Kathimerini.gr
Του Αιμίλιου Χαρπή
Στο κλασικό μίνι αριστούργημα «Le Jetee» («Στην αποβάθρα») του Κρις Μαρκέ, ένας άνδρας, αιχμάλωτος πολέμου, αναγκάζεται από μια ομάδα επιστημόνων να ταξιδέψει στον χρόνο ώστε «να καλέσει το παρελθόν και το μέλλον σε βοήθεια του παρόντος», όπως αναφέρει χαρακτηριστικά η υποβλητική αφήγηση. Τόσο στο ιδιαίτερο φιλμ του 1962 όσο και σε άλλα πολύ πιο γνωστά και δημοφιλή, η ακαταμάχητα γοητευτική ιδέα του ταξιδιού στον χρόνο, ήδη υιοθετημένη από τη λογοτεχνία, περνά στον κινηματογράφο και χρησιμοποιείται σε διαφόρων ειδών σενάρια.
Η σύγχρονη τηλεόραση, που αποτελεί πλέον ισχυρή εναλλακτική-συμπλήρωμα στο σινεμά, δεν θα μπορούσε να μην ασχοληθεί και με αυτό τον κλάδο της επιστημονικής φαντασίας, και η αμερικανική σειρά «Outlander» -τα γυρίσματα της οποίας ωστόσο έχουν γίνει αποκλειστικά στη Βρετανία- αποτελεί το πιο αξιόλογο δείγμα. Βασισμένη στον ομώνυμο κύκλο μπεστ σέλερ μυθιστορημάτων της Νταϊάνα Γκάμπαλντον, η πρώτη σεζόν της σειράς μάς μεταφέρει στη Βρετανία του 1945, όπου η πρωταγωνίστρια Κλερ Ράνταλ, έχοντας υπηρετήσει ως νοσοκόμα κατά τον πόλεμο, επανασυνδέεται με τον σύζυγό της όταν και εκείνος επιστρέφει από τα πεδία των μαχών. Το ζευγάρι αποφασίζει να ταξιδέψει στα σκωτσέζικα Χάιλαντς, σύντομα όμως η βόλτα αναψυχής θα πάρει περίεργη τροπή καθώς η Κλερ μεταφέρεται (μέσω μιας αρχαίας τοποθεσίας) πίσω στον χρόνο και συγκεκριμένα στο 1743. Η πρώην νοσοκόμα έρχεται πια αντιμέτωπη με το άγνωστο και επικίνδυνο περιβάλλον, όπου η σκληρή αγγλική επικυριαρχία και οι ανάλογες αντιδράσεις των ντόπιων αποτελούν μόνιμη κατάσταση. Το κάστρο του Λίοχ, στο οποίο φιλοξενείται-περιορίζεται, αποτελεί έναν ολόκληρο μικρόκοσμο στον οποίο τώρα εκείνη καλείται να προσαρμοστεί και να επιβιώσει.
Κομμάτι μιας άλλης ιστορίας
Το «Outlander» χρησιμοποιεί ιδανικά το συναρπαστικό δίδυμο επιστημονικής φαντασίας και Ιστορίας: ο διακαής πόθος του ανθρώπου να σπάσει τα στεγανά του χρόνου και να ταξιδέψει είτε σε περασμένες είτε σε μελλοντικές εποχές συνδυάζεται με την απεικόνιση -ακόμα και την αντιπαραβολή- ενός συγκεκριμένου φυσικού και κοινωνικού τοπίου με διαφορά, στην προκειμένη περίπτωση, 200 χρόνων. Παρότι η Κλερ βρίσκεται στο παρελθόν ενάντια στη θέλησή της και βασική της επιδίωξη είναι να επιστρέψει στον αγαπημένο της σύζυγο, ταυτόχρονα η εποχή τής ασκεί μια ιδιότυπη έλξη. Γοητευμένη από την ικανότητά της να παρεμβαίνει αποφασιστικά στη ζωή των ανθρώπων (σώζει για παράδειγμα τη ζωή ενός ετοιμοθάνατου αγοριού, εκμεταλλευόμενη τις προχωρημένες ιατρικές της γνώσεις), σύντομα νιώθει την προοπτική τού να είναι κανείς κομμάτι μιας άλλης ιστορίας· ιδιαίτερα μιας ιστορίας εναλλακτικής στα όσα τρομερά είχε ήδη ζήσει εκείνη στη διάρκεια του Β΄ Παγκοσμίου.
Οπως αναφέρθηκε και παραπάνω, το θέμα της χρονομηχανής, όχι απαραίτητα ως συσκευής αλλά ως λογοτεχνικού «οχήματος», έχει χρησιμοποιηθεί αρκετά και στον κινηματογράφο. Αυτόματα σχεδόν, όταν μιλάμε για ταξίδι στον χρόνο, έρχεται στον νου το καλτ διαμάντι «Επιστροφή στο μέλλον» του Ρόμπερτ Ζεμέκις, με τους Μάικλ Τζ. Φοξ και Κρίστοφερ Λόιντ. Εκεί ένας νεαρός πηγαίνει 30 χρόνια πίσω, μέσω του τροποποιημένου σπορ αυτοκινήτου-χρονομηχανής που εφηύρε ένας εκκεντρικός επιστήμονας, δημιουργώντας έτσι μια σειρά «ατυχημάτων», τα οποία πρέπει να διορθώσει πριν επιστρέψει στην εποχή του.
Εξω από το παρόν
Αυτή η ιδέα της επέμβασης στο παρελθόν προς χάριν του μέλλοντος/παρόντος επέστρεψε ξανά και ξανά με ταινίες όπως ο «Εξολοθρευτής» του Τζέιμς Κάμερον, οι «Δώδεκα Πίθηκοι» του Τέρι Γκίλιαμ (βασισμένο στο «La Jetee» που αναφέρθηκε στην αρχή) ή το πιο πρόσφατο «Φαινόμενο της πεταλούδας» με τον Αστον Κούτσερ. H δημιουργική φαντασία συγγραφέων και σεναριογράφων τροφοδοτήθηκε ακόμα από τις θεωρίες που διατυπώθηκαν κατά το δεύτερο μισό του 20ού αιώνα -και συνεχίζουν να αναπτύσσονται- στον τομέα της φυσικής και κινούνται γύρω από τη σχετικότητα, τη θεωρία των χορδών και τις μαύρες τρύπες, τους πιθανούς δρόμους δηλαδή που θα μπορούσαν να μας οδηγήσουν έξω από το «πεζό» παρόν.
Ενα άλλο αξιοπρόσεκτο στοιχείο που έχει να κάνει με το ταξίδι στον χρόνο, όπως αυτό απεικονίζεται στον κινηματογράφο, σχετίζεται με τον διαφορετικό τρόπο που αντιμετωπίζεται το παρελθόν και το μέλλον. Το πρώτο φέρει σχεδόν πάντα ένα νοσταλγικό άρωμα, προσεγγίζεται δηλαδή ρομαντικά, τόσο σε ταινίες δράσης όσο και σε άλλες φτιαγμένες «επί τούτω», όπως το κομψό «Μεσάνυχτα στο Παρίσι» του Γούντι Αλεν. Το μέλλον, αντίθετα, είναι σε πολλές περιπτώσεις δυστοπικό και παράταιρο, εκφράζοντας τους φόβους του ατομικού και συλλογικού συνειδητού· ακόμα και η μεγαλύτερη τραγωδία του παρελθόντος μπορεί να ξεπεραστεί από τη νοσηρότητα του φανταστικού.
Πίσω στο «Outlander», ένα από τα πιο ενδιαφέροντα στοιχεία της σειράς είναι ο πολλαπλός, συνδυαστικός της χαρακτήρας. Το επικό φόντο με τις μάχες, τα κάστρα κ.λπ. εμπεριέχει τη ρομαντική ιστορία -η Κλερ γνωρίζει και ερωτεύεται έναν νέο άνδρα της εποχής- αλλά πολύ περισσότερο την ιστορική διάσταση. Το μοντέλο εξουσίας της τότε Σκωτίας, συγκεντρωμένο γύρω από τις «clans», τις φατρίες δηλαδή που ήταν χτισμένες πάνω στις κατά τόπους ισχυρές οικογένειες, αναδύεται με πολύ ενδιαφέροντα τρόπο, χάρη στην αρκετά καλή δουλειά που φαίνεται να έχει γίνει σε επίπεδο έρευνας τόσο από τους δημιουργούς της σειράς όσο και από τη συγγραφέα των βιβλίων. Επιπλέον, το πλεονέκτημα που έχουν όλες οι τηλεοπτικές σειρές, να επιτρέπουν την ανάπτυξη επάλληλων αφηγήσεων και χαρακτήρων, βρίσκει την εφαρμογή του εδώ. Τα φλας μπακ -ή ίσως φλας φόργουορντ, εξαρτάται πώς το βλέπει κανείς- στο 1945 προσφέρουν έξτρα βάθος ενώ το εύρημα της μουσικής του Μεσοπολέμου που επενδύει τη δράση του 18ου αιώνα αποδεικνύεται ιδιοφυές.
Ιπτάμενα αυτοκίνητα και βιντεοκλήσεις
Μια ενδιαφέρουσα σύμπτωση, σχετικά με την εμβληματική σειρά ταινιών «Επιστροφή στο μέλλον» του Ρόμπερτ Ζεμέκις, έχει να κάνει με τη δεύτερη από αυτές, που κυκλοφόρησε το 1989: σύμφωνα με την πλοκή της, ο ριψοκίνδυνος Μάρτι Μακφλάι (Μάικλ Τζ. Φοξ) ταξιδεύει στο 2015, δηλαδή στο σήμερα, προκειμένου να εμποδίσει τον μελλοντικό γιο του να κάνει μια ολέθρια για την οικογένεια επιλογή. Εκεί θα βρει ιπτάμενα αυτοκίνητα (long shot), τηλέφωνα που κάνουν βιντεοκλήσεις (πέσαμε μέσα), αυτόματους περιπατητές σκύλων (μου φαίνεται κάτι ετοιμάζει η Google) και για κάποιο λόγο... μηχανές φαξ σε κάθε δωμάτιο του σπιτιού, ακόμα και στο μπάνιο. Γενικά οι τρεις ταινίες της σειράς, παρά τον καλτ χαρακτήρα τους -είμαστε στη δεκαετία του ’80, μην ξεχνάμε- είναι ευφάνταστες και αστείες ενώ χρησιμοποιούν και πολύ πρωτοποριακά για την εποχή ειδικά εφέ.
