Το μυαλό μπορεί να περάσει κάθε σύνορο

Συνάντησα την Τουρκάλα συγγραφέα Φεριντέ Τσιτσέκογλου στη Λευκωσία (επισκεπτόταν την Κύπρο μετά από πρόσκληση του Τμήματος Τουρκικών και Μεσανατολικών Σπουδών του Πανεπιστημίου Κύπρου), μαζί με ανθρώπους του θεάτρου Αντίλογος, που πρόσφατα ανέβασαν το έργο της «Μην πυροβολείτε τον χαρταετό», περπατώντας περάσαμε στην κατεχόμενη Λευκωσία... ένας οιονεί απαγορευμένος τόπος για πολλούς και πολλές... Αφού φτάσαμε στο Μπουγιούκ Χαν, μαζί με πουρέκια αρχίσαμε να συζητάμε... Για την Κύπρο και το πολιτικό της πρόβλημα μού λέει πως δεν ξέρει πολλά, «είναι όμως πολύ λυπηρό να υπάρχει αυτός ο διαχωρισμός ενός τόπου που έπρεπε να είναι ενιαίος... αντιλαμβάνομαι τον πόνο που υπάρχει, αλλά ελπίζω ότι σύντομα θα έλθει ο καιρός που οι πληγές θα επουλωθούν, και οι επόμενες γενιές να λένε... θυμάσαι πώς κάποτε περνούσαν από τη μία πλευρά στην άλλη;»... Άραγε κα Φεριντέ Τσιτσέκογλου, υπάρχουν απαγορευμένοι τόποι, ξεκινάω την πρώτη μου ερώτηση, και εκείνη με ξαφνιάζει με την αντιερώτησή της... «Στην πραγματικότητα ή στη φαντασία μας;», μα στη φαντασία μας σίγουρα υπάρχουν, της απαντώ... «Ακριβώς το αντίθετο θα έλεγα εγώ» μου λέει, «υπάρχουν στην αληθινή ζωή, όχι όμως στη φαντασία μας... Γι’ αυτό και εγώ προτιμώ να ζω στον φανταστικό μου κόσμο»... άρα και τα βιβλία σας («Η άλλη μεριά του νερού», «Μην πυροβολείτε το χαρταετό»), τη ρωτώ, μιλάνε για έναν φανταστικό κόσμο... δεν υπάρχουν αναφορές στον πραγματικό κόσμο; «Υπάρχουν, αλλά να σας πω, από τα παιδικά μου χρόνια προτιμούσα να καταφεύγω στη φαντασία μου, η πραγματικότητα ήταν βαρετή, περιοριστική και επαναλαμβανόμενη, ενώ η φαντασία τα ξεπερνάει όλα αυτά και πιστεύω πως ο καλύτερος τρόπος να αντιμετωπίζεις την πραγματικότητα είναι να καταφεύγεις στη φαντασία...» και αυτό για τη Φεριντέ Τσιτσέκογλου δεν είναι απλώς σχήμα λόγου... «έτσι νομίζω πως επιβίωσα στη στρατιωτική φυλακή. Κάποια φορά με έβαλαν σ’ ένα κελί, 1Χ1 με ένα κανάτι νερό και μία υποτυπώδη τουαλέτα... για να το ξεφορτώνομαι! Την πρώτη φορά που πήγα νόμιζα ότι θα πεθάνω... μετά από δέκα μέρες όμως και αφού δεν συμμορφωνόμουν με τους στρατιωτικούς κανονισμούς έβαλαν ακόμα δύο άτομα... Επέζησα όμως». Άρα ένα κελί είναι ένας απαγορευμένος τόπος... «Και πάλι θα σας πω όχι, αν καταφέρεις να καταφύγεις στη φαντασία σου... Είμαι πεπεισμένη πως το μυαλό μπορεί να περάσει κάθε σύνορο».

Αυτή η συνεχής φυγή σε κόσμους φανταστικούς προϋπήρχε; Αυτό ήταν που την έκανε συγγραφέα; μου απαντά πως από μικρή της άρεσε να φτιάχνει και να λέει ιστορίες, είχε και τρεις φανταστικούς φίλους, τον Φραντς, τον Ορχάν και ακόμη έναν... «Όσο μεγαλώνεις σου λένε ότι δεν πρέπει να πιστεύεις στη φαντασία, ότι θα πρέπει να είσαι πραγματιστής... στη φυλακή όμως δεν είχα τίποτε άλλο εκτός από τη φαντασία μου, και έτσι αποφάσισα ν’ αρχίσω να γράφω». Στη φυλακή όμως έπρεπε να αντιμετωπίζετε και τη σκληρή πραγματικότητα, αυτές οι εμπειρίες σας έκαναν ν’ αλλάξετε και την οπτική σας για τα πράγματα, ρωτώ την κα Τσιτσέκογλου, «όχι, δεν το έκανα... άλλαξα πολύ μετά» μου λέει... «με επηρέασε πάρα πολύ η πτώση του Τείχους του Βερολίνου, το 1989, μετά άρχισα να βλέπω τα πράγματα από διαφορετική οπτική, αλλά και η πολιτιστική επανάσταση, στην οποία πίστευα, είδα πόσο αρνητική ήταν για τον λαό, άρχισα να διερωτώμαι για πολλά πράγματα, για την ιδεολογία μου»...

Εσείς όμως τιμωρηθήκατε για την ιδεολογία σας... πηγαίνοντας πίσω, θα αναθεωρούσατε κάτι απ’ όσα κάνατε; «Φυσικά, αλλά δεν νομίζω πως θα έκανα κάτι διαφορετικό. Σταμάτησα να κρίνω τον νεαρότερο εαυτό μου, σήμερα είμαι αυτό που είμαι, όλα όσα έκανα στο παρελθόν με έκαναν ό,τι είμαι σήμερα. Και είμαι πραγματικά ευγνώμων για τα χρόνια μου στη φυλακή –ξέρετε– πάντα θεωρώ την περίοδο φυλάκισής μου ως το δεύτερο διδακτορικό μου, πολύ πιο χρήσιμο από το πρώτο».

Είμαι αθεράπευτα ρομαντική

Όλα σας τα βιβλία εμπεριέχουν ένα μήνυμα ειρήνης, θεωρήσατε ποτέ τον εαυτό σας κάποιου είδους αγγελιαφόρο; τη ρωτώ: «Ναι, σίγουρα, αλλά προτιμώ να μην το αποκαλώ μήνυμα, γιατί το μήνυμα είναι κάπως διδακτικό, είναι σαν να έχω εγώ πρόσβαση σε μία αλήθεια, δεν πιστεύω ότι κατέχω κάποιο τέτοιο προνόμιο. Αισθάνομαι όμορφα, όταν μοιράζομαι συναισθήματα, και ειδικότερα με τους μαθητές μου [σ.σ. διδάσκει μαθήματα συγγραφής σεναρίων]... και αυτή η ανταλλαγή, αν θέλουμε αυτό να το πούμε μήνυμα ειρήνης, εντάξει, προτιμώ όμως να τα αποκαλώ κατανόηση, συμπόνια, να προσπαθεί κανείς να δει τα πράγματα από κάποια άλλη οπτική γωνιά – και σε αυτό βοηθάει και η συγγραφή σεναρίων».

Στο επίκεντρο της δουλειάς σας λοιπόν είναι ο άνθρωπος και από αυτόν θέλετε να εκμαιεύσετε τα καλύτερα συναισθήματά του... διακόπτω την κα Τσιτσέκογλου, δεν είναι πολύ ρομαντικό αυτό; «Ναι, φυσικά και είναι, είμαι αθεράπευτα ρομαντική. Δεν μαθαίνω από τα λάθη μου», με αυτή η ρομαντική οπτική για τα πράγματα όμως δεν αποφύγατε να δείτε και το σκληρό πρόσωπο της πραγματικότητας... «Ναι, ήταν σκληρό, και ακόμα είναι, αλλά υπάρχουν πράγματα που μπορείς να κάνεις και να αλλάξεις και άλλα που δεν μπορείς... όπως όταν μπαίνεις σε απαγορευμένες ζώνες, πρέπει να μάθεις να ζεις και εκτός της ζώνης ασφαλείας σου, είναι δύσκολο... σίγουρα».

Κλείνοντας τη ρωτάω αν είναι αισιόδοξη για το αύριο του κόσμου μας... γελάει δυνατά και με ρωτά: «Εσείς είστε;» και συνεχίζει «Αν το δούμε στη μικρή εικόνα του σήμερα, πόσο αισιόδοξος μπορείς να είναι κανείς; Προσπαθώ λοιπόν να ζω την κάθε στιγμή... Τη δεκαετία του 1970 πιστεύαμε ότι σε πενήντα χρόνια όλος ο κόσμος θα ήταν σοσιαλιστικός... Δύσκολο να προβλέψει κανείς... δεν είμαι ούτε απαισιόδοξη ούτε αισιόδοξη... βρίσκομαι κάπου στη μέση», άλλωστε, όπως μου είπε η ζωή της έχει ξεπληρώσει πολλά «ό,τι έχασα κάπου, το κέρδισα κάπου αλλού».