Βαλκάνια: δεν είναι παίξε γέλασε

«Εδώ είναι Βαλκάνια, δεν είναι παίξε γέλασε» τραγουδούσε ο Σαββόπουλος κάποιες δεκαετίες πριν. Για ακόμη μία φορά τα Βαλκάνια βρίσκονται στο επίκεντρο της διεθνούς σκηνής. Ο «βαλκανικός διάδρομος» , τα κλειστά σύνορα και οι εγκλωβισμένοι πρόσφυγες στην Ειδομένη επιβεβαιώνουν τη μοιραία θέση των Βαλκανίων στην παγκόσμια ιστορία.

Ευρισκόμενα στο πέρασμα μεταξύ Βόρειας και Νότιας Ευρώπης, αλλά και μεταξύ Ευρώπης και Ανατολής και των πετρελαιοπηγών του Καυκάσου, τα Βαλκάνια έχουν αποδείξει πολλές φορές ότι δικαιολογημένα θεωρούνται η «πυριτιδαποθήκη» όχι μόνο της Ευρώπης αλλά και του κόσμου. Απ΄ εκεί ξεκίνησε η μεγαλύτερη καταστροφή, ο πρώτος παγκόσμιος πόλεμος, που σύμφωνα με τους ιστορικούς οδήγησε σε πολλές άλλες καταστροφές. Χωρίς να είμαι ιστορικός, αλλά εραστής της ιστορίας, θα προσπαθήσω να κάνω μία σύντομη ιστορική αναδρομή σε μία περιοχή που μας επηρεάζει τόσο πολύ και που φαίνεται ότι μοιραία παίζει σημαντικό ρόλο στις γεωστρατηγικές εξελίξεις.

Όταν τον Ιούνιο του 1914 στο Σεράγεβο της Βοσνίας-Ερζεγοβίνης που τότε ανήκε στην Αυστροουγγαρία, ο 20χρονος Σέρβος εθνικιστής Γκαβρίλο Πρίντσιπ πατούσε τη σκανδάλη δύο φορές, δεν φανταζόταν ότι έτσι θα άλλαζε τον κόσμο μία για πάντα. Ακόμη μέχρι και σήμερα ο κόσμος βιώνει τις συνέπειες και τα αποτελέσματα εκείνης της δολοφονίας που οδήγησε σε αλυσιδωτά κοσμοϊστορικά γεγονότα. Οι σφαίρες του Γκαβρίλο σκότωσαν τον διάδοχο του αυστροουγγρικού θρόνου αρχιδούκα Φραγκίσκο Φερδινάρδο και τη σύζυγό του. Λίγο καιρό μετά, ξεσπά ο πρώτος παγκόσμιος πόλεμος.

Τα Βαλκάνια εκείνη την εποχή ήταν για τους υπόλοιπους Ευρωπαίους ένα πρωτόγονο μέρος όπου κυριαρχούσε η αδελφοκτονία και προκαλούσε προβλήματα στη σταθερότητα της Ευρώπης. Ο πρώτος παγκόσμιος πόλεμος που εξερράγη στα Βαλκάνια ήταν η χειρότερη δυνατή εισαγωγή στον 20ό αιώνα και η «καταστροφή των καταστροφών» σύμφωνα με τους ιστορικούς. Χωρίς αυτόν, το πιο πιθανόν είναι ότι ο φασισμός δεν θα αναδυόταν ποτέ στην Ιταλία, ο Κάιζερ δεν θα έστελνε με κρυφό σχέδιο τον Λένιν με τρένο από την Ελβετία πίσω στη Ρωσία για να προκαλέσει την οκτωβριανή επανάσταση έτσι ώστε να αποχωρήσει η Ρωσία από τον πόλεμο και να κλείσει το ανατολικό μέτωπο. Επίσης, η εύθραυστη ειρήνη μετά τη συνθήκη των Παρισίων δεν θα έδινε την ευκαιρία στον Χίτλερ και τους ναζί να ανέβουν στην εξουσία, άρα ούτε ο δεύτερος παγκόσμιος πόλεμος ούτε το ολοκαύτωμα θα συνέβαιναν. Παρόλο που τα υποθετικά σενάρια δεν είναι επιστημονικά αποδεκτά είναι κοινώς παραδεκτό ότι η «αρχή» όλων αυτών ήταν ο πρώτος παγκόσμιος πόλεμος.

Τα Βαλκάνια ήταν στο επίκεντρο του ανταγωνισμού των μεγάλων αυτοκρατορικών δυνάμεων της εποχής. Οι Γερμανοί προσπαθούσαν μέσω των Βαλκανίων και της παρακμάζουσας οθωμανικής αυτοκρατορίας να βρουν τη δική τους «θέση στον ήλιο», αφού Γαλλία και Αγγλία τούς είχαν ξεπεράσει στις υπερπόντιες αποικίες. Για τη Γερμανία, τα Βαλκάνια ήταν ο μόνος τρόπος για να φτάσει στην Ανατολή. Η Αυστροουγγαρία από την άλλη ήθελε να παραμείνει στα Βαλκάνια, ειδικά μετά την «ανάδυση» της Σερβίας ως αποτέλεσμα των βαλκανικών πολέμων, γιατί μόνο έτσι διασφαλιζόταν η θέση της ως παγκόσμια δύναμη. Ότι η «σπίθα» άναψε στα Βαλκάνια επίσης δεν ήταν τυχαίο, αφού είναι το πεδίο όπου υπήρχαν εντάσεις, τοπικές και περιφερειακές συνδεόμενες με τις μεγάλες δυνάμεις.

Ακόμα και οι σημερινές εντάσεις και τα σύνορα που αμφισβητούνται σε Συρία και Ιράκ έχουν τη βάση τους στα Βαλκάνια και τις συγκρούσεις που ξεκίνησαν απ΄ εκεί. Η κατάρρευση της οθωμανικής αυτοκρατορίας, η μεταπολεμική διευθέτηση των συνόρων στη Μέση Ανατολή από Άγγλους και Γάλλους που άλλα υποσχέθηκαν σε Άραβες και άλλα σε Εβραίους επηρεάζουν μέχρι σήμερα τη γεωστρατηγική σκακιέρα.

Τον τελευταίο καιρό, οι τραγικές εικόνες των προσφύγων από τη Συρία που εγκλωβίζονται στα Βαλκάνια, ενώ προσπαθούν να προωθηθούν προς την Ευρώπη αποδεικνύουν για ακόμη μία φορά μέσα στην ιστορία τον μοιραίο ρόλο της περιοχής, αφού βρίσκεται ανάμεσα στην Ευρώπη και την Ανατολή.