Του Γιώργου Σκαφιδά
Ο Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν έχει πια διανύσει μακρά πορεία στην τουρκική πολιτική σκηνή, ως δήμαρχος Κωνσταντινούπολης (1994-1998), βουλευτής, πρωθυπουργός (2003-2014) και εν συνεχεία πρόεδρος· ως ο πολιτικός που τροποποίησε το τουρκικό Σύνταγμα φέρνοντάς το στα μέτρα των δικών του προσωπικών υπερπροεδρικών φιλοδοξιών κι έγινε ο μακροβιότερος ηγέτης της σύγχρονης τουρκικής δημοκρατίας ξεπερνώντας τον «εθνάρχη» Μουσταφά Κεμάλ· αλλά και ως ο πολιτικός ο οποίος έβαλε την κεντρική τουρκική πολιτική σκηνή σε ισλαμοσυντηρητική τροχιά, μακριά από τον κοσμικισμό του κεμαλισμού.
Ο Ερντογάν πέρασε από τρεις παρατάξεις προτού καταλήξει να συνιδρύει το Κόμμα Δικαιοσύνης και Ανάπτυξης (AKP) στις αρχές του 21ου αιώνα. Συγκεκριμένα από τα κόμματα Εθνικής Σωτηρίας, Ευημερίας και Αρετής. Το κοινό που είχαν εκείνα είναι ότι όλα τους κάποια στιγμή τέθηκαν εκτός νόμου. Το AKP ωστόσο που τα διαδέχθηκε, βρίσκεται στην εξουσία τα τελευταία 23 χρόνια, από το 2002, και πλέον συνεχίζει με το βλέμμα στραμμένο στις επόμενες εκλογές που αναμένονται -εκτός απροόπτου- το 2028.
Ο Ερντογάν ξεκίνησε ως «ίσος μεταξύ ίσων», αλλά στην πορεία κυριάρχησε πλήρως εντός της κυβερνώσας ισλαμοσυντηρητικής παράταξης την οποία κατέστησε προσωπαγή. Συνιδρυτές του Κόμματος Δικαιοσύνης και Ανάπτυξης (ο Αμπντουλάχ Γκιουλ, ο Μπουλέντ Αρίντς) και άλλοτε κορυφαία κομματικά στελέχη (όπως ο Αλί Μπαμπατζάν) στην πορεία απομακρύνθηκαν, με τον Ερντογάν να μένει πίσω στο τιμόνι μόνος κυρίαρχος, χωρίς εσωκομματική αντιπολίτευση. Ο ίδιος βρέθηκε, βέβαια, αντιμέτωπος με σειρά από προκλήσεις (μια τετράμηνη φυλάκιση το 1999, το κίνημα γύρω από το πάρκο Γκεζί το 2013, το σκάνδαλο με τις καταγγελίες περί διαφθοράς τα έτη 2013-2014, την ανάδυση του Ντεμιρτάς μετά το 2014, την προσωρινή απώλεια αυτοδυναμίας το 2015, την απόπειρα πραξικοπήματος το 2016, την ανάδυση του Ιμάμογλου μετά το 2019) τις οποίες όμως ξεπέρασε και -σε κάποιες περιπτώσεις- αξιοποίησε υπέρ του. Οσοι τόλμησαν να τον κοντράρουν βρέθηκαν εκτός κάδρου: άλλοι εξ αυτών απλώς στο περιθώριο και άλλοι στη φυλακή (Ντεμιρτάς, Καβάλα, Ιμάμογλου).
Εν τω μεταξύ, ο ίδιος θα διόριζε τον γαμπρό του υπουργό (τον Μπεράτ Αλμπαϊράκ υπουργό Ενέργειας και εν συνεχεία Οικονομικών την περίοδο 2015-2020) και θα ευνοούσε ημετέρους, του άλλου γαμπρού του συμπεριλαμβανομένου (ο λόγος για τον Σελτζούκ Μπαϊρακτάρ της τουρκικής αμυντικής βιομηχανίας Baykar που παράγει τα γνωστά διεθνώς drones Bayraktar). Οσο για το AKP, εκείνο κατάληξε στην πορεία να είναι μικρότερο από τον ίδιο τον Ερντογάν η δημοτικότητα και οι εκλογικές επιδόσεις του οποίου ξεπερνούν πια κατά πολύ τη δημοτικότητα και τις εκλογικές επιδόσεις του κόμματός του.
Ο Μπεράτ Αλμπαϊράκ
Ο Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν είναι όμως πια 71 ετών και με τα σημερινά δεδομένα, εάν δεν τροποποιηθεί δηλαδή εκ νέου το τουρκικό Σύνταγμα, εκείνος δεν θα έχει το δικαίωμα να διεκδικήσει μια νέα προεδρική θητεία το 2028, ενώ οι φήμες που τον θέλουν να αντιμετωπίζει σοβαρά προβλήματα υγείας οργιάζουν εδώ και χρόνια.
Ο ίδιος ο Ερντογάν θα πρέπει με άλλα λόγια κάποια στιγμή, αργά ή γρήγορα, να βγει από το κάδρο, ενώ κάτι ανάλογο ισχύει ειρήσθω εν παρόδω και για τον επίσης γηραιό υπερεθνικιστή κυβερνητικό εταίρο του Ερντογάν, τον χρονο πια Ντεβλέτ Μπαχτσελί.
Ο Μπιλάλ Ερντογάν δίπλα στην αδελφή του, Σουμεγιέ
Τι θα γίνει όμως με το AKP όταν έρθει αυτή η στιγμή; Μπορεί να έχει μέλλον η ισλαμοσυντηρητική παράταξη χωρίς τον Ερντογάν στο «παλάτι»; Κι αν ναι, με ποιον στον τιμόνι; Κάποιον συγγενή του νυν προέδρου ή μήπως κάποιον άλλον εκτός οικογενείας;
Το ζήτημα επανήλθε πρόσφατα στη δημοσιότητα, αλλά από σπόντα, όταν ο Χουσεΐν Γκιουνάι, πλέον πρώην (αφού εν τω μεταξύ απολύθηκε) ανταποκριτής του τουρκικού τηλεοπτικού δικτύου NTV στην Ουάσιγκτον, αποκάλυψε κάποια από τα -πλούσια σε παρασκήνιο- σενάρια της διαδοχής μπροστά σε μια κάμερα που ο ίδιος όμως δεν γνώριζε ότι τον καταγράφει, κατά τη διάρκεια της τελευταίας επίσκεψης του Ερντογάν στις ΗΠΑ. Σύμφωνα με τον Γκιουνάι, είναι πια σε εξέλιξη ένας «μεγάλος καβγάς» ανάμεσα στον υπουργό Εξωτερικών (και άλλοτε επικεφαλής των τουρκικών μυστικών υπηρεσιών) Χακάν Φιντάν, τον Μπεράτ Αλμπαϊράκ (γαμπρό του Τούρκου προέδρου) και τον Μπιλάλ Ερντογάν (τον νεότερο σε ηλικία από τους γιους του Ερντογάν).
Ο Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν έχει δύο γιους, δύο κόρες, δύο γαμπρούς και εννέα εγγόνια.
O 18χρονος Ομέρ Ταγίπ Ερντογάν, εγγονός του Τούρκου προέδρου
Οι γαμπροί του, Μπεράτ Αλμπαϊράκ και Σελτζούκ Μπαϊρακτάρ, και ο υιός του Μπιλάλ Ερντογάν έχουν βρεθεί να πρωταγωνιστούν στα σενάρια διαδοχής, ενώ πιο πρόσφατα έκανε την πρώτη του εμφάνιση και ένας εκ των εγγονών του Ρ.Τ. Ερντογάν, ο 18χρονος Ομέρ Ταγίπ Ερντογάν – υιός του Μπιλάλ, ο οποίος μάλιστα εκφώνησε ομιλία στο Διπλωματικό Φόρουμ του Βοσπόρου «Bosphorus Diplomacy Forum» προ εβδομάδων, χωρίς όμως να κερδίσει τις εντυπώσεις, όπως λέγεται.
Ο 47χρονος Μπεράτ Αλμπαϊράκ είχε διατελέσει βουλευτής και υπουργός (Ενέργειας την περίοδο 2015-2018, Οικονομικών την περίοδο 2018-2020). Ως υπουργός είχε μάλιστα συγκρουστεί με άλλους υπουργούς (τον τότε ΥΠΕΣ Σουλεϊμάν Σοϊλού για παράδειγμα). Στην πορεία ωστόσο, μετά το 2020, ο ίδιος φάνηκε να αποσύρεται στο περιθώριο των πολιτικών εξελίξεων. Ο Αλμπαϊράκ θα πρέπει να σημειωθεί, ωστόσο, ότι διατηρεί σημαντικά ερείσματα στα τουρκικά μίντια μέσω του μιντιακού ομίλου Turkuvaz Medya Grubu (ή Sabah-ATV Grubu), επικεφαλής του οποίου «τυχαίνει» να είναι ο αδελφός του Σερχάτ Αλμπαϊράκ. Ειρήσθω εν παρόδω, ο πατέρας των αδελφών Αλμπαϊράκ, Σαντίκ, είχε διατελέσει βουλευτής του κόμματος Ευημερίας του Ερμπακάν τη δεκαετία του 1990, όταν ήταν μέλος του ιδίου κόμματος κι ένας άλλος πολιτικός ονόματι Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν.
Ο Σελτζούκ Μπαϊρακτάρ
Ο 46χρονος Σελτζούκ Μπαϊρακτάρ από την άλλη πλευρά, είναι πια γνωστός διεθνώς όχι μόνο ως γαμπρός του Ερντογάν αλλά και ως ο επονομαζόμενος «πατέρας των τουρκικών drones», αφού η «οικογενειακή επιχείρηση» Baykar της οποίας εκείνος ηγείται μαζί με τον αδελφό του, Χαλούκ, παράγει τα διάσημα διεθνώς μη επανδρωμένα αεροσκάφη Bayraktar. Παράλληλα ωστόσο, ο 46χρονος Σελτζούκ ηγείται και του διοικητικού συμβουλίου του ιδρύματος «T3 Vakfı» που διοργανώνει το εξαιρετικά προβεβλημένο φεστιβάλ αεροδιαστημικής και τεχνολογίας Teknofest, ένα φεστιβάλ το οποίο έχει λάβει χώρα στην Τουρκία, στο Αζερμπαϊτζάν αλλά και -για πρώτη φορά τον περασμένο Μάιο- στα κατεχόμενα της Κύπρου.
Ο 44χρονος Μπιλάλ Ερντογάν από την άλλη πλευρά, ο νεότερος από τους υιούς του Τούρκου προέδρου, δεν είχε ούτε τους υπουργικούς θώκους του Αλμπαϊράκ, ούτε την προβολή του Μπαϊρακτάρ. Οταν εκείνος είχε γίνει «θέμα» διεθνώς πίσω στα τέλη του 2013, αυτό είχε γίνει με απολύτως αρνητική χροιά, αφού είχε κατηγορηθεί ότι εμπλέκεται σε σκάνδαλο κυβερνητικής διαφθοράς και ξεπλύματος. Οι παροικούντες την Αγκυρα υποστηρίζουν, ωστόσο, ότι ο Μπιλάλ είναι πολύ ισχυρότερος παρασκηνιακά από όσο φαίνεται, μέσω των υψηλόβαθμων προσωπικών ερεισμάτων που εκείνος διατηρεί σε κρίσιμους βραχίονες της τουρκικής οικονομίας, είτε μιλάμε για τις αερομεταφορές (Turkish Airlines) είτε για τα μίντια (TRT), αλλά και μέσω ιδρυμάτων μέσων των οποίων εκείνος ασκεί επιρροή όπως είναι, μεταξύ άλλων, το Τουρκικό Ιδρυμα Νεολαίας TÜGVA και το Τουρκικό Ιδρυμα Νεολαίας και Εκπαίδευσης TÜRGEV.
