Γράφει ο Κωνσταντίνος Φίλης*
Στο διάστημα που μεσολάβησε, η Ελλάδα ανέλαβε σημαντικές πρωτοβουλίες επί του πεδίου, με την κατάθεση του χάρτη του θαλάσσιου χωροταξικού σχεδιασμού, τη χωροθέτηση των δύο θαλάσσιων πάρκων, με αυτό του Αιγαίου να συμπεριλαμβάνει περιοχή που η Τουρκία τη θεωρεί «γκρίζα» και εσχάτως με τη συμμετοχή της Chevron σε τέσσερα θαλασσοτεμάχια, δύο εκ των οποίων τέμνονται με το τουρκολιβυκό σύμφωνο.
Μάλιστα, το σοβαρό ενδεχόμενο δραστηριοποίησης του αμερικανικού κολοσσού τόσο στη Λιβύη όσο και στην Τουρκία θα δημιουργήσει νέα δεδομένα, διατηρώντας, πάντως, την έμπρακτη αναγνώριση των ελληνικών θέσεων για τις θαλάσσιες ζώνες νοτίως της Κρήτης.
Προφανώς, σε περίπτωση που εντοπίσει ενδιαφέροντα ευρήματα στο σύνολο της περιοχής, θα ενθαρρύνει τα εμπλεκόμενα μέρη να συνεννοηθούν ώστε να μη χαθεί η ευκαιρία εκμετάλλευσης. Η φόρμουλα που θα αποφασιστεί και ο τρόπος πρέπει να απασχολούν ήδη τον σχεδιασμό μας. Οφείλουμε, πάντως, να προετοιμαστούμε για τη διαχείριση πιέσεων ώστε να διευθετήσουμε διμερώς, μερικώς ή συνολικώς τα προβλήματα στην περιοχή, είτε γιατί ο Τραμπ θα αναθαρρήσει έχοντας πετύχει σε Ουκρανία ή/και Μέση Ανατολή, είτε γιατί (πιθανότατα) θα αποτύχει και θα επιζητήσει μία διπλωματική επιτυχία.
Επιστρέφοντας στα ελληνοτουρκικά, η Αθήνα επιχειρεί να επαναπροσεγγίσει την ανατολική Λιβύη, ενώ η Αγκυρα φουλάρει για την κύρωση της συμφωνίας της με την Τρίπολη από το Κοινοβούλιο. Εντοπίζεται, επίσης, έντονη κινητικότητα από την πλευρά της Τουρκίας στην πλήρη αποκατάσταση των δεσμών με την Αίγυπτο και μάλιστα την περαιτέρω ανάπτυξή τους σε κρίσιμους τομείς (π.χ. άμυνας), ενώ επαναφέρει το δέλεαρ της μεγαλύτερης ΑΟΖ και υφαλοκρηπίδας για να πείσει το Κάιρο να υπογράψει συμφωνία οριοθέτησης μαζί της.
Στο ιδανικό σενάριο ο Ερντογάν θα ήθελε να ακυρωθεί η αντίστοιχη συμφωνία Αιγύπτου – Κύπρου, εντούτοις, ακόμη και η συνεννόηση για την περιοχή μεταξύ του 28ου μεσημβρινού και της Κύπρου θα κατοχύρωνε σε πολύ μεγάλο βαθμό τα τουρκικά συμφέροντα.
Δεν αποκλείεται στο άμεσο μέλλον να πέσουν στο τραπέζι προτάσεις συμπράξεων στον ενεργειακό τομέα, ενώ από την άλλη, Ελλάδα και Αίγυπτος προωθούν την ηλεκτρική διασύνδεση, GREGY, που θα καταλήγει στην Ευρώπη με αποκλειστικά πράσινη ενέργεια.
Τα συμφέροντά μας συνεπώς στην περιοχή με την Τουρκία παραμένουν ανταγωνιστικά, με τις προοπτικές συνεργασίας να συρρικνώνονται συν τω χρόνω, παρότι παγκόσμιες προκλήσεις, όπως η κλιματική κρίση, προσφέρουν σημαντικές ευκαιρίες. Υπάρχει βέβαια μία αξιοπρόσεκτη ύφεση στις μεταναστευτικές ροές από τα τουρκικά παράλια αλλά και προς τον Εβρο, απόρροια της αποκατάστασης των διαύλων επικοινωνίας και της ανταλλαγής πληροφοριών, αντίστοιχα οι παραβιάσεις του ελληνικού εναέριου χώρου είναι συνήθως μηδενικές, παρατηρείται όμως μια προσεκτική αναβάθμιση τις τελευταίες εβδομάδες με χρήση και μαχητικών αεροπλάνων (περισσότερο ως υπόμνηση), ενώ στη θάλασσα έχουμε σποραδικά επεισόδια μεταξύ αλιέων αλλά και παραβιάσεις των χωρικών μας υδάτων με τύπους σκαφών που δύσκολα καταδιώκονται.
Ενα επιπλέον περιφερειακού χαρακτήρα σοβαρό «αγκάθι» στις σχέσεις Ελλάδας – Τουρκίας είναι ο εν εξελίξει πολυδιάστατος ανταγωνισμός ανάμεσα σε Αγκυρα και Τελ Αβίβ για την περιφερειακή ηγεμονία. Προσώρας, ο Τραμπ δεν έχει καταφέρει να γεφυρώσει το βαθύ χάσμα ανάμεσα στις δύο πλευρές, ενώ η αναβάθμιση της Κυπριακής Δημοκρατίας στους αμερικανικούς σχεδιασμούς, που γίνεται και λόγω Ισραήλ, όπως επίσης και η στρατιωτική συνεργασία του τελευταίου με τη Λευκωσία, καθώς η Αθήνα για λόγους σχετικούς με τη Γάζα έχει παροδικά παύσει τις συνέργειες αμυντικού χαρακτήρα μαζί του, ενισχύουν την πεποίθηση στην Τουρκία ότι έχει συμπηχθεί ένα τριγωνικό μέτωπο εις βάρος της.
Ο πρόεδρος Ερντογάν ασφαλώς έχει ενοχληθεί από το εμπόδιο που η Ελλάδα υψώνει αναφορικά με τη συμμετοχή της Τουρκίας στο πρόγραμμα SAFE, συνδέοντάς το ορθώς με την άρση της απειλής πολέμου (οι Τούρκοι κρίνουν τη στάση μας ως αδιάλλακτη!), αλλά βλέπει και ελληνικό δάκτυλο στην απόκτηση των F-35, με τη Ρωσία να φέρεται διατεθειμένη να επαναγοράσει τους S-400, ανοίγοντας τον δρόμο για την Τουρκία. Ολα αυτά προστίθενται στις διαχρονικές δομικές διαφορές ανάμεσα σε Αθήνα και Αγκυρα, με την ηγεσία της τελευταίας να έχει σωρεύσει αυτοπεποίθηση από τη λειτουργική και αδιάκοπη επικοινωνία με την Ουάσιγκτον, σε πλήρη αντιδιαστολή με την περίοδο Μπάιντεν, αλλά και τον αναβαθμισμένο ρόλο της στα σχέδια περί ευρωπαϊκής άμυνας και δη σε ένα πλανητικό σύστημα που ταιριάζει περισσότερο στα γνωρίσματά της. Ο Τούρκος πρόεδρος προσβλέπει στην ενεργό ανοχή, αν όχι υποστήριξη του Αμερικανού ομολόγου του, τουλάχιστον στο πρότυπο αυτής που δείχνει στον Πούτιν, προτάσσοντας τη χρησιμότητα της Αγκυρας σε σειρά μετώπων που θα ήθελε να κλείσει ο Τραμπ.
Ετσι, πιθανόν από εδώ και πέρα να αισθάνεται ότι μπορεί να τεστάρει τις αντιδράσεις των εταίρων μας, με προκλητικές ενέργειες που πάντως περνούν κάτω από τα ραντάρ, αλλά αθροιζόμενες επιστεγάζουν το δόγμα της «Γαλάζιας Πατρίδας». Η σιωπή της Ουάσιγκτον και η χλιαρή αντιμετώπιση των Ευρωπαίων στη φυλάκιση Ιμάμογλου δείχνουν και ανοίγουν τον δρόμο στον Ερντογάν. Και τον δικαιώνουν ότι διάβασε σωστά το διεθνές περιβάλλον.
Η συνάντηση Μητσοτάκη – Ερντογάν επισκιάζεται από αυτήν του δεύτερου με τον Τραμπ. Η επίδραση λογικά θα είναι θετική, γιατί ο Τούρκος πρόεδρος θα σταθεί καλύτερα απέναντι στον Αμερικανό ομόλογό του ως υπεύθυνος πολιτικός που προσφέρει λύσεις και έχει τη διάθεση να λύνει προβλήματα, μεταξύ άλλων με μια χώρα σημαντική για τους αμερικανικούς σχεδιασμούς, όπως η Ελλάδα. Τι θα ακολουθήσει, είναι μία άλλη υπόθεση.
*O κ. Κωνσταντίνος Φίλης είναι διευθυντής του Ινστιτούτου Διεθνών Υποθέσεων (IGA), καθηγητής του Αμερικανικού Κολλεγίου Ελλάδος.
