Kathimerini.gr
Του Παναγιώτη Ι. Κανελλόπουλου
Η πανδημία του κορωνοϊού έχει δημιουργήσει στην Ευρώπη, όπως και στον υπόλοιπο κόσμο, πρωτοφανή υγειονομική και οικονομική καταστροφή για την αντιμετώπιση της οποίας χρειάζονται τεράστια κεφάλαια. Εύλογα, επομένως, προτάθηκε η χρηματοδότηση της όλης προσπάθειας από την Ευρωπαϊκή Ένωση. Η καταστροφή είναι μεγάλη, οι κίνδυνοι πολλοί και η αβεβαιότητα για το αύριο δημιουργεί τεράστια ερωτήματα. Για την Ε.Ε., πρόκειται για μια πρωτοφανή ευρωπαϊκή συμφορά, που αφορά όλα τα κράτη μέλη, η οποία πρέπει να αντιμετωπιστεί με όλα τα μέσα από τα ευρωπαϊκά όργανα. Είναι μια πρώτης τάξεως αφορμή για να δείξει η Ε.Ε. τα αντανακλαστικά της και να αντιδράσει με συλλογικά ευρωπαϊκά μέσα.
Το ερώτημα είναι με ποιο τρόπο η Ε.Ε. θα χρηματοδοτήσει τις αναγκαίες δράσεις. Αρχικά προτάθηκε η έκδοση «κορωνο-ομολόγου», η έκδοση δηλαδή ενός ομολόγου το προϊόν του οποίου θα είναι εξαιρετικά μεγάλο ώστε η όλη προσπάθεια να αποδειχθεί αποτελεσματική. Πολλοί ομιλούν για ομόλογο ύψους μισού τρις ευρώ. Στην πρόταση αυτή αντιδρούν η Γερμανία και η Ολλανδία, με τον ισχυρισμό ότι ο ESM, ο ευρωπαϊκός μηχανισμός σταθερότητας, επαρκεί για τη χρηματοδότηση της κρίσης.
Στην περίπτωση της έκδοσης Ομολόγου, εκδότης, δηλαδή δανειζόμενος, θα είναι το νομικό πρόσωπο της Ε.Ε., που θα δανειστεί από τις χρηματαγορές το αιτούμενο ποσό. Επομένως, το Ομόλογο δεν θα αυξήσει το δημόσιο χρέος των κρατών μελών, αφού θα πρόκειται για χρέος της Ε.Ε.. Επίσης, η αποπληρωμή του χρέους θα γίνει από την Ε.Ε., και όχι από τα κράτη μέλη, δηλαδή με χρήματα που θα προέρχονται από τα έσοδα της Ένωσης. Με άλλα λόγια, η αποπληρωμή του Ομολόγου θα βαρύνει τον προϋπολογισμό της Ε.Ε..
Με βάση τα ανωτέρω, η λύση του «κορωνό – ομολόγου» φαίνεται ως ιδανική, που επιπλέον θα ενισχύσει την εσωτερική συνοχή και την αλληλεγγύη των λαών της Ε.Ε. και θα δείξει ότι η Ένωση ενεργεί ως ένα πλήρες ομοσπονδιακό κράτος. Υπάρχουν όμως πολλά και ανυπέρβλητα νομικά προβλήματα για την έκδοση του Ομολόγου, πέραν των αντιρρήσεων των βορείων κρατών, τα οποία αρνούνται όπως λένε να αναδεχθούν τα χρέη του Νότου.
Το πρώτο νομικό εμπόδιο είναι ότι η Ε.Ε., με βάση τη Συνθήκη, δεν έχει την αρμοδιότητα να συνάπτει δάνεια και να εκδίδει ομόλογα. Επομένως, για να γίνει εφικτό αυτό επιβάλλεται η τροποποίηση της Συνθήκης, όπως έγινε και για την ίδρυση του ESM. Η Συνθήκη επιτάσσει ότι ο προϋπολογισμός της Ένωσης πρέπει να είναι πάντα ισοσκελισμένος. Επομένως, δεν μπορεί να έχει χρέη, όπως θα συμβεί στην περίπτωση της έκδοσης Ομολόγου.
Ανάλογα νομικά προβλήματα υπάρχουν και στην προτεινόμενη λύση της χρησιμοποίησης του ESM για την άντληση κεφαλαίων από τις διεθνείς χρηματαγορές για την αντιμετώπιση της κρίσης του κορωνοϊού. Σκοπός του ESM, σύμφωνα με το άρθρο 3 της Συνθήκης ίδρυσης του, είναι «η κινητοποίηση της χρηματοδότησης και η παροχή στήριξης σταθερότητας προς όφελος των μελών του, που αντιμετωπίζουν ή απειλούνται από σοβαρά προβλήματα χρηματοδότησης, εφόσον είναι απαραίτητη για τη διαφύλαξη της χρηματοοικονομικής σταθερότητας της ζώνης του ευρώ στο σύνολό της και των κρατών μελών της». Επομένως, και ο ESM δεν έχει αρμοδιότητα για έκδοση ομολόγου που θα έχει ως σκοπό την κάλυψη των δαπανών αντιμετώπισης του κορωνοϊού, Σε κάθε περίπτωση, ο ESM δίδει δάνεια στα κράτη μέλη τα οποία οφείλουν να τα επιστρέψουν. Παράλληλα, επιβάλλεται η υποχρέωση σύνταξης μιας μορφής «Μνημονίου», που θα επιβάλει υποχρεώσεις στα δανειζόμενα κράτη μέλη.
Συνεπώς, καμία από τις προτεινόμενες λύσεις δεν μπορεί να δώσει λύση στο πρόβλημα. Η λύση είναι η τροποποίηση - συμπλήρωση της Συνθήκης με την Απλοποιημένη Διαδικασία Αναθεώρησης, ώστε σε σύντομο χρονικό διάστημα να ξεπεραστούν τα νομικά εμπόδια και το νομικό πρόσωπο της Ε.Ε. να εκδώσει Ομόλογο, με το προϊόν του οποίου θα χρηματοδοτήσει την τεράστια προσπάθεια απόκρουσης των κινδύνων της πανδημίας του κορωνοϊού και τη χρηματοδότηση της οικονομίας των κρατών μελών, ώστε η ευρωπαϊκή οικονομία να περιορίσει κατά το δυνατόν την ύφεση και στη συνέχεια να οδηγηθεί στην ανάκαμψη.
Οι στιγμές είναι κρίσιμες. Τα κράτη μέλη που διαφωνούν πρέπει να αντιληφθούν το ιδιαίτερο νόημα που θα έχει για το μέλλον του ευρωπαϊκού ενοποιητικού εγχειρήματος η έκδοση του ευρωομόλογου. Στην αντίθετη περίπτωση, το «ρήγμα» στο ευρωπαϊκό οικοδόμημα θα είναι μεγάλο και ίσως αποδειχθεί μοιραίο.
* Ο Παναγιώτης Ι. Κανελλόπουλος είναι ομότιμος καθηγητής του Δικαίου της ΕΕ και καθηγητής Ευρωπαϊκής έδρας Jean Monnet.
