Του Γιάννη Ιωάννου
Μπορεί να μην προέκυψαν συνταρακτικές ειδήσεις από την Τετραμερή των ΥΠΕΞ Ελλάδας-Γαλλίας-Κύπρου κι Αιγύπτου στην Αθήνα, ωστόσο η εμβάνθυση των σχημάτων τριμερούς συνεργασίας στην περιοχή, οι συνεχείς διαβουλεύσεις και η ευελιξία ως προς το σχήμα «3+1» με την προσθήκη του Γάλλου ΥΠΕΞ, Ζαν-Ιβ Λε Ντριάν, υπενθυμίζουν πως η ανατολική Μεσόγειος έχει πλέον αποκτήσει διακριτά χαρακτηριστικά ως προς την γεωπολιτική της αξία. Παράλληλα παραμένει ένα ρευστό περιβάλλον/υποσύστημα στο οποίο συνυπάρχουν πολλοί και διαφορετικοί δρώντες: κράτη της ΕΕ. Χώρες των χωρών ΜΕΝΑ και του Κόλπου, η Τουρκία και παραδοσιακές μεγάλες δυνάμεις όπως οι ΗΠΑ αλλά και η Ρωσία –λόγω της επιστροφής της στις ζεστές θάλασσες της Μεσογείου εξαιτίας του Συριακού.
Στην Αθήνα οι τέσσερις ΥΠΕΞ (Δένδιας, Λε Ντριάν, Χριστοδουλίδης και Σούκρι) συζήτησαν όχι μόνον τις εξελίξεις από το εσωτερικό της Τουρκίας και την Λιβύη μέχρι το μεταναστευτικό και την πανδημία αλλά και ζητήματα όπως η κλιματική αλλαγή και η ενέργεια –που πέραν της «σκληρής γεωπολιτικής» δείχνουν να απασχολούν έντονα τον ευρωμεσογειακό Νότο. Νωρίτερα βέβαια, ο Γάλλος ΥΠΕΞ είχε τακτική επίσκεψη εργασίας στην Αθήνα όπου εκτός του ομολόγου του συναντήθηκε και με τον Έλληνα ΠΘ, Μητσοτάκη –ιδίως μετά την ιστορική στρατηγική συμφωνία Αθήνας-Παρισιού. Εξάλλου, το Παρίσι δείχνει, ιδίως μετά το Brexit, και με γνώμονα το πλέγμα στρατηγικών και οικονομικών συμφερόντων του να υπενθυμίζει πως η ανατολική Μεσόγειος παραμένει ένα πεδίο power projection το οποίο υπαγορεύεται από πολύ συγκεκριμένες αρχές.
Τέσσερις τάσεις που βάζουν στην Μεσόγειο φωτιά
Πέραν της θεωρητικής (η συζύτηση που ξεκινά από τον πρωτοπεριφερισμό μέχρι τις φιλόδοξες δηλώσεις για ένα σχήμα ολοκλήρωσης στην ανατολική Μεσόγειο στα πρότυπα της ΕΚΑΧ-ΕΚΑΕ) και πολιτικής έκφρασης και σημασίας που αποδίδεται στην επέκταση των σχημάτων τριμερούς συνεργασίας –με τα κράτη της ανατολικής Μεσογείου- η τελευταία παραμένει πεδίο συγκρούσεων με περιφερειακές και διεθνείς προεκτάσεις σε όλο το φάσμα της διεθνούς πολιτικής και οικονομίας. Εξ’ αυτών ορισμένες τάσεις θα μας απασχολήσουν, έντονα, το αμέσως επόμενο διάστημα:
- Η Τουρκία. Η μεταβατική περίοδος στην οποία εισήλθε ανεπιστρεπτί η Τουρκία του Ερντογάν –με φόντο τις εκλογές του 2023, έχει ξεχωριστό ενδιαφέρον. Τόσο η ζοφερή εικόνα της τουρκικής οικονομίας όσο και η υποχώρηση της δημοφιλίας του AKP (που αποτυπώνεται και στις δημοσκοπήσεις πλέον) δείχνουν πως η προέκταση της ισχύος και του αναθεωρητισμού της Άγκυρας με φόντο την ανατολική Μεσόγειο θα ενταθεί –αρχής γενομένης από την επάνοδο των τουρκικών γεωτρύπανων στην ανατολική Μεσόγειο. Η εν λόγω τάση έχει ξεχωριστό ενδιαφέρον για εμάς λόγω Κυπριακού αλλά και για την Ελλάδα λόγω των όσων συμβαίνουν στο Αιγαίο
- Η Λιβύη. Η κατάσταση στην χώρα παραμένει ιδιαίτερα ενδιαφέρουσα με την Τουρκία, την Γαλλία, την Αίγυπτο, τα ΗΑΕ, τις ΗΠΑ και την Ρωσία να έχουν συγκεκριμένες επιδιώξεις και ξεκάθαρο στρατιωτικό και πολιτικό αποτύπωμα ως προς την επιρροή τους. Οι προγραμματισμένες εκλογές για τις 24 Δεκεμβρίου βρίσκονται στον... αέρα ενώ και το παράνομο τουρκολιβυκό μνημόνιο (MoU) για τις θαλάσσιες ζώνες μεταξύ Λιβύης και Αιγύπτου δίνει στην χώρα κατεξοχήν άρωμα «ανατολικής Μεσογείου»
- Το ενεργειακό. Η γεωπολιτική της ενέργειας στην περιοχή δεν αφορά μόνο αγωγούς κι οδεύσεις ή τα κοιτάσματα της ανατολικής Μεσογείου ως εναλλακτική για την ενεργειακή ασφάλεια της Ευρώπης –ένα αφήγημα που ξεπέρασε πλέον την δεκαετία. Αυτή την φορά περνούν μέσα από την σταθεροποίηση του –υπό τα πρόθυρα κατάρρευσης- Λιβάνου και της μεταπολεμικής Συρίας. Και προϊδεάζουν για συνέργειες και ανακατατάξεις στις διμερείς και πολυμερείς σχέσεις των κρατών της περιοχής που αποκτούν ξεχωριστό ενδιαφέρον. Σε αυτό το επίπεδο η Λευκωσία οφείλει να κοιτάξει, μετά προσοχής, τις κινήσεις στον άξονα Αιγύπτου/Ισραήλ, τα ανοίγματα του καθεστώτος Άσαντ καθώς και το πως η Σαουδική Αραβία και τα ΗΑΕ ανοίγονται, εκ νέου, στην Άγκυρα
- Το προσφυγικό. Όπως κατέδειξε και η πρόσφατη κρίση στα σύνορα ΕΕ-Λευκορωσίας η περιοχή της ανατ. Μεσογείου δεν βρίσκεται μόνο στο επίκεντρο της βίαιης μετακίνησης ανθρώπινων ροών αλλά και σε ένα νοητό σταυροδρόμι που τόσο η Τουρκία όσο και η Λιβύη λειτουργούν ως αφετηριακά σημεία εισόδου προς την ΕΕ ανθρώπων –σε ένα ζήτημα με πολλαπλές προκλήσεις αλλά και βαθιές ανθρωπιστικές προεκτάσεις.
