Kathimerini.gr
Ο θάνατος του Πάπα Φραγκίσκου έρχεται εν μέσω μιας ταραγμένης περιόδου στις διεθνείς υποθέσεις, στην οποία ο εκλιπών Ποντίφικας αναμενόταν να διαδραματίσει καθοριστικό ρόλο, γράφει ο Economist, επιχειρώντας να σκιαγραφήσει τις συνέπειες της απώλειας και την επόμενη ημέρα στο Βατικανό.
«Η αποχώρησή του αφαιρεί από τη διεθνή σκηνή έναν ηγέτη με τεράστια ήπια ισχύ που τηρούσε εμφανώς αμφίσημη στάση απέναντι στη νέα κυβέρνηση του Προέδρου Ντόναλντ Τραμπ. Αν και δεν ακολουθούν όλοι οι 1,4 δισεκατομμύρια καθολικοί του κόσμου τις κατευθύνσεις του πνευματικού τους ηγέτη σε κοσμικά ζητήματα, ακόμη και εκείνοι που διαφωνούν έντονα με τις απόψεις ενός πάπα δεν μπορούν να τις αγνοήσουν».
Ο Φραγκίσκος δύσκολα θα μπορούσε να είχε δώσει πιο σαφές μήνυμα αποδοκιμασίας για τα σχέδια του προέδρου περί μαζικών απελάσεων των παράτυπων μεταναστών στις Ηνωμένες Πολιτείες. Στις 19 Ιανουαρίου είχε κάνει λόγο για «καταστροφή».
«Ούτως ή άλλως, ο πάπας δεν υπήρξε ποτέ μεγάλος θαυμαστής των ΗΠΑ ή του ανεξέλεγκτου καπιταλισμού. Ως Λατινοαμερικανός – Αργεντινός – είχε δει από πρώτο χέρι ορισμένες από τις λιγότερο τιμητικές πτυχές της αμερικανικής εξωτερικής πολιτικής», σημειώνει ο Economist προσθέτοντας πως «περισσότερο ίσως από οποιονδήποτε προκάτοχό του, υπογράμμισε πως η καθολική κοινωνική διδασκαλία καταδικάζει όχι μόνο τον μαρξισμό, αλλά και τον ανεξέλεγκτο οικονομικό φιλελευθερισμό. Οι απόψεις του έγιναν σαφείς μέσα σε λιγότερο από έναν χρόνο από την εκλογή του, με τη δημοσίευση του βιβλίου του Evangelii Gaudium («Η Χαρά του Ευαγγελίου»), στο οποίο κατακεραύνωνε «μια οικονομία του αποκλεισμού και της ανισότητας», προσθέτοντας: «Μια τέτοια οικονομία σκοτώνει». Οι θέσεις του για την κλιματική αλλαγή συγκρούονταν με εκείνες του Τραμπ και του κινήματός του. «Πρέπει να δεσμευτούμε… στην προστασία της φύσης, αλλάζοντας τις προσωπικές και συλλογικές μας συνήθειες», δήλωνε πέρσι. Η αντίδραση των συντηρητικών Αμερικανών στις αυστηρές επισημάνσεις και παραινέσεις του κυμαινόταν από την απογοήτευση έως την οργή».
Τα όποια σημεία συμφωνίας του Πάπα με τον Τραμπ για τον τερματισμό των συγκρούσεων σε Γάζα και Ουκρανία καθώς και τις αμβλώσεις, δεν έμοιαζαν αρκετά να αποτρέψουν μια σύγκρουση αξιών και βούλησης προσθέτει ο Economist. Αντίθετα, στις 20 Δεκεμβρίου ο Τραμπ διόρισε ως απεσταλμένο του στο Βατικανό τον Μπράιαν Μπερτς, σφοδρό επικριτή του Φραγκίσκου. Ο πάπας φάνηκε να απαντά με τον διορισμό του καρδινάλιου Ρόμπερτ ΜακΈλροϊ, ένθερμου υπερασπιστή των μεταναστών, ως αρχιεπισκόπου της Ουάσινγκτον. Ολα προοικονομούσαν σκηνικό σύγκρουσης.
Αυτό δεν πρόκειται να συμβεί πλέον – εκτός, φυσικά, αν οι καρδινάλιοι που είναι επιφορτισμένοι με την εκλογή του διαδόχου του Φραγκίσκου επιλέξουν κάποιον με παρόμοιο προφίλ.
Από τους 135 καρδινάλιους κάτω των 80 ετών που έχουν δικαίωμα ψήφου στο προσεχές κονκλάβιο, όλοι πλην 27 είχαν επιλεγεί από τον ίδιο τον Φραγκίσκο. Oμως οι παπικές εκλογές – τις οποίες οι πιστοί καθολικοί πιστεύουν ότι «καθοδηγούνται από τον Υψιστο μέσω του Αγίου Πνεύματος» – συχνά επιφυλάσσουν εκπλήξεις. Ο ίδιος ο Φραγκίσκος είχε εκλεγεί το 2013 από εκλεκτορικό σώμα που σχεδόν στο σύνολό του απαρτιζόταν από καρδινάλιους διορισμένους από τους δύο συντηρητικούς προκατόχους του: τον Ιωάννη Παύλο Β΄ και τον Πάπα Βενέδικτο ΙΣΤ΄.
Περί τις δύο με τρεις εβδομάδες μετά την κηδεία του πάπα Φραγκίσκου, το κολλέγιο των καρδιναλίων θα συνεδριάσει ως παπικό κονκλάβιο στην Καπέλα Σιξτίνα για να ξεκινήσει τη διαδικασία εκλογής του νέου ποντίφικα της ρωμαιοκαθολικής εκκλησίας.
Σε αντίθεση με την κλασική πολιτική, οι υποψήφιοι για τη θέση του επικεφαλής δεν κάνουν ανοιχτή εκστρατεία. Την ημέρα της ψηφοφορίας, η Καπέλα Σιξτίνα στο Βατικανό σφραγίζεται και οι καρδινάλιοι, οι οποίοι δίνοντας όρκο εχεμύθειας, κλειδώνονται μέσα. Εάν κανένας υποψήφιος δεν συγκεντρώσει την απαιτούμενη πλειοψηφία των δύο τρίτων, πραγματοποιείται νέος γύρος ψηφοφορίας και ανά ημέρα προβλέπονται τέσσερις ψηφοφορίες, μέχρι να υπάρξει «λευκός καπνός».
Ποια είναι όμως η ιδεολογική σύνθεση των καρδιναλίων και ποια «τάση» θα επικρατήσει στο κονκλάβιο για την εκλογή νέου ποντίφικα;
Ο Φραγκίσκος θεωρούνταν ευρέως ως ένας εξαιρετικά προοδευτικός πάπας, ενώ οι περισσότεροι από τους καρδινάλιους (με δικαίωμα ψήφου στο κονκλάβιο) κάτω των 80 ετών επιλέχθηκαν από τον ίδιο. Ωστόσο, οι παπικές εκλογές, συχνά φέρνουν εκπλήξεις. Ο πάπας Φραγκίσκος εξελέγη το 2013 από ένα εκλεκτορικό σώμα που αποτελούνταν σχεδόν εξ ολοκλήρου από καρδιναλίους που είχαν ορίσει οι δύο συντηρητικοί προκάτοχοί του, ο Ιωάννης Παύλος Β’ και ο Βενέδικτος ΙΣΤ’.
Ο Φραγκίσκος θεωρούνταν ευρέως ως ένας εξαιρετικά προοδευτικός πάπας, ενώ οι περισσότεροι από τους καρδινάλιους (με δικαίωμα ψήφου στο κονκλάβιο) κάτω των 80 ετών επιλέχθηκαν από τον ίδιο – Φωτ.: Shutterstock
Υπάρχουν διάφοροι λόγοι για τους οποίους δεν είναι σίγουρο ότι ο νέος ποντίφικας θα είναι προοδευτικός. Ο ένας, σύμφωνα με τον Economist, είναι συγκυριακός. Ο Φραγκίσκος είχε την τάση να διορίζει ως καρδινάλιους ιεράρχες από μέρη του κόσμου πολύ πιο απομονωμένα από τη γενέτειρά του, την Αργεντινή. Μεταξύ αυτών που θα επιλέξουν τον διάδοχό του είναι και ο αποστολικός έπαρχος του Ουλάν Μπατόρ, της πρωτεύουσας της Μογγολίας. Ως εκ τούτου, πολλοί από τους καρδινάλιους δεν γνωρίζονται μεταξύ τους και μπορεί να είναι πιο επιρρεπείς στην επιρροή ενός καλά οργανωμένου λόμπι. Ενα από τα πιο ισχυρά τέτοιου τύπου λόμπι στα ανώτερα στρώματα της ρωμαιοκαθολικής εκκλησίας είναι αυτό των συντηρητικών Αμερικανών καρδιναλίων.
Ενας ακόμη λόγος είναι ότι δεν θεωρούνται όλοι οι καρδινάλιοι που έχουν επιλεγεί από τον Φραγκίσκο ότι ανήκουν στην προοδευτική πτέρυγα. Στην Αφρική, για παράδειγμα, οι ιδιαίτερα φιλελεύθεροι καθολικοί επίσκοποι και αρχιεπίσκοποι είναι ελάχιστοι. Σε πολλές περιπτώσεις ο εκλιπών πάπας δεν είχε άλλη επιλογή από το να διορίσει τον πιο ικανό διαθέσιμο επίσκοπο. Παρά ταύτα, αυτό ίσως εξηγεί γιατί η Αφρική θα υποεκπροσωπηθεί στο επερχόμενο κονκλάβιο. Ο καθολικός πληθυσμός της ηπείρου αντιπροσωπεύει περίπου το ένα πέμπτο του συνόλου αλλά οι Αφρικανοί στο κονκλάβιο θα αποτελούν το ένα όγδοο των ψήφων.
Σημαντικός παράγοντας που πρέπει επίσης να μπει στην «εξίσωση» είναι ο τρόπος με τον οποίο επιλέγονται οι πάπες. Πριν από ένα κονκλάβιο, οι καρδινάλιοι διεξάγουν αρκετές ημέρες ανεπίσημων συζητήσεων ώστε να τους δοθεί χρόνος να γνωριστούν μεταξύ τους, και να μάθουν ο ένας τις προθέσεις του άλλου.
Ο άλλος λόγος αυτών των συζητήσεων είναι να προσπαθήσουν να καταλήξουν σε συμφωνία για το τι αποτελεί την κύρια πρόκληση που αντιμετωπίζει την τρέχουσα περίοδο η εκκλησία, ώστε αυτό να χρησιμοποιηθεί ως κριτήριο για την επιλογή του επόμενου πάπα. Λέγεται συχνά στο Βατικανό ότι, αν οι καρδινάλιοι είχαν συμφωνήσει το 2005 πως η μεγαλύτερη πρόκληση για τον καθολικισμό ήταν η εξάπλωση του Ισλάμ, πιθανότατα θα είχαν επιλέξει τον Φράνσις Αρίζνε, έναν Νιγηριανό καρδινάλιο. Αντ’ αυτού, αποφάσισαν ότι η πρόκληση ερχόταν από την εκκοσμίκευση της Ευρώπης και έτσι έδωσαν τη θέση σε έναν Γερμανό, τον Γιόζεφ Ράτσινγκερ, ο οποίος έγινε Βενέδικτος ΙΣΤ’.
Στο μεταξύ, η ενίσχυση των εξουσιών των συνόδων θα μπορούσε να θεωρηθεί ως ένα κομβικής σημασίας ζήτημα. Ο Φραγκίσκος εξελέγη για να μεταρρυθμίσει τη διοίκηση του Βατικανού και να την κάνει να ανταποκρίνεται περισσότερο στις προκλήσεις που αντιμετωπίζει η ευρύτερη εκκλησία, τόσο εντός αλλά και εκτός του Βατικανού.
Πρόθεσή του ήταν να ενισχυθεί το κύρος αλλά και η επιρροή των συνελεύσεων των επισκόπων που συναντώνται στο Βατικανό και συζητούν για συγκεκριμένα θέματα. Ο ποντίφικας εκπλήρωσε τον στόχο αυτό το 2022 με τη δημοσίευση ενός νέου συντάγματος του Βατικανο, προϊόν εννέα ετών εργασίας μιας επιτροπής καρδιναλίων. Ωστόσο, όσον αφορά την επιρροή των συνελεύσεων, αυτή παραμένει περισσότερο φιλοδοξία παρά επίτευγμα, κυρίως επειδή ο Φραγκίσκος ήταν απρόθυμος να υποχωρήσει όταν οι συνελεύσεις, ή σύνοδοι, κατέληγαν σε συμπεράσματα που δεν συμμεριζόταν.
Ανησυχία επίσης υπάρχει και για αυτό που το Βατικανό θεωρεί «υφέρπουσα εκκοσμίκευση» όχι μόνο της δυτικής Ευρώπης και της Βόρειας Αμερικής, αλλά και της καθολικής ανατολικής Ευρώπης και της Λατινικής Αμερικής. Αυτό οφείλεται, εν μέρει τουλάχιστον, σε ένα άλλο, ακόμη πιεστικό ζήτημα: τη συνεχιζόμενα σκάνδαλα σεξουαλικης κακοποίησης νέων από κληρικούς. Ενα άλλο θέμα που ίσως παίξει ρόλο είναι και η άνοδος της Κίνας. Αυτό θα μπορούσε να συνηγορήσει υπέρ ενός Ασιάτη ιεράρχη.
