Του Γιάννη Ιωάννου
Απασχόλησε αρκετά τη δημόσια σφαίρα η δημοσιοποίηση μιας φωτογραφίας του προέδρου Χριστοδουλίδη ως προς την αυθεντικότητα της προέλευσής της και η κυβέρνηση, όπως και σε άλλο δημοσίευμα από κυπριακό Μέσο Ενημέρωσης, αντέδρασε εγκαλώντας το ως ψευδή είδηση (fake news) – κίνηση που προκάλεσε αντιδράσεις σε ΜΚΔ και τη δημοσιογραφική κοινότητα. Ωστόσο, πέραν του άκομψου της αντίδρασης της κυβέρνησης, του δημόσιου debate για τη φωτογραφία (που σε επίπεδο fact-checking αποδείχθηκε αυθεντική) το όλο ζήτημα της προσλαμβάνουσας της επαλήθευσης στην Κύπρο γεγονότων και ψευδών ειδήσεων παραμένει βαθιά προβληματικό, ανοίγει τη συζήτηση για τον μιντιακό γραμματισμό και φυσικά δημιουργεί κακά προηγούμενα αν κάθε φορά μια κυβέρνηση καταρρίπτει ή μη κάτι ως ψευδή είδηση (πέραν της διάστασης του να είναι, όντως, στα πλαίσια κριτικής μια κακόβουλη είδηση).
Το πιο χαρακτηριστικό παράδειγμα, την περασμένη εβδομάδα, ήταν η αναμετάδοση από το σύνολο των ελληνοκυπριακών ΜΜΕ μιας είδησης με αρχική προέλευση τουρκική εφημερίδα –και αναμετάδοση στα Κατεχόμενα– για τη μεταφορά 100.000 Τούρκων στρατιωτών στο βόρειο, κατεχόμενο, τμήμα της χώρας μας. Η είδηση στάθηκε αφορμή για διάφορα σχόλια –πάντα δημόσια και πολιτικά– αλλά χωρίς κανείς να ελέγξει όχι απλώς την επιβεβαίωσή της αλλά το λελογισμένο πλαίσιό της. Πώς το κάνεις αυτό; Με απλή λογική:
Τι σημαίνουν 100 χιλιάρικα Αττίλες; To 36,1% της κυπριακής επικράτειας ήτοι, συνολικά, 3.355 τετραγωνικά χιλιόμετρα γης ισοδυναμεί –με την απλή μέθοδο των τριών– με περίπου 30 Τούρκους στρατιώτες ανά τετραγωνικό χιλιόμετρο. Δηλαδή ένας Τούρκος στρατιώτης ανά 100 στρέμματα γης. Ένας Τούρκος στρατιώτης ανά 0,1 σκάλες γης. Εντάξει είναι αραιό τακτικά για τα δεδομένα μιας διάταξης μάχης, αλλά μόνο αν το συγκρίνεις με το… Στάλιγκραντ το 1942. Μας συμφέρει επίσης, και το γράφω αστειευόμενος, γιατί αν στρέψουμε τα κανόνια μας και βαράμε στο… γάμο του Καραγκιόζη θα σκοτώνουμε, μαζικά, Τούρκους.
Φυσικά κανείς δεν έκανε μια απλή υπολογιστική πράξη για τον έλεγχο γεγονότων μιας τέτοιας είδησης. Δεν μπήκε στον κόπο καν, όχι μόνο γιατί δημοσιογραφικά δεν είμαστε εκπαιδευμένοι να κάνουμε κάτι τέτοιο – σε μια απλή ψευδή είδηση μιας ταμπλόιντ εφημερίδας της Τουρκίας με συχνά… γλαφυρά πρωτοσέλιδα. Αλλά και γιατί δεν μπορούμε να ζητάμε κάτι τέτοιο από τους νεαρούς συνάδελφους των ειδησεογραφικών σάιτ στην Κύπρο, της λεγόμενης ροής που δουλεύουν –όπως και εμείς μιας μεγαλύτερης γενιάς– για ψίχουλα. Κι εδώ κρύβεται το κλειδί όχι μόνο της αντιμετώπισης της παραπληροφόρησης – που μπορεί να είναι πιο υβριδική και πιο «σοφιστικέ» από προφανείς υπερβολές στοχεύοντας για συγκεκριμένους λόγους τη δημόσια σφαίρα. Το να υπάρχει κίνητρο για να ψάξει κάποιος κάτι πριν το δημοσιεύσει – εν μέσω ενός αγώνα ταχύτητας για προβολές και κλικς. Και για να κάνει κάθε φορά αυτό πρέπει να αμείβεται καλύτερα.
Τα πραγματικά fake news, είτε τα καταρρίπτουν οι ίδιοι οι δημοσιογράφοι ή οι fact-checkers είτε τα προβάλλουν ως τέτοια κυβερνήσεις για να αποφύγουν την κριτική ή για να καταρρίψουν κριτική που είναι πολιτική αλλά επικαλείται τη Δημοσιογραφία, αποτελούν τεράστια πρόκληση για την Ελευθερία του Τύπου, την ποιότητα της Δημοκρατίας αλλά και την ίδια την ποιότητα της Δημοσιογραφίας. Δυστυχώς, στην Κύπρο έχουμε πολύ δρόμο ακόμη για να καταρτίσουμε μια πραγματική κουλτούρα ελέγχου γεγονότων. Και μέχρι τότε απλώς θα τσακωνόμαστε στα ΜΚΔ για την άποψή μας έναντι των γεγονότων.
