Για τον πρόεδρο της Ουκρανίας, Βολοντίμιρ Ζελένσκι, ο χάρτης, που δέσποζε σε ένα καβαλέτο στο Οβάλ Γραφείο, εξ αριστερών του προέδρου Τραμπ και παρουσία Ευρωπαίων ηγετών και παρουσίαζε τα εδάφη του Ντονμπάς ρωσικά, «δεν απηχούσε μια επιχειρηματική συμφωνία ή ένα παιχνίδι πόκερ. Επρόκειτο για θέμα προσωπικό», σημειώνει δημοσίευμα των New York Times.
Πίσω από τις κάμερες ο Ουκρανός πρόεδρος εξηγούσε στον Αμερικανό ομόλογό του πως κατά τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο ο παππούς του είχε πολεμήσει για την απελευθέρωση του Ντονμπάς από τους ναζί και πως δεν μπορούσε να προβεί απλά σε τέτοιου είδους παραχωρήσεις.
«Υπήρξαν πολλές τέτοιες οικογένειες» που πολέμησαν για την απελευθέρωση του Ντονμπάς, δήλωνε ο ίδιος στους δημοσιογράφους, λίγο μετά την επιστροφή του στο Κίεβο, την περασμένη Τετάρτη. «Πολλοί σκοτώθηκαν και πολλοί τραυματίστηκαν. Και εξήγησα ότι αυτή είναι μια ιδιαίτερα οδυνηρή στιγμή στην Ιστορία μας και ένα ιδιαίτερα επώδυνο κομμάτι της ζωής στην Ουκρανία. Δεν είναι τόσο απλό όσο ενδεχομένως φαίνεται σε μερικούς».
Ο χάρτης που παρουσίασε ο Ντόναλντ Τραμπ στους Ευρωπαίους εταίρους του, την περασμένη Δευτέρα στο Οβάλ Γραφείο, παρουσίαζε το ένα πέμπτο του ουκρανικού εδάφους ρωσικό. Για πολλούς επρόκειτο για ένα μήνυμα προς την Ουκρανία για την ανάγκη παραχωρήσεων, ειδάλλως κινδύνου απώλειας περαιτέρω εδαφών – Φωτ.: White House.
Προσώρας, κανείς δεν γνωρίζει πού θα οδηγήσει η διπλωματική κινητικότητα της οποίας ηγείται ο Ντόναλντ Τραμπ για τον τερματισμό του πιο αιματηρού πολέμου στην Ευρώπη από τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο. Ωστόσο, σχεδόν όλοι ξέρουν πως η περιοχή του Ντονμπάς –μία πλούσια σε ορυκτά λωρίδα γης, αποτελούμενη κυρίως από δύο περιοχές, το Ντονέτσκ και το Λουγκάνσκ– θα βρίσκεται στο επίκεντρο οποιωνδήποτε διαπραγματεύσεων.
Με έκταση σχεδόν ίση με αυτή της Δυτικής Βιρτζίνια, το Ντονμπάς είναι το μέρος όπου έχει διεξαχθεί το μεγαλύτερο μέρος αυτού του πολέμου. Δεκάδες χιλιάδες στρατιώτες εκατέρωθεν έχουν χάσει τη ζωή τους εκεί, με τη Ρωσία να επιχειρεί να καταλάβει τα τελευταία 4.000 τ. χλμ που εξακολουθούν να βρίσκονται υπό τον έλεγχο της Ουκρανίας.
Οι ρωσικές αξιώσεις
Ο πρόεδρος της Ρωσίας, Βλαντιμίρ Πούτιν, αξιώνει την πλήρη παραχώρηση του Ντονμπάς από την Ουκρανία, αξίωση που περιλαμβάνει ακόμη και το τμήμα που διοικείται από το Κίεβο, όπου ζουν περισσότεροι από 200.000 Ουκρανοί σε πόλεις όπως το Κραματόρσκ και το Σλοβιάνσκ.
Σύμφωνα με αναλυτές που επικαλούνται οι ΝΥΤ, «εδώ και χρόνια, ο Πούτιν προσπαθεί να χρησιμοποιήσει το Ντονμπάς για να χειραγωγήσει την ουκρανική κυβέρνηση. Πριν από την εισβολή, εκμεταλλεύτηκε μια υποστηριζόμενη από τη Ρωσία εξέγερση στην περιοχή ως μοχλό πίεσης κατά των ενταξιακών ελπίδων της Ουκρανίας σε δυτικές οργανώσεις όπως το ΝΑΤΟ. Και τώρα, στον τέταρτο χρόνο αυτού του πολέμου, δεν θέλει απλώς να καταλάβει το Ντονμπάς, αλλά να το χρησιμοποιήσει για να υπονομεύσει πολιτικά τον Ζελένσκι».
Οπως καταδεικνύουν οι δημοσκοπήσεις στην Ουκρανία, η πλειονότητα των πολιτών αντιτίθεται στην παραχώρηση οποιουδήποτε ουκρανικού εδάφους στη Ρωσία, παραχώρηση που ούτως ή άλλως απαγορεύει το ουκρανικό Σύνταγμα.
Οπως σχολιάζουν οι ΝΥΤ, ο Ουκρανός πρόεδρος βρίσκεται μεταξύ σφύρας και άκμονος, αντιμέτωπος με την επιλογή είτε να υποστηρίξει κάτι που είναι αντισυνταγματικό και ιδιαίτερα αντιδημοφιλές στους Ουκρανούς είτε να γίνει αποδέκτης της οργής του Τραμπ.
«Είναι ένα δηλητηριώδες χάπι», δήλωσε ο Βαντίμ Πριστάικο, πρώην υπουργός Εξωτερικών. «Η Ουκρανία θα πρέπει να το καταπιεί και μετά θα δούμε πώς θα το χωνέψει».
Εγγυήσεις ασφαλείας
Σύμφωνα με Ουκρανούς πρώην αξιωματούχους και πολιτικούς αναλυτές, ο μόνος τρόπος με τον οποίο ο Ζελένσκι θα μπορούσε να πείσει τους συμπολίτες τους για την παραχώρηση εδαφών θα ήταν διασφαλίσει εγγυήσεις ασφαλείας από τις ΗΠΑ.
Οπως σημειώνουν οι αναλυτές, οι εγγυήσεις αυτές θα πρέπει να είναι ισχυρές, αποτελούμενες, για παράδειγμα, από έναν συνδυασμό ευρωπαϊκών στρατευμάτων και αμερικανικής αεροπορικής υποστήριξης, και σε κάθε περίπτωση να συνιστούν επαρκή αποτρεπτικό παράγοντα ενδεχόμενης νέας ρωσικής επίθεσης.
Ο Μπαλάζ Τζαράμπικ, πρώην πολιτικός σύμβουλος της Ευρωπαϊκής Ενωσης στο Κίεβο, δήλωσε ότι η Ουκρανία ίσως έχει φτάσει σε ένα σημείο που θα μπορούσε να αποδεχτεί την παραχώρηση εδαφών «για μια ειρηνευτική συμφωνία που θα εξασφαλίζει εγγυήσεις ασφάλειας από τη Δύση για την Ουκρανία». Πρόσθεσε: «Αν σε αντάλλαγμα πρέπει να απαλλαγεί από το Ντονμπάς, νομίζω ότι θα το έκανε».
Ο Αμερικανός πρόεδρος έχει χαρακτηρίσει αυτές τις εδαφικές παραχωρήσεις «ανταλλαγές εδαφών», υπαινισσόμενος πως η Ρωσία, η οποία ελέγχει σχεδόν το 20% της Ουκρανίας, ενδέχεται να επιστρέψει κάποια εδάφη, πιθανώς μικρά κομμάτια γης στη βορειοανατολική Ουκρανία.
Σύμφωνα με τους ΝΥΤ, παρά τις αβρότητες στην τελευταία συνάντησή του με τον Αμερικανό ομόλογό του, ο Ζελένσκι βρίσκεται ενώπιον ενός επώδυνου διλήμματος, είτε να υποστηρίξει την παραχώρηση του Ντονμπάς είτε να γίνει αποδέκτης της οργής του Τραμπ – Φωτ.: REUTERS/Kevin Lamarque.
Η διοίκηση Τραμπ θεωρεί πως «αυτές οι εδαφικές ανταλλαγές είναι πραγματικά επωφελείς για την Ουκρανία, καθώς πιστεύει πως το Ντονμπάς θα πέσει σύντομα και τότε οι Ουκρανοί δεν θα έχουν χαρτιά στο μανίκι τους για περαιτέρω διαπραγματεύσεις», σημειώνει ο Μάκσιμ Σκριπτσένκο, πρόεδρος του Κέντρου Διατλαντικού Διαλόγου.
Βεβαίως, όπως προσθέτει ο ίδιος, οι Ουκρανοί το βλέπουν διαφορετικά. Η ρωσική προέλαση στην περιοχή ήταν αργή τα τελευταία τρία χρόνια. Η παραχώρηση του υπολοίπου του Ντονμπάς θα σήμαινε παράλληλα και την παράδοση πόλεων και οχυρών που θα μπορούσαν να βοηθήσουν τη Ρωσία να ξεκινήσει μια μελλοντική εισβολή.
Παρελθόν
Παλιότερα, το Ντονμπάς εθεωρείτο φιλορωσική επαρχία. Πολλοί από τα 6,7 εκατ. κατοίκους μιλούσαν μόνο ρωσικά και όχι ουκρανικά, και το 2010 εννέα στους δέκα ψήφισαν τον φιλορώσο πρόεδρο Βίκτορ Γιανουκόβιτς.
Οταν οι διαδηλώσεις των φιλοευρωπαϊστών εξανάγκασαν σε παραίτηση τον Γιανουκόβιτς, το 2014, η αντίδραση της Ρωσίας ήταν άμεση: Αρχικά, κατέλαβε την χερσόνησο της Κριμαίας, ενώ στη συνέχεια υποκίνησε αυτονομιστικά κινήματα τα οποία, με τη βοήθεια ρωσικών στρατευμάτων, κατέλαβαν το ένα τρίτο του Ντονμπάς σε μια μικρής κλίμακας σύγκρουση – που ουσιαστικά έμελλε να γίνει προάγγελος του τωρινού πολέμου.
Το Κίεβο είχε εξετάσει το ενδεχόμενο χορήγησης καθεστώτος αυτονομίας σε ορισμένες περιοχές του Ντονμπάς για τη διευθέτηση της σύγκρουσης, ύστερα από μια ειρηνευτική συμφωνία που διαπραγματεύτηκε τον Φεβρουάριο του 2015 στη Λευκορωσία. Ωστόσο, ο Ρώσος πρόεδρος ζητούσε το οποιοδήποτε αυτόνομο Ντονμπάς να έχει δικαίωμα βέτο επί του Κιέβου, ιδίως σχετικά με τις προσδοκίες ένταξής του στο ΝΑΤΟ.
«Ο στόχος ήταν να μετατραπεί η Ουκρανία σε μια χώρα που δεν θα μπορούσε να ασκήσει την πλήρη κυριαρχία της, ειδικά όσον αφορά την εξωτερική της πολιτική», σημειώνει ο Χάρι Νεντέλκου, ανώτερος διευθυντής της Rasmussen Global, ενός ερευνητικού οργανισμού.
Ζελένσκι και Ντονμπάς
Το 2019, καθώς οι διαπραγματεύσεις διαρκούσαν ακόμα, ο Ζελένσκι, «ένας πολιτικός αρχάριος», σύμφωνα με τους ΝΥΤ, έθεσε υποψηφιότητα για την προεδρία της Ουκρανίας, ευαγγελιζόμενος την ειρήνη με τη Ρωσία.
Κερδίζοντας τις εκλογές, ήταν τότε ανοιχτός στην ιδέα ενός συμβιβασμού και της χορήγησης «ειδικού καθεστώτος» στην περιοχή του Ντονμπάς, πιστεύοντας πως με αυτόν τον τρόπο θα μπορούσε να καταλήξει σε συμφωνία για τον τερματισμό του πολέμου σε μια ειρηνευτική σύνοδο κορυφής στο Παρίσι με τον Πούτιν τον Δεκέμβριο του 2019.
Aν δεν επιβληθεί μια αλλαγή στον Πούτιν, «τίποτα δεν θα συμβεί» με τις ειρηνευτικές συνομιλίες στο άμεσο μέλλον, «αντιθέτως, προβλέπω περισσότερες μάχες», αναφέρει στους ΝΥΤ αναλυτής – Φωτ.: White House.
Ωστόσο, στην πατρίδα του, αντιμετώπισε έντονες πολιτικές πιέσεις να αποφύγει οποιαδήποτε συμφωνία κατά την οποία η Ουκρανία θα απεμπολούσε τον έλεγχο του Ντονμπάς.
«Φαινόταν ότι θα μπορούσαμε να τα πάμε καλά» με τους Ρώσους, περιγράφει ο Ιγκόρ Νοβίκοφ, σύμβουλος του προέδρου εκείνη την εποχή, σημειώνοντας ότι η Μόσχα είχε συμφωνήσει στην ανταλλαγή κρατουμένων και φαινόταν να ενδιαφέρεται για διαπραγματεύσεις.
«Μόλις πραγματοποιήθηκε η συνάντηση στο Παρίσι, νομίζω ότι ο Ζελένσκι ήταν ο πρώτος που συνειδητοποίησε ότι δεν μπορείς να κάνεις συμφωνία με τη Ρωσία», είπε. «Και έκανε μια στροφή 180 μοιρών στο Παρίσι, κάτι που εξόργισε τον Πούτιν».
Τον Φεβρουάριο του 2022, η Ρωσία ξεκίνησε την πλήρη εισβολή της στην Ουκρανία, ισοπεδώνοντας πόλεις στο Ντονμπάς και εκδιώκοντας εκατομμύρια ανθρώπους από τα σπίτια τους. «Σοκαρισμένος από την εισβολή, ο Ζελένσκι φάνηκε να επανεξετάζει το ενδεχόμενο χορήγησης κάποιας μορφής αυτονομίας στο Ντονμπάς», σημειώνει το δημοσίευμα.
«Μπορούμε να συζητήσουμε και να βρούμε έναν συμβιβασμό για το πώς θα συνεχίσουν να ζουν αυτά τα εδάφη», δήλωνε στο ABC News μια εβδομάδα μετά την εισβολή.
Με την αντεπίθεση των ουκρανικών δυνάμεων και τη δημοσιοποίηση των μαζικών σφαγών αμάχων, ο Ζελένσκι άλλαξε για άλλη μια φορά γραμμή πλεύσης, πιέζοντας για την ανάκτηση του Ντονμπάς, ακόμη και των κατεληφθέντων από τη Ρωσία τμημάτων πριν από την εισβολή.
Καθώς η Ρωσία συνέχιζε την προέλασή της στο πεδίο της μάχης, το περασμένο φθινόπωρο ο Ζελένσκι μίλησε για πρώτη φορά για την ιδέα μιας προσωρινής παραχώρησης των κατεχόμενων εδαφών στη Ρωσία σε αντάλλαγμα την εγγύηση ασφάλειας που θα διασφάλιζε η ένταξη στο ΝΑΤΟ.
Ο Τραμπ απέρριψε αυτή την ιδέα – τότε.
Ωστόσο, σε μία εξέλιξη που από πολλούς θεωρείται νίκη για τον Ουκρανό πρόεδρο, ο Τραμπ δήλωσε την περασμένη εβδομάδα ότι οι Ηνωμένες Πολιτείες θα συμμετάσχουν στις εγγυήσεις ασφάλειας για την Ουκρανία.
Οπως τονίζουν οι ΝΥΤ, όμως, το κρίσιμο ερώτημα είναι αν η Ρωσία θα αποδεχτεί τέτοιες εγγυήσεις. «Η Ουκρανία επιθυμεί προστασία παρόμοια με αυτή του ΝΑΤΟ, αλλά η Ρωσία ξεκίνησε τον πόλεμο στο Ντονμπάς πριν από μια δεκαετία, εν μέρει για να εμποδίσει την ένταξη του Κιέβου στο ΝΑΤΟ. Γιατί η Ρωσία να δεχτεί τώρα σοβαρές εγγυήσεις ασφάλειας;», σημειώνεται.
«Ουσιαστικά, επιστρέφουμε στο σημείο εκκίνησης», λέει ο Νεντέλκου, αναλυτής της Rasmussen Global. Οπως προβλέπει ο ίδιος, αν δεν επιβληθεί μια αλλαγή στον Πούτιν, «τίποτα δεν θα συμβεί» με τις ειρηνευτικές συνομιλίες στο άμεσο μέλλον. «Αντιθέτως, προβλέπω περισσότερες μάχες».
