά το επίκεντρο της οικονομικής δραστηριότητας από τις εξαγωγές στην εσωτερική κατανάλωση.
Η Ρωσία, η ισχυρότερη χώρα στην παραγωγή πετρελαίου εκτός ΟΠΕΚ, αναμένεται να βυθιστεί ακόμη περισσότερο σε μια επιδεινούμενη κρίση από τις κυρώσεις της Δύσης, την αποδυνάμωση του πετρελαϊκού κλάδου και τη χειρότερη νομισματικής κρίσης των τελευταίων ετών.
Τα πλούσια αραβικά κράτη εξετάζουν ή προχωρούν ήδη σε μείωση των επιδοτήσεών τους σε βασικά αγαθά.
Την ίδια ώρα, η παγκόσμια προσφορά «μαύρου χρυσού» είναι και θα παραμείνει, κατά τα φαινόμενα, ισχυρή. Αρα μια άνοδος των τιμών δεν φαίνεται εύκολο να επιτευχθεί στο άμεσο μέλλον.
Η Σαουδική Αραβία δεν προτίθεται να μειώσει την ημερήσια παραγωγή της για να ενισχυθούν οι τιμές. Είναι πιο σημαντικό να προστατεύσει στο μερίδιό της στις διεθνείς αγορές πετρελαίου έναντι του ανταγωνισμού των ΗΠΑ.
Το «παιχνίδι» της Σαουδ. Αραβίας
Η μείωση των εκτιμήσεων για ζήτηση «μαύρου» χρυσού το 2015 από τη Διεθνή Υπηρεσία Ενέργειας (ΙΕΑ) δεν ώθησε τη Σαουδική Αραβία να προχωρήσει σε μείωση της ημερήσιας παραγωγής για να στηρίξει τις τιμές όπως έπραττε άλλοτε.
Προτεραιότητα, αυτή τη φορά, του ισχυρότερου κράτους στον ΟΠΕΚ, είναι να διατηρήσει το μερίδιό του στη διεθνή αγορά ενέργειας έναντι της επέκτασης των ΗΠΑ στην παραγωγή σχιστολιθικού πετρελαίου. Οι χαμηλές τιμές έχουν διπλό πλεονέκτημα. Βοηθούν τη Σαουδική Αραβία να διατηρήσουν το μερίδιό τους στις διεθνείς αγορές.
Αποδυναμώνουν, παράλληλα, τους παραγωγούς στις ΗΠΑ που δεν μπορούν να καλύψουν τις δαπάνες εξόρυξης που απαιτείται για το σχιστολιθικό πετρέλαιο σε τόσο χαμηλές τιμές. Οι ΗΠΑ παράγουν πετρέλαιο στους ταχύτερους ρυθμούς των τελευταίων τριών δεκαετιών, παράγοντας 9,19 εκατ. βαρέλια την ημέρα την εβδομάδα που έληξε 9 Ιανουαρίου και φθάνοντας έτσι το υψηλότερο επίπεδο από το 1983.
«Με την προσφορά να υπερβαίνει τη ζήτηση, φαίνεται να διαμορφώνονται οι κατάλληλες προϋποθέσεις για ακόμη μεγαλύτερη πτώση των τιμών πετρελαίου», προβλέπει ο Κρίστοφερ Μπέλιου, στέλεχος της Jefferies International στο Λονδίνο. «Οποιοδήποτε ράλι και αν έχει υπάρξει τελευταία, οδηγώντας την τιμή του Μπρεντ πάνω από τα 50 δολάρια το βαρέλι, είναι βραχυπρόθεσμο», προσθέτει ο αναλυτής, διαβλέποντας πτώση της τιμής πετρελαίου στο Λονδίνο χαμηλότερα από τα 40 δολάρια το βαρέλι.
Γεωπολιτική αστάθεια και παράπλευρες απώλειες
Oι προσδοκίες για την ενίσχυση της παγκόσμιας ανάπτυξης στηρίζονται, εν μέρει, στην υποχώρηση των τιμών του αργού πετρελαίου και του πετρελαίου Μπρεντ. Ομως, το παζλ αυτό είναι πιο περίπλοκο απ’ ό,τι φαίνεται, με τα οφέλη να συνοδεύονται από ανεπιθύμητες επιπλοκές λόγω μιας νέας και σύνθετης γεωπολιτικής κατάστασης που διαμορφώνεται σε ένα περιβάλλον φθηνής ενέργειας.
Το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο και η Παγκόσμια Τράπεζα θεωρούν πως η υποχώρηση των τιμών στη Νέα Υόρκη και το Λονδίνο θα ενθαρρύνουν την κατανάλωση, καθώς η μείωση του κόστους ενέργειας θα αυξήσει το διαθέσιμο εισόδημα των νοικοκυριών για άλλες δαπάνες. Ομως, οι αλυσιδωτές αντιδράσεις από τη μεγάλη υποχώρηση των τιμών του «μαύρου χρυσού» δεν διαμορφώνουν μια κατάσταση όπου υπάρχουν μόνον ωφελημένοι.
Υπάρχουν, παράλληλα, ζημιωμένοι που βλέπουν τα έσοδα από το πετρέλαιο να μειώνονται δραματικά κάτω από κρίσιμες οικονομικές, πολιτικές και γεωστρατηγικές συνθήκες. Παρατηρείται δε μεγάλη διαφοροποίηση ανάμεσα στα μέλη της ομάδας των ζημιωμένων.
Από τη Ρωσία, τη Νορβηγία, τη Σκωτία, έως τους παραγωγούς σχιστολιθικού πετρελαίου στις ΗΠΑ που θεωρούν ασύμφορη τη διύλιση σε τόσο χαμηλές τιμές, τη Βενεζουέλα αλλά και τα αραβικά κράτη που ήδη μειώνουν τις επιδοτήσεις που παρείχαν στους πολίτες τους σε ντίζελ, φυσικό αέριο και υπηρεσίες κοινής ωφέλειας.
Τo Αμπου Ντάμπι, η πρωτεύουσα των Ηνωμένων Αραβικών Εμιράτων που κατέχει το 6% των παγκόσμιων αποθεμάτων πετρελαίου, αποφάσισε αρχές Ιανουαρίου την αύξηση των τιμών ηλεκτρικής ενέργειας και υποχρεώνει τους πολίτες να καλύπτουν τα έξοδα της ύδρευσής τους για πρώτη φορά.
Στο Ντουμπάι εξετάζονται περικοπές έως και 20% στις κρατικές επιδοτήσεις για την κατανάλωση βενζίνης. Το Ομάν διπλασίασε τις τιμές φυσικού αερίου μόνον για τις επιχειρήσεις. Στη Σκωτία, η τοπική κυβέρνηση ήδη μίλησε για έκτακτα μέτρα ώστε να διαφυλαχθούν οι θέσεις εργασίας στον ενεργειακό κλάδο, ενώ η κυβέρνηση της Νορβηγίας συγκάλεσε την πρώτη έκτακτη σύσκεψη με τον κεντρικό τραπεζίτη της χώρας μετά τη χρηματοπιστωτική κρίση.
Ωστόσο, η πιο σημαντική επίπτωση των χαμηλών τιμών του «μαύρου χρυσού» έχει να κάνει με το ότι λειτουργούν ως «όπλο» γεωστρατηγικής με στόχο την αποδυνάμωση του Ισλαμικού Στρατού (ISIS) στη Μέση Ανατολή, αλλά και των καθεστώτων στη Συρία και το Ιράκ. Ολοι είναι κοινοί εχθροί των ΗΠΑ και της Σαουδικής Αραβίας. Παράλληλα, όμως, πλήττουν την οικονομική ισχύ του Ιράκ αλλά και των Κούρδων στο Βόρειο Ιράκ που πολεμούν τον Ισλαμικό Στρατό.
Αν και δεν υπάρχουν επίσημα στοιχεία, τα έσοδα του ISIS υπολογίζεται ότι έχουν μειωθεί δραματικά από το λαθρεμπόριο πετρελαίου που κάνει η τρομοκρατική οργάνωση σε περιοχές της Συρίας και του Ιράκ. Ενδεχομένως, έως και κατά 20% με 30% από τα 2 με 3 εκατ. δολάρια, σε ημερήσια βάση, που υπολογίζονταν ότι είχε στις αρχές του 2014.
Τότε η τιμή του αργού πετρελαίου κυμαίνονταν ανάμεσα στα 90 με 100 δολάρια το βαρέλι στις διεθνείς αγορές και στη «μαύρη» αγορά κινούνταν στα 25 με 60 δολάρια. Σήμερα, η τιμή του αργού έχει υποχωρήσει κάτω από τα 45 δολάρια το βαρέλι. Οπότε τα έσοδα της τρομοκρατικής οργάνωσης αναμένεται να έχουν μειωθεί σημαντικά.
Ταυτόχρονα, όμως, αλλάζουν τα δεδομένα και για τον προϋπολογισμό του Ιράκ για το 2015, βάσει του οποίου η τιμή του αργού πετρελαίου θα κυμαίνονταν στα 70 δολάρια το βαρέλι. Η Βαγδάτη προετοιμάζεται να αυξήσει τις εξαγωγές πετρελαίου πέρα από το ρεκόρ των 4 εκατ. βαρελιών, σε ημερήσια βάση, που καταγράφηκε τον Δεκέμβριο του 2014.
«Η αύξηση της παραγωγής θα αντισταθμίσει την υποχώρηση των τιμών», δήλωσε ο υπουργός Πετρελαίου του Ιράκ, Αντέλ Αμπντέλ Μέχντι. Καταλυτικό ρόλο για την εξασφάλιση υψηλότερων πετρελαϊκών εσόδων θα παίξει η οικονομική συμφωνία ανάμεσα στη Βαγδάτη και το ιρακινό Κουρδιστάν.
Οι δύο πλευρές συμφώνησαν σε εξαγωγές 300.000 βαρελιών πετρελαίου από το Κιρκούκ και 250.000 βαρελιών από το αυτόνομο ιρακινό Κουρδιστάν, με την ομοσπονδιακή κυβέρνηση του Ιράκ να καταβάλει στην κουρδική περιφέρεια το 17% των κρατικού προϋπολογισμού.
Σε μια τραγική αναπροσαρμογή τακτικών και πολιτικών αναγκάζεται και η Ρωσία. Οπως επισήμανε την περασμένη εβδομάδα ο οίκος πιστοληπτικής αξιολόγησης Fitch, οι επιπτώσεις από τη διολίσθηση των τιμών πετρελαίου ξεπερνούν αυτές των κυρώσεων της Δύσης που ισχύουν από το καλοκαίρι του 2014 ως αντίποινα της στάσης της Μόσχας απέναντι στην ουκρανική κρίση με αφετηρία την προσάρτηση της Κριμαίας.
Η ρωσική οικονομία κινδυνεύει να μην επανέλθει σε ρυθμούς ανάπτυξης νωρίτερα από το 2017, καθώς η Μόσχα στραγγαλίζει τα συναλλαγματικά της αποθέματα ώστε να στηρίξει το ρούβλι ενόσω επιδεινώνονται οι προοπτικές ανάκαμψης εξαιτίας και της πτώσης των τιμών του «μαύρου χρυσού».
