Του Απόστολου Κουρουπάκη
Η 28η Οκτωβρίου 1940 είναι αποτυπωμένη στο υποσυνείδητο των Ελλήνων ως η μέρα του ΟΧΙ, μιας λέξης που περικλείει πολλά περισσότερα από τα τρία γράμματά της. Τα ξημερώματα της 28ης Οκτωβρίου 1940 ο Ιταλός πρέσβης στην Αθήνα Εμανουέλε Γκράτσι επισκέπτεται τον Ιωάννη Μεταξά, μεταφέροντας το μήνυμα της ιταλικής κυβέρνησης για ελεύθερη διέλευση των στρατευμάτων από την ελληνοαλβανική μεθόριο, και την προσωρινή κατάληψη στρατηγικών σημείων της χώρας. Ο Ιωάννης Μεταξάς, αφού διάβασε το τηλεγράφημα απάντησε στα γαλλικά «Λοιπόν, αυτό σημαίνει πόλεμο» [Alors, c’est la guerre].
Το τελεσίγραφο της Ιταλίας έληγε στις έξι τα ξημερώματα και από τις 5:30 το πρωί οι μεραρχίες «Φερράρα» και «Κένταυρος» κινήθηκαν προς την περιοχή του Καλπακίου, ενώ το «Παραλιακό Συγκρότημα» προωθήθηκε κατά μήκος της ακτής, η δε Μεραρχία «Σιένα» κινήθηκε στα νοτιοανατολικά του Καλπακίου. Στις 28 Οκτωβρίου 1940 ο Μπενίτο Μουσολίνι συναντιόταν με τον Αδόλφο Χίτλερ στη Φλωρεντία, με τον τελευταίο να εύχεται στον Ιταλό δικτάτορα καλή επιτυχία, ο δε υπουργός Εξωτερικών της Ιταλίας Γκαλεάτσο Τσιάνο σημείωνε: «Επίθεση στην Αλβανία, συνομιλίες στη Φλωρεντία. Από αμφότερα τα μέρη τα πράγματα πάνε καλά. Παρά τον κακό καιρό ο στρατός προελαύνει με ταχύτητα, έστω και με την απουσία της αεροπορίας. Στη Φλωρεντία η συνάντηση είναι υψηλής σημασίας και αποδεικνύει ότι δεν λείπει η γερμανική στήριξη».
Σύντομα ολοκληρώθηκε η σύμπτυξη των τμημάτων προκάλυψης ολοκληρώθηκε τη νύκτα της 29ης προς 30η Οκτωβρίου και στις 31 Οκτωβρίου όταν το ιταλικό Γενικό Επιτελείο ανακοίνωνε ότι: «οι μονάδες μας συνεχίζουν να προελαύνουν στην Ήπειρο και έφτασαν στον ποταμό Καλαμά, σε πολλά σημεία. Αντίξοες καιρικές συνθήκες και ενέργειες των υποχωρούντων εχθρών δεν επιβραδύνουν την προέλαση των δυνάμεών μας», οι δυνάμεις των Μεραρχιών «Φερράρα» και «Κένταυρος» άρχισαν να συγκεντρώνονται στην περιοχή της κύριας αμυντικής τοποθεσίας στο Καλπάκι. Οι αντίξοες καιρικές συνθήκες στη θάλασσα δεν επέτρεψαν την προσχεδιασμένη απόβαση στην Κέρκυρα.
Τα πράγματα βέβαια δεν θα πάνε όπως τα είχαν σκεφτεί στη Ρώμη, αφού πολύ σύντομα ο ελληνικός στρατός θα καταφέρει να διασπάσει το ιταλικό μέτωπο και να εισέλθει στην ιταλοκρατούμενη Αλβανία.
Τα πρωτοσέλιδα της 29ης Οκτωβρίου
Η είδηση του ελληνο-ιταλικού πολέμου συγκλόνισε την Κύπρο και φυσικά θορύβησε και την αποικιοκρατική κυβέρνηση, η οποία φοβήθηκε αεροπορική ή άλλη επίθεση. Στην πρώτη σελίδα του «Κυπριακού Φύλακα» στις 29 Οκτωβρίου 1940 ο κύριος τίτλος της εφημερίδας είναι: «Ζήτω η Ελλάς, Ζήτω ο Αρχηγός της, Ζήτω ο Βασιλεύς των Ελλήνων» και σε υπότιτλο: «Η Ελλάς αγωνίζεται ήδη από ξηράς, θαλάσσης και αέρος προς αντιμετώπισιν της ιταλικής εισβολής». Φυσικά και το κύριο άρθρο της αφορά τον ελληνικό αγώνα και έχει τίτλο: «Η Ελλάς εις νέον αγώνα διά τα ιερά και τα όσιά της».
Στο ίδιο φύλλο μάλιστα δημοσιεύεται μία πολύ ενδιαφέρουσα είδηση, ένας Λεμεσιανός γιατρός δηλώνει τη διαθεσιμότητά του να παράσχει τις υπηρεσίες του στο Στρατιωτικό Ιατρικό Σώμα, διαβάζουμε: «Η είδησις της κυρήξεως του πολέμου μεταξύ Ελλάδος και Ιταλίας προεκάλεσε ζωηρότατην συγκίνησιν εις την πόλιν μας [σ.σ. στη Λεμεσό]. Πυκναί ομάδες λαού, αι οποίαι αφήνουν τας εργασίας των εσχηματίζοντο εις τους δρόμους διά να πληροφορηθούν τα νέα. Γνωστός χειρούργος ιατρός εξασκών τώρα το επάγγελμά του εν Λεμεσώ ετηλεγράφησε εις τον αρχίατρον του Ελληνικού Στρατού Δρα Μακιάν, θέτων τας υπηρεσίας του εις την διάθεσίν του».
Στο ίδιο μήκος κύματος και η εφημερίδα «Ανεξάρτητος», η οποία κυκλοφόρησε στις 29 Οκτωβρίου 1940 με τίτλο «Από της πρωΐας της χθες η Ελλάς ευρίσκεται εις πόλεμον μετά της Ιταλίας» και υπότιτλους: «Τα ελληνικά στρατεύματα αγωνίζονται ερρωμένως, καθηλώσαντα τον εχθρόν εις τα σύνορα» και «Ιταλικά αεροπλάνα εβομβάρδισαν ελληνικάς πόλεις – 50 νεκροί και 100 τραυματίαι εις Πάτρας».
Ομοίως και η «Ελευθερία» (29 Οκτωβρίου 1940) κύριο θέμα έχει τον ελληνοϊταλικό πόλεμο: «Η ληστρική Ιταλία απεδύθη εις πόλεμον κατά της Ελλάδος» και υπότιτλους «Τα ελληνικά στρατεύματα μάχονται ερρωμένως εις τα αλβανικά σύνορα» και «Βρεττανικαί δυνάμεις δρώσιν από κοινού μετά της Ελλάδος». Το κύριο άρθρο της εφημερίδας έχει τίτλο: «Ο Θεός βοηθός». Η τρίτη εφημερίδα της ημέρας η «Εσπερινή» έχει ως κύριο άρθρο κείμενο με τίτλο «Ο ιερός αγών των Πανελλήνων».
Στιγμιότυπο από την επίσκεψη του Βρετανού πρωθυπουργού Winston Churchill, 1 Φεβρουαρίου 1943. Διακρίνονται επίσης ο Τοποτηρητής Λεόντιος και ο Κυβερνήτης Charles Woolley.
Ενθουσιώδεις εκδηλώσεις στην Κύπρο
Πολύ ενδιαφέρουσες είναι και οι πρώτες εκδηλώσεις του κυπριακού λαού σε όλες τις μεγάλες πόλεις του νησιού. Χαρακτηριστικό το σύντομο ρεπορτάζ της εφημερίδας «Πάφος» στις 30 Οκτωβρίου 1940, με την αναφορά τόσο σε ελληνικό όσο και σε τουρκικό πληθυσμό, διαβάζουμε: «Η είδησις περί κηρύξεως του πολέμου υπό της Ιταλίας εναντίον της Ελλάδος προυκάλεσε βαθείαν συγκίνησιν εις τον Ελληνικόν και Τουρκικόν πληθυσμόν της Κύπρου. Διαδηλώσεις έλαβον χώραν είς διαφόρους πόλεις τής Κύπρου αίτινες και εσημαιοστολίσθηοαν. Πλείστοι νέοι εξέφρασαν τήν επιθυμίαν να εγγραφούν ως εθελονταί εις τον ελληνικόν στρατόν και πλήθος τηλεγραφημάτων εκφραζόντων τα αισθήματα του Κυπρ. λαού εστάλη εις το ελληνικόν Προξενείον. Εις την πόλιν μας [σ.σ. Πάφος] κατά την νύχτα της Τρίτης νεαροί διαδηλωταί περιήλθαν τας οδούς ψάλλοντες τους εθνικούς ύμνους Μ. Βρεττανίας και Ελλάδος και άλλα ενθουσιώδη άσματα και ζητωκραυγάζοντες υπέρ της Αγγλίας, της Ελλάδος και της Τουρκίας». Ο δε τοποτηρητής του αρχιεπισκοπικού θρόνου και μητροπολίτης Πάφου Λεόντιος είχε αρχίσει ήδη την περιοδεία του: «Από ενωρίς τα πλήθη ήρχισαν να κατακλύζουν τον δρόμον από του Διοικητού μέχρι της Μητροπόλεως από όπου θα διήρχετο ο αναμενόμενος εκ Λεμεσού Μητροπολίτης Πάφου και Τοποτηρητής του Αρχιεπισκοπικού θρόνου κ. κ. Λεόντιος».
Στη Λευκωσία από το πρωί της 29ης Οκτωβρίου το κλίμα είναι ενθουσιώδες: «Κύμα εθνικού ενθουσιασμού και πατριωτικής υπερηφάνειας κατέκλυσε χθες την κυπριακής πρωτεύουσαν. [...] Η Λευκωσία έζησε χθες στιγμάς πατριωτικού κραδασμού. Εξύπνησε πλέουσα εις τα Ελληνοβρεττανικά χρώματα. [...]. Πλείστα ιδιωτικά και αγοραία αυτοκίνητα διέσχιζον χθες τα οδούς της πόλεως στολισμένα με τα Αγγλικά και Ελληνικά χρώματα, ενώ αι ουρανομήκεις ζητωκραυγαί του ενθουσιώδους πλήθους εδόνουν την ατμόσφαιραν».
Στη Λάρνακα επίσης διοργανώθηκε μεγάλη και ενθουσιώδης εκδήλωση, με παλλαϊκή συμμετοχή «Ενωρίς από της 8ης πρωϊνής πλήθη κόσμου άνδρας, γυναίκας, παιδιά, Έλληνες και Τούρκους εζητωκραύγαζον ανά τας οδούς υπέρ της Μεγάλης Βρεττανίας, της Ελλάδος και της Τουρκίας. Ο ενθουσιασμός μετεδόθη και εις τα σχολεία της Μέσης Εκπαιδεύσεως, το Εμπορ. Λύκειον και την Αμερικανικήν Ακαδημίαν, τα οποία διακόψαντα τα μαθήματά των εξήλθαν εν σώματι προς προϋπάντησιν του τοποτηρητού με επί κεφαλής την Ελληνικήν, Αγγλικήν και Τουρκικήν σημαίαν. Μεγάλη διαδήλωσις εκ του προχείρου εσχηματίσθη [...] καταλήξασα εις τα «καφφενούδια» υπεδέχθη την καταφθάσαντα περί την 10ην πρωϊνήν ώραν τοποτηρητήν κ. Λεόντιον».
Στα Βαρώσια όπως αναφέρεται στον Τύπο σημαίες της Ελλάδας και της Αγγλίας κατέκλυσαν τα κτήρια της πόλης: «Κατόπιν παρακλήσεως πλείστων συμπολιτών προς την Διοίκησιν επετράπη η ύψωσις Ελληνικών σημαιών μαζί με Αγγλικάς. Ολόκληρη η πόλις εσημαιοστολίσθη. Κατά πληροφορίας μας θα διενεργηθούν έρανοι υπέρ του Ελληνικού αγώνος».
Ένα πρώτο ρεπορτάζ
για τον παλμό της κοινωνίας
«Πώς ήκουσεν ο κυπριακός λαός την είδησιν περί κηρύξεως του πολέμου εναντίον της Ελλάδος» τιτλοφορείται ρεπορτάζ της εφημερίδας «Ελευθερία» στις 29 Οκτωβρίου. Σε αυτό ο δημοσιογράφος της εποχής καταγράφει τον παλμό της κοινωνίας για όσα συνέβησαν στην Ελλάδα. Χαρακτηριστικές και ιδιαίτερες οι τοποθετήσεις των πολιτών που ερωτήθησαν για το θέμα, πολίτες από κάθε τάξη... και φυσικά μόνο από άντρες! Γράφει ο συντάκτης: «Εις τους δρόμους και τα καφενεία η κήρυξις του πολέμου κατά της Ελλάδος απετέλει το μοναδικόν θέμα συνομιλιών. Οι πλέον ενθουσιώδεις διεδήλωσαν την επιθυμία των, όπως καταταχθούν ως εθελονταί εις τον Ελληνικόν στρατόν διά να πολεμήσουν υπέρ της ελευθερίας και της ανεξαρτησίας της»... και μετά αρχίζει να ερωτά, ένας γιατρός της Λευκωσίας εκφράζει την απέχθειά του: «Εις ιατρός της Λευκωσίας παρετήρησε: “Η κήρυξις του πολέμου κατά της Ελλάδος μολονότι δεν είναι κάτι το τελείως απροσδόκητον, δεν μπορεί παρά να γεννήση εις τον καθένα κατάπληξιν και αίσθημα βδελυγμίας κατά της Ιταλίας”». Στη συνέχει ο δημοσιογράφος συναντά έναν δάσκαλο, ο οποίος θεωρεί ότι η Ελλάδα θα έχει όφελος από τον πόλεμο, και μάλιστα με τη βοήθεια Αγγλίας και Τουρκίας: «Ένας διδάσκαλος εξέφρασεν ως εξής τας απόψεις του: “Δεν έχω καμμίαν αμφιβολίαν ότι η Ελλάς έχει να κερδίση από την σύγκρουσιν της αυτήν με την Ιταλίαν, έχουσα την βοήθειάν του Αγγλικού στόλου και των Τουρκικών ενόπλων δυνάμεων. Οι Ιταλοί θα εκδιωχθούν από την Ελληνικήν Δωδεκάνησον και από πολλά άλλα μέρη μετά την ήτταν των”». Ενας καλλιτέχνης με παιδιά στο μέτωπο δεν κάνει βαρύγδουπες δηλώσεις: «Ένας καλλιτέχνης έχων εις την Ελλάδα δύο στρατεύσιμους υιούς και δύο θυγατέρας υπηρετούσας εις τας εφεδρικάς νοσοκομειακάς υπηρεσίας είπε: “Ελπίζω ότι η Ελλάς θα μπορέση επί τέλους ν’ απαλλαγή από τας διαρκείς απειλάς και τους εκβιασμούς των Ιταλών”». Σε αντίθεση με έναν τυπογράφο: «Εργατης τυπογράφος γνωστός διά τα ενθουσιώδη του αισθήματα είπε δαγκάνων τον γρόνθον του: “Εκείνο που θέλω στη ζωή μου είναι να έβλεπα τον Μουσολίνι μπροστά μου. θα του άνοιγα σε δυο την χοντρήν κεφαλήν του, να πιω το αίμα του!”».
Ένας καθηγητής του Παγκύπριου Γυμνασίου λέει: «Η θέσις της Αγγλίας εις την Ανατολ. Μεσόγειον ενισχύεται σημαντικά με την είσοδον της Ελλάδος εις τον πόλεμον. [...] είναι φανερόν ότι άλλη διέξοδος διά την Ελλάδα δεν υπήρχε». Συνέχεια στο ρεπορτάζ με ένα νεαρό Μικρασιάτη, ο οποίος δηλώνει έτοιμος να καταταγεί, αν και αγύμναστος: «Νεαρός Μικρασιάτης, Έλλην υπήκοος έχων συγγενείς υπηρετουντας ήδη εις τας τάξεις του Ελληνικού στρατού ηκούσθη λέγων: “Περιμένω από στιγμήν εις στιγμην να κληθή η ηλικία μου. είμαι ακόμη αγύμναστος. Θα είμαι όμως ευτυχής να υπηρετήσω οποτεδήποτε κληθώ”» και οι συνεντεύξεις κλείνουν με έναν συνταξιούχο κυβερνητικό υπάλληλο, ο οποίος «αναφερόμενος εις τα ψεύδη της Γερμανικής προπαγάνδας είπε: “Θα ήθελα ν’ ακούσω τι λέγει τώρα ο ομιλητής του Βερολίνου, που μας προσφωνούσε κάθε βράδυ με το “αγαπητοί Έλληνες ακροαταί...” πώς θα δικαιολογήση την ατιμίαν της Ιταλίας κατά της Ελλάδος. Τα ψέματα βλέπετε δεν ζούνε για πολύν καιρόν”».
Εθελοντές από χωριά
Σύμφωνα με πληροφορίες που διοχετεύονται στις διάφορες εφημερίδες πολλοί κάτοικοι χωριών επισκέπτονται από τις πρώτες κιόλας ημέρες το Στρατολογικό Γραφείο και το Ελληνικό Προξενείο για να μάθουν πώς μπορούν να καταταγούν ως εθελοντές. Πρώτες αναφορές για εθελοντές έρχονται από τα Λύμπια, τη Λουρουτζίνα και τον Καλοπαναγιώτη. Προφανώς τα ερωτηματα είναι τόσα πολλά που το ελληνικό προξενείο αναγκάζεται να εκδώσει ανακοίνωση ότι θα ειδοποιήσει εν καιρώ όσους έχουν αποταθεί σε αυτό, θέτοντας εαυτούς στη διάθεσή του.
