Τον γνώρισα πριν από 21 χρόνια, αρχικά ως λειτουργό και αργότερα ως προϊστάμενο στο Ραδιόφωνο του ΡΙΚ. Η ήπια ιδιοσυγκρασία του και ο περίτεχνα εκφερόμενος λόγος του, ήταν τα στοιχεία που ενέπνεαν θαυμασμό και σεβασμό. Την ποιητική του δύναμη την ένιωσα αρκετά χρόνια αργότερα, με αφορμή τη μελοποίηση του έργου του «Αμμόχωστος Βασιλεύουσα» από τον αείμνηστο Μάριο Τόκα το 2001. Υποκλίνεται ο λαός στον ποιητή του όταν γίνεται τραγούδι ο λόγος του.
Ο μικρότερος γιος πολυμελούς οικογένειας, με πατέρα από την Κερύνεια και μητέρα από τον Άγιο Θεόδωρο Καρπασίας, μεγάλωσε στην Άχνα της Αμμοχώστου. Εκεί οδήγησε την οικογένεια από την Καρπασία ο εργαζόμενος ως αστυνομικός πατέρας Κώστας Χαραλαμπίδης, επειδή θα πήγαινε εθελοντής στον πόλεμο με το Αγγλικό εκστρατευτικό σώμα, τον Νοέμβριο του 1939. Αιτία ήταν η επτά μηνών εγκυμοσύνη της μητέρας του, που κυοφορούσε τον επερχόμενο Κυριάκο, και το ότι στην Άχνα ζούσε μία από τις έντεκα αδελφές της που ήτανε μαμή. Ο μικρός Κυριάκος έκανε 5 χρόνια να γνωρίσει τον πατέρα του, αφού εκείνος γύριζε πολεμώντας σε όλα τα πολεμικά μέτωπα που τον αξιοποιούσαν οι Άγγλοι.
Όταν επέστρεψε βρήκε την οικογένειά του στην Αμμόχωστο, όπου είχαν μετοικήσει όταν ο Κυριάκος ήταν τριάμισι χρονών. Εκεί σε ένα ενοικιαζόμενο σπίτι με μεγάλο περιβόλι η μητέρα του κουβάλησε όλες τις συνήθειες του χωριού. Από το ζύμωμα και το ψήσιμο του ψωμιού, τα φρουτόδεντρα, το αμπέλι και τον λαχανόκηπο, μέχρι τα κουνέλια και τις κότες. Μέσα στο περιβόλι με τη δεξαμενή του νερού, έπαιζε και μεγάλωνε ο Κυριάκος, προσκολλημένος στην αγαπημένη θεία που ξεγέννησε τη μάνα του και η οποία τους είχε ακολουθήσει, εγκαταλελειμμένη από τον άντρα της. «Θυμάμαι που όταν ζύμωναν τα ψωμιά στις σκάφες έλεγαν τη «Χιώτισσα» ή την «9η Ιουλίου» του Βασίλη Μιχαηλίδη απαντώντας με στίχους η μία αδελφή στην άλλη. Ολόκληρα και από μνήμης αυτά τα μεγάλα ποιήματα! Από τότε μάθαινα αυτούς τους στίχους και πριν τελειώσω το Δημοτικό τους ήξερα απ’ έξω». Με τέτοια βιώματα πώς να μη καλλιεργηθεί η έφεση προς τον ποιητικό λόγο;
–Πότε δώσατε τα πρώτα δείγματα της κλίσης σας προς την ποίηση;
–Από εννέα χρονών άρχισα να γράφω πρωτόλεια ποιήματα. Η πρώτη μου έμπνευση ήλθε από την ελληνική σημαία στα τείχη της Αμμοχώστου. Τίποτα το σπουδαίο ως στίχος αλλά έδειχνε την ανάγκη μου να εκφρασθώ μέσω της ποίησης. Είχα την τύχη να ενθαρρυνθώ από τους δασκάλους μου αλλά και από την οικογένειά μου. Ο μεγάλος μου αδελφός με «βομβάρδιζε» με βιβλία. Είχαμε 16 χρόνια διαφορά ηλικίας και την εποχή που έλειπε ο πατέρας στον πόλεμο θυμάμαι ότι εκείνον αποκαλούσα «πατέρα». Είχε τελειώσει το Λύκειο, γνώριζε πολύ καλά αγγλικά και ήτανε στρατευμένος ιδεολογικά στην Αριστερά που εκείνη την εποχή συγκέντρωνε όλους τους ιδεολόγους που θέλανε να αναπνεύσουν την ελευθερία.
–Αυτό δεν τον έφερνε σε σύγκρουση με τον πατέρα αστυνομικό;
–Ο πατέρας μου ήταν φιλελεύθερος άνθρωπος με εθνικές ευαισθησίες. Αγαπούσε πολύ την Ελλάδα. Αγαπούσε και την ελευθερία έκφρασης. Κάποτε τον «κάρφωσαν» στον διοικητή του επειδή στην κασέλα που είχε στον αστυνομικό σταθμό με τα προσωπικά και επαγγελματικά του αντικείμενα, είχε βάλει και τους «Άθλιους» του Βίκτωρ Ουγκώ. Τον κάλεσε ο διοικητής του και τον ρώτησε: «Πώς διαβάζεις τέτοια βιβλία; Μήπως είσαι κομουνιστής;» Μας άφηνε ελεύθερους να εκφρασθούμε χωρίς να μας καταπιέσει ποτέ. Και η μητέρα μου παρ’ ότι είχε τελειώσει μόνο το Δημοτικό, είχε την ευφυΐα και τη γρηγορούσα συνείδηση ώστε να διαβάζει πολύ και ιδιαίτερα Ιστορία. Αγαπούσε πολύ τα λουλούδια στα οποία μιλούσε σαν να είχαν πρόσωπα. Τα χάιδευε και τα αγαπούσε και υποστήριζε ότι για αυτόν τον λόγο μεγάλωναν και γέμιζαν άνθη.
Να λοιπόν. Αν μιλάμε για ποιητικές καταβολές, όλα αυτά που ανέφερα έχουν άμεση σχέση με την ποιητική εξέλιξη ενός ανθρώπου. Όταν, δηλαδή, μεγαλώνει σε ένα περιβάλλον ανθρώπων εξελιγμένων ψυχικά και πνευματικά, έτσι ώστε να αντιλαμβάνεται τη ζωή μέσα από έναν άλλο φακό, μέσα από μια άλλη διάσταση. Θυμάμαι που παιδί ακόμα είχα ανακαλύψει την ομορφιά της ποίησης του Παύλου Λιασίδη και έστειλα τον πατέρα μου και αγόρασε τα ποιήματά του. Τα αποστήθιζα απαγγέλλοντας, ακουμπισμένος στο παράθυρο του σπιτιού μου. Με γοήτευε ο ρωμαλέος ήχος αυτής της λαϊκής γλώσσας. Εκεί όπου ο κραδασμός της κάθε λέξης μπαίνει μέσα σου και γίνεται ένα με το αίμα σου. Και κυκλοφορεί η ουσία η ποιητική ως ρυθμός μέσα στην ψυχή σου.
Έτσι μου εμφυτεύτηκε ο λαϊκός μας πολιτισμός.
Ο Άγιος Φίλωνας, η υπαρξιακή ποίηση και η άκρα τρυφερότης
–Τι άλλο θυμάστε έντονα από την παιδική σας ηλικία;
–Τα καλοκαίρια στον Άγιο Φίλωνα, που είναι το επίνειο του Ριζοκαρπάσου. Μέναμε στην παραλία σε ένα μικρό κατάλυμα και εκεί ζούσα εκπληκτικές στιγμές. Όπως περίπου εκείνες που περιγράφει ο Φώτης Κόντογλου στα διηγήματά του «Το Αϊβαλί η πατρίδα μου». Έβλεπα τις θαλάσσιες χελώνες να βγαίνουν τη νύχτα στην παραλία, τα πτερύγια από τα σκυλόψαρα να προβάλλουν στον βαθύ ορίζοντα, τον έναστρο ουρανό να σμίγει με τη θάλασσα, τα μανιασμένα κύματα όταν φυσούσε ο βοριάς. Θυμάμαι μια νύχτα με καταιγίδα που η θάλασσα άφριζε και έσπαγε με βοή τα κύματά της στα βράχια. Είχαμε μια σκύλα, τη Λάση, που εκείνο το βράδυ γάβγιζε συνεχώς προς τη θάλασσα. Είδαμε τότε ένα φωτάκι στο βάθος, μια να φαίνεται, μια να χάνεται μέσα στα κύματα. Ήταν ένα καΐκι και πάλευε να φτάσει στην ακτή να σωθεί. Η μητέρα τότε μας έβαλε να προσευχόμαστε στον Θεό να βοηθήσει τους έρημους ανθρώπους να σωθούν. Με τα πολλά φτάσανε στην παραλία. Ο πατέρας έτρεξε να τους περιποιηθεί. Ήτανε Καλυμνιώτες σφουγγαράδες και αφού πήρανε ανάσα, ανάψανε φωτιά να στεγνώσουν, φτιάξανε την ψαρόσουπα και αρχίσανε το τραγούδι και τον χορό. Απίστευτα δυνατές στιγμές!
–Τροφή για ποίηση;
–Μα η ποίηση γεννιέται από τις εμπειρίες. Αυτό που φανταζόμαστε είναι αυτό που ζήσαμε μεταπλασμένο, μεταποιημένο. Αυτή είναι η ουσία! Δεν αρκεί να έχεις μόνο το ταλέντο αλλά και τη βιωματική σχέση με την ποίηση. Αν δεν πονέσεις, αν δεν γνωρίσεις, πώς θα γράψεις; Ο πόνος είναι γνώση της ζωής. «Μαθαίνεις μέσα από το πάθος, τα παθήματα» έλεγε ο Αισχύλος. Και τότε, αυτό που μαθαίνεις είναι κάτι πέρα από την απλή εγκυκλοπαιδική γνώση. Είναι το ουσιαστικό περιεχόμενο της ύπαρξής σου. Και η ποίηση είναι τελικά η υπαρξιακή σχέση με τον εαυτό σου.
–Τώρα ποιον ορίζοντα ανιχνεύετε;
–Τώρα βρίσκομαι στο στάδιο που ανακαλύπτω τη σωματική διάσταση των λέξεών μου. Και όχι μόνον εκείνων που χρησιμοποίησα παλιά αλλά και εκείνων που μέλλει να ανακαλύψω. Όλη η πορεία μου είναι μια άσκηση, μια δοκιμασία για να φτάσω σε αυτή τη γνώση. Στη γνώση της τρυφερότητας για τον εαυτό. Όπως λέει ο Ρίτσος στο έργο του «Αποχαιρετισμός στον Αυξεντίου»: «Σήμερα νοιώθω μια τρυφερότητα για τον εαυτό μου ξέροντας πως θα μ’ αγαπήσετε». Όσο προχωρούν τα χρόνια η τρυφερότητα αυτή γίνεται μεγαλύτερη, παράλληλα με τη στροφή προς την παιδικότητα, αλλά με έναν τρόπο συνειδητό πλέον. Αυτό που είπε ο Πικάσο: «Χρειάστηκε να γίνω 90 ετών για να μάθω να ζωγραφίζω σαν παιδί.»
–Ναι, αλλά αυτή η συνειδητοποίηση δεν είναι κάτι συνυφασμένο με την εξέλιξη του μέσου ανθρώπου. Το να γίνεται κάποιος περισσότερο τρυφερός με τον εαυτό του συν το γήρας, δεν είναι κάτι που χαρακτηρίζει το ανθρώπινο γένος. Αν ήταν έτσι, όσοι γερνούν χωρίς σοβαρά προβλήματα υγείας, θα ήταν τρισευτυχισμένοι! Αυτό που περιγράφετε είναι το ζητούμενο σε επίπεδο ουσιαστικού νοήματος της ζωής. Και νομίζω, μόνον κάποιες εξαιρέσεις το αντιλαμβάνονται.
–Άγγιξες πάνω στη χορδή. Αυτή είναι η ουσία. Κατά κάποιον τρόπο όλοι οφείλουμε να περάσουμε από τη στενή πύλη της εξέλιξης. Και το όχημα για να περάσουμε μέσα από αυτήν είναι η ποίηση στην ευρύτερή της έννοια. Όποια μορφή και να έχει αυτή. Η δυνατότητα να απολαύσουμε ένα ηλιοβασίλεμα ουσιαστικά και όχι επιφανειακά, είναι ποίηση! Ποίηση δεν είναι οι στίχοι, είναι η αίσθηση των πραγμάτων. «Μια ξαφνική διεύρυνση της ευαισθησίας» κατά τον Έλιοτ. Αυτό το φούσκωμα, αυτό το πλημμύρισμα που βγαίνει προς τα έξω, αυτή η άκρα ευαισθησία είναι το ζητούμενο. Ο Όσκαρ Ουάιλντ έλεγε για τον Χριστό πως: «Είναι ο πιο τρυφερός άνθρωπος που βάδισε πάνω στη γη»! Η άκρα τρυφερότης είναι η κορύφωση της ποίησης. Αυτός είναι ο πυρήνας του νοήματος της ζωής. Και χρειάζεται διεργασία και επίπονη δουλειά για να τον πλησιάσεις.
Συνεχίσαμε να μιλάμε για πολύ ώρα, περισσότερο συνεπαρμένοι με όσα ο λόγος έφερνε ρέοντας, με οδηγό τη σκέψη του ποιητή… Τα φυλάμε για μια άλλη στιγμή. Μόνο μια κουβέντα του ακόμα: «Διαμαρτύρομαι εντονότατα όταν ακούω να χαρακτηρίζουν τους ποιητές ουτοπιστές και εκτός τόπου και χρόνου. Αντιθέτως πιστεύω ότι ο πραγματικά σημαντικός, ο γνήσιος ποιητής, είναι αυτός που έχει πλήρη συναίσθηση της πραγματικότητας και αγωνίζεται ψάχνοντας να ανακαλύψει τη βαθύτερη ουσία της, την αλήθεια της, και να την φέρει στην επιφάνεια, να την γνωρίσουν οι γενεές των ανθρώπων»… Απόλαυση να μιλάς μαζί του.
Ο ήρωας πατέρας
–Πέντε χρόνια στα μέτωπα του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου ο πατέρας σας Κώστας Χαραλαμπίδης θα είχε φαντάζομαι πολλά να σας διηγηθεί.
–Κι όμως, από φυσική σεμνότητα σπάνια μιλούσε για τον εαυτό του και για όσα είχε βιώσει όλα αυτά τα χρόνια στα πεδία των μαχών. Τα περισσότερα τα μαθαίναμε αποσπασματικά από φίλους του. Τον παρακάλεσα να καταγράψει τις αναμνήσεις του και λίγο καιρό πριν από την εισβολή, Απρίλιο του 1974, μου τις παρέδωσε σε σημειώσεις.
–Τι βρήκατε μέσα εκεί;
–Απίθανα γεγονότα. Επειδή ήταν ήδη αστυνομικός όταν ξέσπασε ο πόλεμος και ήξερε από όπλα, τον έκαναν αρχικά εκπαιδευτή των εθελοντών στα Πολεμίδια. Μετά τους πήρανε όλους στην Αίγυπτο και από εκεί τους πιο ικανούς στη Γαλλία πριν καταρρεύσει η γραμμή Μαζινό. Επέστρεψε και πολέμησε στη μάχη της Κρήτης όπου μετά την κατάκτησή της από τους Γερμανούς παρέμεινε ως αντάρτης στα Λευκά Όρη, με διατεταγμένη αποστολή να κατασκοπεύει τις κινήσεις των ναζιστικών αεροπλάνων. Αργότερα πολέμησε στο Ελ Αλαμέιν όπου διακρίθηκε για τον ηρωισμό του σώζοντας κάτω από καταιγιστικά πυρά έναν τραυματισμένο αξιωματικό, που είχε μείνει αβοήθητος στο πεδίο της μάχης. Του έκανε εντύπωση πως μόλις κατάφερε κουβαλώντας τον να φτάσει στο συμμαχικό χαράκωμα, έφτασαν δύο «καταγραφείς κατορθωμάτων» και του ζήτησαν όνομα, αριθμό και τάγμα. Οι αθεόφοβοι Άγγλοι, μέσα στον χαμό, κρατούσανε ημερολόγιο ανδραγαθημάτων. Σε λίγο καιρό βρέθηκε στην πλατεία Τραφάλγκαρ μαζί με 200 επίλεκτους από τα βρετανικά τάγματα όλου του κόσμου και παρασημοφορήθηκε από τον ίδιο τον βασιλιά της Αγγλίας για την αυτοθυσία που έδειξε. Αργότερα πολέμησε ως σύνδεσμος των Άγγλων με τους αντάρτες Μακί στη Γαλλία και σε άλλα πολλά μέτωπα. Το ότι πιάστηκε αιχμάλωτος δύο φορές και ισάριθμες δραπέτευσε, είναι από τα σπάνια να συμβούν σε στρατιώτη.
–Εκπληκτικές ιστορίες. Θα δημοσιευθούν ποτέ;
–Πέρασαν 36 χρόνια, αλλά τώρα σκοπεύω να δουλέψω επάνω τους για να εκδοθούν. Είναι σαράντα χειρόγραφες σελίδες με πολύ καλά ελληνικά και σχεδόν καθόλου ορθογραφικά λάθη. Μελετάω τα ιστορικά στοιχεία εκείνης της εποχής με τη συνδρομή του ιστορικού κυρίου Πέτρου Παπαπολυβίου και θα προχωρήσω στην έκδοσή τους.
–Ποια ήταν η σχέση του με τους πρώην συμπολεμιστές του Εγγλέζους την περίοδο του Εθνικοαπελευθερωτικού αγώνα ’55 –’59
–Θυμάμαι ότι ανέκαθεν δεν είχε εμπιστοσύνη στους Εγγλέζους. Θεωρούσε πως όταν τους συμφέρει γίνονται ύπουλοι. Και η στάση τους στις κρίσιμες στιγμές της ιστορίας αυτού του τόπου τον επιβεβαιώνει τραγικά…
Βιογραφικό
Ο Κυριάκος Χαραλαμπίδης γεννήθηκε στην Άχνα Αμμοχώστου το 1940. Σπούδασε Ιστορία και Αρχαιολογία στο Πανεπιστήμιο Αθηνών. Παρακολούθησε μαθήματα θεάτρου στην Αθήνα και ειδικεύτηκε σε θέματα ραδιοφωνίας στο Μόναχο. Εργάστηκε ως φιλόλογος στη Μέση Εκπαίδευση και για τρεις δεκαετίες στο Ραδιοφωνικό Ίδρυμα Κύπρου, απ’ όπου αφυπηρέτησε ως διευθυντής Ραδιοφωνίας.
Τρεις συλλογές του τιμήθηκαν με το Κρατικό Βραβείο Ποίησης της Κύπρου: Το Αγγείο με τα Σχήματα (1974), Αχαιών Ακτή (1978), Αμμόχωστος Βασιλεύουσα (1983). Επίσης, η συλλογή Θόλος πήρε το 1989 το Βραβείο Ακαδημίας Αθηνών και η Μεθιστορία το 1996, το Κρατικό Βραβείο Ποίησης της Ελλάδας.
Το 1997 κυκλοφόρησε (μετάφραση και εισαγωγή του ίδιου) το βιβλίο του Ρωμανού του Μελωδού: Τρεις Ύμνοι (Βραβείο της Ελληνικής Εταιρείας Μεταφραστών Λογοτεχνίας). Το 1998 τιμήθηκε με το Έπαθλο Καβάφη στην Αίγυπτο. Το 2003 η Ακαδημία Αθηνών του απένειμε το Βραβείο Κώστα και Ελένης Ουράνη για το σύνολο του ποιητικού του έργου. Το 2006 του απονεμήθηκε το Βραβείο Πολιτιστικής Προσφοράς Τεύκρου Ανθία – Θοδόση Πιερίδη. Το 2007 τιμήθηκε από την Κυπριακή Δημοκρατία με το Αριστείο Γραμμάτων, Τεχνών και Επιστημών.
Το δημοσιευμένο έργο του είναι πολύτομο, μεταφρασμένο σε πολλές γλώσσες, όπως πληθώρα είναι και οι κριτικές αναφορές αλλά και τα αφιερώματα μεγάλων λογοτεχνικών περιοδικών σε αυτόν. Επίσης ποιήματα του έχουν μελοποιηθεί από τον Χρυσόστομο Σταμούλη, τον Νότη Μαυρουδή, τον Μιχάλη Χριστοδουλίδη, τον Μάριο Τόκα, τον Σάββα Σάββα, τον Μάριο Μελετίου και τον Γιώργο Καλογήρου.
