Kathimerini.gr
«Ο Πούτιν υποσχέθηκε στρατιωτική βοήθεια στον Λουκασένκο εάν απειληθεί η κυριαρχία του. Εκείνος, σε αντάλλαγμα, του έδωσε πλήρη πρόσβαση στη γη, τον αέρα και τις υποδομές μας». Έτσι περιγράφει στην «Κ» την ανταλλακτική σχέση ανάμεσα στη Μόσχα και το Μινσκ η Σβιατλάνα Τσιχανούσκαγια, η γυναίκα-σύμβολο της λευκορωσικής αντιπολίτευσης, η οποία βρίσκεται σήμερα εξόριστη στη Λιθουανία· μία από τις χώρες που την έχουν αναγνωρίσει ως τη νόμιμη ηγέτιδα του κράτους-κλειδί στον πόλεμο της Ουκρανίας.
Η Λευκορωσίδα πολιτικός και εξ ανάγκης ακτιβίστρια, η οποία ανέλαβε δράση μετά τη σύλληψη του συζύγου της ως πολιτικού αντιπάλου του Λουκασένκο, κάνει λόγο για μια σταλινικού τύπου δικτατορία στην πατρίδα της. Εξηγεί δε πώς η Ρωσία χρησιμοποιεί τη χώρα της για να ξετυλίξει τους σχεδιασμούς της με το βλέμμα στην Ευρώπη.
Το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο έχει κηρύξει παράνομο το καθεστώς Λουκασένκο. Τι συνέβη πρακτικά στις τελευταίες εκλογές της Λευκορωσίας;
Ο Λουκασένκο έχασε τις εκλογές του 2020 -ήταν μια σαρωτική νίκη. Κερδίσαμε, αλλά όπως πάντα ο δικτάτορας αρνήθηκε να παραιτηθεί, ακόμη και με εκατοντάδες χιλιάδες ανθρώπους στους δρόμους. Απλώς έγραψε ένα 80% για τον εαυτό του -ανεξάρτητες καταμετρήσεις κατέδειξαν ότι περίπου το 60% ψήφισε υπέρ μου. Για να καταστείλει τις διαμαρτυρίες, με την υποστήριξη του Πούτιν, ο Λουκασένκο ξεκίνησε μια εκστρατεία τρόμου που συνεχίζεται μέχρι σήμερα. Αυτό που είδαμε φέτος δεν μπορεί καν να ονομαστεί εκλογές. Όλοι οι αντίπαλοί του ήταν είτε στη φυλακή είτε στην εξορία. Αυτή τη φορά, δεν μπήκαν καν στον κόπο να μιμηθούν τη δημοκρατία. Γι’ αυτό είναι παράνομος ο Λουκασένκο. Οι Λευκορώσοι, και πολλές χώρες, με αναγνωρίζουν ως την εκλεγμένη Πρόεδρο, ως τον άνθρωπο που κέρδισε, αλλά δεν του επετράπη να αναλάβει καθήκοντα.
Υπάρχουν έτσι δύο Λευκορωσίες σήμερα. Η μία κυβερνάται από έναν αυτοανακηρυγμένο δικτάτορα που υπηρετεί τη Μόσχα. Η άλλη είναι η πραγματική Λευκορωσία -η δημοκρατική, η ευρωπαϊκή και ελεύθερη στο πνεύμα Λευκορωσία, η οποία όμως δεν έχει ακόμη το κράτος. Η σταθερή θέση του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου στέλνει ένα ισχυρό μήνυμα στον Λουκασένκο: είσαι απατεώνας και ο χρόνος σου τελείωσε. Η Ευρώπη πρέπει να συνεχίσει να συνεργάζεται -όχι με το καθεστώς αλλά- με εμάς, δηλαδή με τις νόμιμες δημοκρατικές δυνάμεις, την εξόριστη κυβέρνηση.
Πέρα από τις εκλογές, με ποιους άλλους τρόπους έχει επιβληθεί το καθεστώς Λουκασένκο;
Ο Λουκασένκο κυβερνά μέσω του φόβου και της καταστολής. Οι εκλογές είναι απλώς μια παράσταση. Στην πραγματικότητα, τώρα σχεδιάζει να ακυρώσει ακόμη και αυτές τις ψεύτικες εκλογές επειδή φοβάται νέες διαμαρτυρίες. Για τρεις δεκαετίες, έχει φιμώσει την παραμικρή διαφωνία μέσω εκφοβισμού, βασανιστηρίων και φυλακίσεων. Από το 2020, πάνω από 70.000 άνθρωποι έχουν συλληφθεί και περισσότεροι από 6.000 έχουν καταδικαστεί σε μακροχρόνιες, βάναυσες ποινές φυλάκισης. Η αστυνομία και τα δικαστήρια έχουν γίνει όργανα καταστολής.
Η ζωή στη Λευκορωσία σήμερα παραπέμπει στην εποχή του Στάλιν. Η KGB εξακολουθεί να υπάρχει, με τις ίδιες μεθόδους. Μπορούν να χτυπήσουν την πόρτα σου στις 7 π.μ. και να σε συλλάβουν για μια φωτογραφία με τη λευκή-κόκκινη-λευκή σημαία (σ.σ. είναι η ιστορική σημαία της ανεξάρτητης Λευκορωσίας, η οποία έχει απαγορευθεί από το υφιστάμενο καθεστώς) ή ακόμη και για ένα like σε μια ανάρτηση ανεξάρτητου μέσου ενημέρωσης στο διαδίκτυο. Οι πιο σκληρές ποινές -έως και 20 χρόνια- επιβάλλονται για την υποστήριξη της Ουκρανίας.
Το καθεστώς στοχοποιεί επίσης τις οικογένειες αντιφρονούντων που βρίσκονται στην εξορία. Μόλις πρόσφατα, εισαγγελείς στην Πολωνία άνοιξαν μια υπόθεση για απειλές θανάτου σε βάρος μου. Δεν αποτελεί εξαίρεση -οι απειλές αυτές απευθύνονται καθημερινά στον λαό μας. Αυτή είναι η τελευταία δικτατορία της Ευρώπης και λειτουργεί αντικειμενικά ως δικτατορία. Όμως οι άνθρωποι στη Λευκορωσία παραμένουν γενναίοι και δεν τα έχουν παρατήσει. Ξέρετε, είναι δύσκολο μερικές φορές να εξηγήσεις πώς είναι να ζεις σε καθεστώς πολιτικού τρόμου. Σήμερα, ο κόσμος δεν θυμάται ακριβώς τον Φράνκο, τη Λαοκρατική Δημοκρατία της Γερμανίας, τον Σαλαζάρ ή τους Μαύρους Συνταγματάρχες στην Ελλάδα. Ακόμη και η τρομοκρατία του Στάλιν ακούγεται μακρινή υπόθεση. Συμβαίνει όμως, αυτήν τη στιγμή, στη Λευκορωσία.
Ποια είναι η απήχηση του Λουκασένκο στον λαό της Λευκορωσίας και γιατί τον στηρίζουν όσοι τον στηρίζουν;
Η αλήθεια είναι ότι η πραγματική βάση υποστήριξης του Λουκασένκο είναι μικρή και κάθε χρόνο συρρικνώνεται. Οι βασικοί υποστηρικτές του είναι άτομα του κρατικού συστήματος: αστυνομία, στρατός, γραφειοκρατία, κρατικά εργοστάσια. Περίπου το ήμισυ της οικονομίας της Λευκορωσίας ελέγχεται από το κράτος. Ως αποτέλεσμα, πολλοί άνθρωποι απλώς φοβούνται ότι θα χάσουν τις δουλειές τους αν δεν δείξουν πίστη στο καθεστώς. Μετά από 31 χρόνια προπαγάνδας, ορισμένοι ηλικιωμένοι εξακολουθούν να πιστεύουν ότι το «δυνατό του χέρι» φέρνει σταθερότητα. Αλλά πρόκειται για μια ψευδαίσθηση χτισμένη στον φόβο. Ο πόλεμος και η καταστολή δικαιολογούνται από την προπαγάνδα ως «υπεράσπιση της ειρήνης». Στην πραγματικότητα όμως οι Λευκορώσοι είναι κουρασμένοι και θυμωμένοι.
Όσοι τον υποστηρίζουν το κάνουν κυρίως από φόβο, συνήθεια ή εξάρτηση. Δεν έχει απομείνει πραγματικός ενθουσιασμός -είναι κατασκευασμένη πίστη. Μιλώντας με ανθρώπους εντός της Λευκορωσίας, ακόμη και με κάποιους στη νομενκλατούρα, και μπορώ να σας πω ότι πολλοί από αυτούς περιμένουν την αλλαγή. Όταν έρθει η στιγμή, θα είναι στο πλευρό μας -όπως το 2020, όταν πολλοί διπλωμάτες, αξιωματούχοι και εισαγγελείς με υποστήριξαν ανοιχτά και πλήρωσαν βαρύ τίμημα γι’ αυτό.
Μπορείτε να περιγράψετε τους δεσμούς και τις συναλλαγές του Λουκασένκο με τον Πούτιν;
Είναι μια τοξική, συμβιωτική σχέση. Δεν εμπιστεύονται ο ένας τον άλλον, αλλά χρειάζονται ο ένας τον άλλον. Είναι σαν ένας δυστυχισμένος γάμος. Για τον Λουκασένκο, ο Πούτιν είναι η μόνη εγγύηση επιβίωσης. Για τον Πούτιν, ο Λουκασένκο είναι το εργαλείο για τον έλεγχο της Λευκορωσίας. Μετά την εξέγερση του 2020, η παρέμβαση της Μόσχας έσωσε τον Λουκασένκο. Έστειλαν προπαγανδιστές για να διευθύνουν την κρατική τηλεόραση της Λευκορωσίας, πρόσφεραν δάνεια και διατήρησαν ρωσικά στρατεύματα σε ετοιμότητα ώστε να επέμβουν στην περίπτωση που θα χρειαζόταν.
Με την πάροδο του χρόνου, ο Λουκασένκο έχει γίνει πλήρως εξαρτημένος από το Κρεμλίνο. Κάθε συνάντηση με τον Πούτιν του κοστίζει ένα ακόμη κομμάτι της κυριαρχίας της Λευκορωσίας. Μιλούν για «ενσωμάτωση». Στην πραγματικότητα, είναι υποταγή. Η Λευκορωσία μετατρέπεται σε ρωσικό στρατιωτικό φυλάκιο. Χωρίς τα χρήματα του Πούτιν, ο Λουκασένκο δεν θα παρέμενε για πολύ στην εξουσία. Είναι σαν τη Γαλλία του Βισύ -επίσημη κυριαρχία με πλήρη εξάρτηση από τη μητρόπολη.
Τι υπηρετεί πρακτικά η Λευκορωσία στους σχεδιασμούς του Πούτιν; Πόσο σημαντική είναι και γιατί;
Η Λευκορωσία είναι κρίσιμη για τον Πούτιν τόσο στρατηγικά όσο και συμβολικά. Είναι η προωθημένη βάση του στην Ευρώπη, ένα ανάχωμα ενάντια στο ΝΑΤΟ και μια πλατφόρμα για την εκδήλωση επιθετικότητας. Οι ρωσικές δυνάμεις εισέβαλαν στην Ουκρανία από τη Λευκορωσία το 2022 και τώρα η Μόσχα κατασκευάζει στρατιωτικά εργοστάσια στη γη μας, έτσι ώστε η Ουκρανία να μη μπορεί να αντεπιτεθεί.
Υπάρχει όμως και ένας ψυχολογικός λόγος: ο Πούτιν φοβάται μια δημοκρατική Λευκορωσία. Μια ελεύθερη, ευρωπαϊκή Λευκορωσία δίπλα στη Ρωσία θα υπονόμευε το αφήγημά του ότι είναι ασύμβατες η δημοκρατία και η σλαβική ταυτότητα. Γι’ αυτό η Λευκορωσία έχει σημασία όχι μόνο για τη Μόσχα αλλά και για την Ευρώπη. Όσο ο Λουκασένκο παραμένει στην εξουσία, η Λευκορωσία θα παραμένει απειλή. Αντιθέτως, μια ελεύθερη Λευκορωσία μπορεί να γίνει η ασπίδα της Ευρώπης. Αυτό λέω στους Ευρωπαίους ηγέτες: μη βλέπετε τη Λευκορωσία μόνο ως κίνδυνο αλλά ως ευκαιρία. Για να αλλάξετε την ισορροπία, αποδυναμώστε τον Πούτιν. Γιατί αν πάρετε τη Λευκορωσία από τα χέρια του Πούτιν, εκείνος θα χάσει το βασικό του προγεφύρωμα εναντίον της Ευρώπης.
Με ποιους τρόπους στηρίζει ο Πούτιν τον Λουκασένκο;
Ο Πούτιν κρατάει τον Λουκασένκο ζωντανό -πολιτικά, οικονομικά και στρατιωτικά. Η Ρωσία παρέχει φθηνό πετρέλαιο και φυσικό αέριο, δάνεια και πρόσβαση στις αγορές. Όταν οι δημοσιογράφοι της Λευκορωσικής τηλεόρασης απεργούσαν το 2020, Ρώσοι προπαγανδιστές ήρθαν να τους αντικαταστήσουν. Ρώσοι σύμβουλοι είναι ενσωματωμένοι στα συστήματα ασφαλείας και στρατιωτικού εξοπλισμού μας.
Ο Πούτιν υποσχέθηκε στρατιωτική βοήθεια στον Λουκασένκο εάν απειληθεί η κυριαρχία του. Εκείνος, σε αντάλλαγμα, του έδωσε πλήρη πρόσβαση στη γη, τον αέρα και τις υποδομές μας, για να τις χρησιμοποιήσει εναντίον της Ουκρανίας και για να απειλήσει την Ε.Ε. Γι’ αυτό λέω με κάθε ευκαιρία στους Ευρωπαίους ηγέτες -πρόσφατα στη Σύνοδο της Ευρωπαϊκής Πολιτικής Κοινότητας, με τον Καγκελάριο Μερτς, τον Πρόεδρο Μακρόν, τον Πρωθυπουργό Μητσοτάκη- να επιβάλουν κυρώσεις στο πετρέλαιο και το φυσικό αέριο του Πούτιν, να παγώσουν τα περιουσιακά του στοιχεία, να αποδυναμώσουν τα έσοδά του. Αποδυναμώνεις έτσι και τον Λουκασένκο. Και από την άλλη, ενισχύοντας το κοινωνικό κίνημα της Λευκορωσίας, αποδυναμώνεις την πολεμική μηχανή του Πούτιν. Οι δυο τους είναι αλληλοεξαρτώμενοι.
Ποια είναι τώρα η εκτίμησή σας για την επόμενη μέρα. Υπάρχουν οι προϋποθέσεις για κάποια αλλαγή στο κοντινό μέλλον;
Πιστεύω ότι η αλλαγή είναι αναπόφευκτη. Μπορεί να μη συμβεί από τη μια μέρα στην άλλη, αλλά θα συμβεί. Ο φόβος δεν μπορεί να διαρκέσει για πάντα. Το καθεστώς είναι εύθραυστο -η οικονομία είναι στάσιμη, οι περισσότεροι άνθρωποι θέλουν αλλαγή και ο Λουκασένκο εξαρτάται από μια Ρωσία που βρίσκεται η ίδια σε κρίση. Η αλλαγή θα μπορούσε να προέλθει από ένα εξωτερικό σοκ -αν αποδυναμωθεί η επιρροή του Πούτιν- ή από μια εσωτερική διχόνοια ή ένα νέο κύμα διαμαρτυρίας. Δεν μπορούμε να προβλέψουμε ποια θα είναι η ημέρα, αλλά προετοιμαζόμαστε γι’ αυτήν.
Ήδη στην εξορία έχουμε χτίσει δημοκρατικούς θεσμούς -το Ενωμένο Μεταβατικό Υπουργικό Συμβούλιο, το Συντονιστικό Συμβούλιο, ένα νέο Σύνταγμα και έναν Ευρωπαϊκό Οδικό Χάρτη μεταρρυθμίσεων. Όταν ανοίξει το παράθυρο, θα είμαστε έτοιμοι να δράσουμε γρήγορα, για να οδηγήσουμε τη Λευκορωσία προς τη δημοκρατία και μακριά από τον ρωσικό έλεγχο. Είμαι πεπεισμένη ότι οι Λευκορώσοι θα ανοικοδομήσουν τη χώρα μας ως ένα ελεύθερο, δημοκρατικό σπίτι στην Ευρώπη. Το κλειδί είναι να παραμείνουμε ανθεκτικοί, ενωμένοι και να συνεχίσουμε την πίεση. Όταν έρθει η αλλαγή, και θα έρθει, θα είμαστε έτοιμοι.
