Νίκος Καζαντζάκης: «Δεν ελπίζω τίποτα, δεν φοβούμαι τίποτα, είμαι λέφτερος». Η ελευθερία είναι ίσως το μεγαλύτερο αγαθό, λαοί πολεμήσαν, πόνεσαν, υπέφεραν και πέθαναν γι’ αυτό. Με αφορμή τα 200 χρόνια από την Ελληνική Επανάσταση ο Δήμος Λάτσιων κάλεσε τους εικαστικούς Ανθή Πάφιου και Mathieu Devavry για να δημιουργήσουν μια τοιχογραφία στο δημοτικό γήπεδο Λάτσιων, με πλάτος 25 μέτρα και 2,5 μέτρα ύψος. Με αυτή την αφορμή βρεθήκαμε με την εικαστικό Ανθή Πάφιου για να μιλήσουμε για την τοιχογραφία, για το τι σημαίνει να είσαι ελεύθερος, για τον ρόλο της γυναίκας τότε, αλλά και σήμερα.
–Ποια ήταν τα ερεθίσματα και οι εικόνες που είχατε για τη σύνθεση;
–Τον Μάιο ξεκίνησα να δουλεύω αυτή τη σύνθεση που ήταν μια πρόκληση για εμένα, λόγω του ότι είναι ένα θέμα που είναι τόσο έντονο και στη ζωγραφική είναι δύσκολο να προσεγγίσεις κάτι τόσο ιστορικό. Αλλά επίσης, για την Ελληνική Επανάσταση τότε δεν υπήρχαν τόσοι ζωγράφοι στην Ελλάδα για να το εκφράσουν σε πίνακες, ήταν σίγουρα ο Γάλλος ζωγράφος Eugène Delacroix που είχε κάνει πίνακες για την Ελληνική Επανάσταση με σκοπό να διατηρηθούν τα γεγονότα ιστορικά. Άρα, για εμένα οι μόνες εικόνες που υπήρχαν ήταν από τον Delacroix. Η έρευνα, ήταν για αρχή να διαβάσω για να ξαναθυμηθώ και να κατανοήσω τι γινόταν τότε. Ταυτόχρονα, τον Μάιο είχε ξεκινήσει το Ισραήλ να κτυπά τη Γάζα. Ήθελα να δημιουργήσω μια σύνθεση που να μην ήταν συγκεκριμένα μόνο για την Ελληνική Επανάσταση, χωρίς αυτό να απαξιώνει τους χιλιάδες ανθρώπους που δολοφονήθηκαν στις σφαγές. Έγιναν σίγουρα τραγικά γεγονότα στην ιστορία, αλλά ταυτόχρονα ζώντας στο σήμερα γίνονται και άλλα. Υπάρχει όμως η καθημερινότητα που τα σβήνει αυτά. Εξίσου, με ενδιάφερε να ακουστεί και ένα κομμάτι πέρα από τους άντρες ήρωες που πολέμησαν και ήταν οι θαρραλέοι, ήθελα να ασχοληθώ και να δω τι γινόταν με τα γυναικόπαιδα. Πώς το βίωναν;
–Τι ανακάλυψες μέσα από την έρευνά σου;
–Για εμένα η ζωγραφική δεν είναι απλώς μια εκλογικευμένη διαδικασία. Με ενδιέφερε η έννοια του πόνου, ότι ο πόνος δεν έχει όρια, δεν μετριέται, ούτε μπορεί να μπει σε φυλή, θρησκεία. Ο πόνος είναι ένα κεφάλαιο, ένα συναίσθημα που είναι για όλους τους ανθρώπους. Δεν κάνει διαχωρισμούς.
-Μίλησε μου για την τοιχογραφία σας, τι μπορεί να δει ο θεατής;
-Μαζί με τον Matthieu ζωγραφίσαμε, 20 ανθρώπινες φιγούρες. Κυρίως γυναίκες και παιδιά, που στο βάθος μπορείς να διακρίνεις ότι γίνεται μια μάχη, υπάρχει μια γυναίκα που θηλάζει, μια άλλη που είναι γυμνή σε απόγνωση, άτομα σκυφτά. Βλέπουμε, την δολοφονία του Κυπρίου πάτερ στην κρεμάλα. Βλέπουμε στρατιώτες επίσης, αλλά και φτάνουμε στην άλλη μεριά που είναι πιο σκοτεινή και εκεί διακρίνουμε τον Κολοκοτρώνη να κοιτάζει την Ελευθερία να έρχεται, μια γυναίκα γήινη.
–Πιστεύεις ότι μετά από τόσα χρόνια είμαστε όντως ελεύθεροι;
–Η ελευθερία είναι ένας ορισμός που προσπαθούν να την διατυπώσουν αμέτρητοι φιλόσοφοι, καλλιτέχνες, ο καθένας από εμάς, ειδικά με τη συνθήκη που ζούμε τώρα. Προσπαθώ να προσεγγίσω κάποιον ορισμό της ελευθερίας. Αυτό που μπορώ να σου πω είναι ότι είμαστε τυχεροί για πολλά πράγματα, όπως το ότι δεν είμαστε σε εμπόλεμη ζώνη. Αλλά σαν γενικό πλαίσιο δεν πιστεύω ότι είμαστε ελεύθεροι και αυτό στηρίζεται σε κοινωνικές, πολιτικές καταστάσεις. Θα το συνδέσω με την έρευνα που κάνω τα τελευταία χρόνια που έχει να κάνει με μια μεθοδολογία που χτίζω για την παραμονή στη χρονική στιγμή του τώρα, που ένα σημαντικό κομμάτι της είναι η ελεύθερη βούληση. Υπάρχει η ελεύθερη βούληση; Διότι για να μιλήσεις για ελευθερία πρέπει να υπάρχει ελεύθερη βούληση. Ότι εγώ σαν άνθρωπος έχω την επιλογή να πάω στην κατεύθυνση που θέλω. Στο κομμάτι της ψυχολογίας που απασχολήθηκα είναι τόσα πολλά τα εμπόδια σε ένα άτομο, στο να κάνει αυτό που θέλει. Πρέπει να ξεπεραστούν απίστευτοι φραγμοί για να μπορέσουμε να ονομαστούμε ελεύθερα όντα.
Εργάτης της Τέχνης
–Μίλησες στην αρχή για το πόνο, για ποιον λόγο επέλεξες αυτό ως κύριο στοιχείο στην τοιχογραφία σας;
–Για αρχή η θεματική ήταν η Ελληνική Επανάσταση, άρα έψαχνα να βρω ποιο ήταν το στοιχείο που θέλω να δώσω έμφαση. Και μέσα σε όλη αυτή τη βία που υπήρξε, που όμως η βία χαρακτηρίζεται και από ένα κομμάτι πιο σιωπηλό, ήθελα να δω πώς μπορεί μια ήρεμη σκηνή να σου δώσει όλα αυτά τα έντονα συναισθήματα χωρίς να δείξει μάχες ή πόλεμο. Μπορεί αυτή η ήρεμη σκηνή να σου δώσει αυτά συναισθήματα; Μπορεί να σε ταξιδέψει κάπου; Αυτή ήταν η δική μου πρόκληση για τη δημιουργία αυτού του έργου.
–Επελέγη η γυναίκα ως κεντρικό στοιχείο της τοιχογραφία σας...
–Είμαι γυναίκα. Με ενδιαφέρει προφανώς, το πού μπαίνει, ποιος είναι ο ρόλος και πώς αντιμετωπίζεται μια γυναίκα. Είμαστε σε μια πατριαρχική κοινωνία, μπορεί να έχουμε αφομοιώσει πολλά πράγματα ως γυναίκες και να τα βλέπουμε ως δεδομένα. Κάποια πράγματα πλέον όμως δεν μπορούν να γίνουν αποδεκτά, ειδικά στο τώρα, σε μια περίοδο που γνωστοποιούνται καταστάσεις, παρενόχλησης, γυναικοκτονίες, κ.ά. Υπάρχουν άπειρα παραδείγματα μέσα στην ιστορία, αλλά και στη θρησκεία για το πώς «πρέπει» να αντιμετωπίζεται η γυναίκα. Προφανώς μεγαλώσαμε με έναν τρόπο που η γυναίκα κουβαλά τις τύψεις, ή ότι ο ρόλος της γυναίκας πρέπει να είναι κάτω από τον άντρα. Αυτό δεν είναι κάτι που σκεφτόμουν την ώρα της σύνθεσης, είναι οι δικοί μου προβληματισμοί όσο αφορά τη γυναίκα.
-Τι είναι αυτό που αποκόμισες από τη διαδικασία δημιουργίας της τοιχογραφίας;
- Η όλη εμπειρία της δημιουργίας. Οι συνθήκες ήταν πολύ δύσκολες, ήταν καύσωνας, πολλές ώρες δουλειάς αλλά είναι μεγάλη η ευγνωμοσύνη που νιώθουμε μαζί με τον Mathieu. Ήταν φοβερό το συναίσθημα που μετά από τόσο καιρό απομόνωσης βγήκαμε έξω, και μας πλαισίωσε τόσο πολύς κόσμος. Είναι αυτή η δύναμη που έχει η τέχνη, να σε φέρνει μαζί με τόσο κόσμο. Μέσα από το ρόλο που έχεις ως εργάτης της τέχνης, μαζί με τους εργάτες τους δήμου, μαζί με τους γείτονες και τον περαστικό κόσμο, κάναμε απίστευτες συζητήσεις. Έμαθα πάρα πολλά πράγματα από αυτούς τους ανθρώπους. Μέσω αυτής της εμπειρίας με βοήθησε να καταλάβω τι συμβαίνει κοινωνικά. Υπάρχουν μεγάλες αντιφάσεις στην Κύπρο, μεγάλα ζητήματα ταυτότητας, της πολιτικής θέσης του ατόμου, ή για το πώς η προπαγάνδα λειτουργεί. Αυτή η προπαγάνδα μπορεί να δημιουργήσει απίστευτες καταστάσεις μίσους, διχόνοιας και απομόνωσης. Ήταν ένα μεγάλο μάθημα για εμένα αυτές οι μέρες που είμασταν εκεί, ήταν σπουδαίες οι μέρες.
