Η ΠΑΝΔΗΜΙΑ έχει επηρεάσει τη ζωή μας όπως καμία ανατρεπτική τεχνολογία δεν το έχει κάνει μέχρι τώρα, επιφέροντας ριζικές αλλαγές στον τρόπο λειτουργίας των πανεπιστημίων, δίνοντας παράλληλα και μια ένδειξη σε ό,τι αναμένεται να συμβεί σε μεγαλύτερη κλίμακα κατά τα επόμενα 5-10 χρόνια. Η 4η βιομηχανική επανάσταση και οι ανατρεπτικές τεχνολογίες αναμένεται να μετασχηματίσουν περαιτέρω τον εκπαιδευτικό τομέα.
Η στρατηγική 2030 «Πανεπιστήμια Χωρίς Τείχη» του Ευρωπαϊκού Δικτύου Πανεπιστημίων (European University Association - EUA), ως επίσης και η «Ευρωπαϊκή Στρατηγική για τα Πανεπιστήμια» της Ευρωπαϊκής Επιτροπής (ΕΕ) η οποία δημοσιεύθηκε στις 18 Ιανουαρίου 2022, ορίζουν ξεκάθαρα το όραμα, την αποστολή, τις προτεραιότητες και τους στόχους των ευρωπαϊκών πανεπιστημίων και δίνουν το πλαίσιο μιας νέας δομής της ανώτερης εκπαίδευσης. Στο πλαίσιο της νέας στρατηγικής της ΕΕ για διεθνοποίηση, κινητικότητα, συνεργασία και ένωση δυνάμεων για δημιουργία ισχυρότερων και πιο ανταγωνιστικών πανεπιστημίων, τα Ευρωπαϊκά Δίκτυα Πανεπιστημίων - ΕΔΠ (European University Alliances) που δημιουργήθηκαν το 2019 και 2020 με τη χρηματοδότηση της ΕΕ, αλλάζουν ριζικά τη δομή της πανεπιστημιακής εκπαίδευσης. Τα ΕΔΠ ενώνουν ευρωπαϊκά πανεπιστήμια με ένα κοινό όραμα, μια κοινή στρατηγική και πολλούς κοινούς στόχους, έτσι ώστε να δημιουργήσουν ένα «νέο πανεπιστήμιο» με έδρες τις πανεπιστημιουπόλεις στις χώρες των πανεπιστημίων που αποτελούν το ΕΔΠ. Μέσω κοινών προγραμμάτων σπουδών, κοινής έρευνας και κοινωνικής προσφοράς, και υποστηριζόμενα από φυσική και διαδικτυακή κινητικότητα, τα ΕΔΠ αλλάζουν την πανεπιστημιακή δομή χρησιμοποιώντας γνώσεις που αποκτήθηκαν μέσα από τις εμπειρίες της πανδημίας.
To Πανεπιστήμιο Λευκωσίας είναι ήδη μέλος του νεοσύστατου ΕΔΠ NEOLAiA (https://neolaiacampus.eu/), το οποίο θα υποβάλει στην ΕΕ αίτηση χρηματοδότησης. Μαζί με τα υπόλοιπα οχτώ πανεπιστήμια, δημιουργούν ένα καινοτόμο Ευρωπαϊκό Πανεπιστήμιο, με πανεπιστημιουπόλεις σε εννιά ευρωπαϊκές χώρες, συμπεριλαμβανομένης της Κύπρου. Τα άλλα οχτώ κορυφαία πανεπιστήμια που συμμετέχουν στο ΕΔΠ είναι τα: Bielefeld University, Γερμανία, Örebro University, Σουηδία, University of Salermo, Ιταλία, Jaen University, Ισπανία, University of Tours, Γαλλία, University of Ostrava, Τσεχία, University Ştefan Cel Mare of Suceava, Ρουμανία, και Šiauliai State University of Applied Sciences, Λιθουανία. Ανάμεσα στους στόχους του ΕΔΠ NEOLAiA, είναι ο σχεδιασμός και η υλοποίηση της νέας δομής της ανώτερης εκπαίδευσης, εστιάζοντας στα θέματα και τομείς που ανέδειξε η πανδημία και κυρίως τη σημαντικότατη σημασία της μετατροπής των πανεπιστημίων σε ψηφιακά εκπαιδευτικά ιδρύματα. Άλλωστε μια ύψιστη προτεραιότητα της ΕΕ είναι ο ψηφιακός μετασχηματισμός της κοινωνίας. Αναφέρω πιο κάτω, πέντε σημαντικούς τομείς που αναμένεται να επικρατήσουν στην ανώτερη εκπαίδευση στη μετα-πανδημική εποχή και που βασίζονται κυρίως στον ψηφιακό μετασχηματισμό των πανεπιστημίων.
Διαδικτυακή/Μικτή μάθηση και εξ αποστάσεως εκπαίδευση
Η ψηφιακή και διαδικτυακή μάθηση θα συνεχίσει να κυριαρχεί στα πανεπιστήμια στη μετα-πανδημική εποχή στηρίζοντας έτσι την ευέλικτη μάθηση. Η μικτή μάθηση θα είναι, επίσης, μια επιλογή για συγκεκριμένα προγράμματα σπουδών που απαιτούν και φυσική παρουσία. Η διαδικτυακή ηλεκτρονική επιτήρηση γραπτών εξετάσεων και οι εναλλακτικές μέθοδοι αξιολόγησης/εξετάσεων θα πρέπει να αποτελούν προϋπόθεση για την προσφορά ποιοτικής εξ αποστάσεως εκπαίδευσης.
Διαδικτυακή και εξ αποστάσεως διοικητική υποστήριξη
Αναμένεται να υπάρχει ευελιξία στον τρόπο λειτουργίας των πανεπιστημίων, με μειωμένη φυσική παρουσία του προσωπικού στην πανεπιστημιούπολη και εξ αποστάσεως εργασία. Αυτό σε σχέση με την προσφορά διαδικτυακής/μικτής μάθησης θα σημαίνει μειωμένη ανάγκη για γραφειακό χώρο, μαθησιακών χώρων και γενικά εγκαταστάσεων.
Ψηφιακές δεξιότητες
Μεγάλη πρόκληση θα είναι η εξάλειψη του ψηφιακού χάσματος και ο επαναπροσδιορισμός και αναβάθμιση των ψηφιακών γνώσεων, δεξιοτήτων και ικανοτήτων τόσο των φοιτητών/τριών όσο και του διδακτικού και διοικητικού προσωπικού. Αυτό είναι αναγκαίο όχι μόνο για τη νέα δομή της ανώτερης εκπαίδευσης αλλά και για να επιτευχθεί ο στρατηγικός στόχος της ΕΕ για τον ψηφιακό μετασχηματισμό.
Ευέλικτη μάθηση
Απελευθερώνει την εκπαίδευση από τους περιορισμούς του χρόνου, του τόπου και του ρυθμού της μαθησιακής διαδικασίας, στηρίζοντας τη διαφορετικότητα, την ισότητα και τη συμπερίληψη, προσφέροντας έτσι επιλογή σε σχέση με τα χρονικά όρια εισδοχής και αποφοίτησης, την κατανομή του χρόνου διδασκαλίας/μάθησης, τις μαθησιακές δραστηριότητες, τις εναλλακτικές μεθόδους διδασκαλίας/ μάθησης και αξιολόγησης, τον τρόπο επικοινωνίας, καθώς και τους εκπαιδευτικούς πόρους. Ο ψηφιακός μετασχηματισμός των πανεπιστημίων και της κοινωνίας αναμένεται να συμβάλει σημαντικότατα στην προσφορά ευέλικτης μάθησης.
Micro-credentials και διά βίου μάθηση
Η ευέλικτη μάθηση προϋποθέτει, επίσης, την προσφορά μονοετών, διετών και γενικά μικρού κύκλου προγραμμάτων σπουδών. Στο πλαίσιο της διά βίου μάθησης είναι σημαντικό να προσφέρονται μικρότερης διαρκείας, ευέλικτα προγράμματα επαγγελματικών γνώσεων και δεξιοτήτων που οδηγούν στην απονομή τίτλων micro-credentials. Τέτοιοι τίτλοι μπορούν να συσσωρεύονται και να οδηγούν σε μικρής διαρκείας προσόντα προπτυχιακού και μεταπτυχιακού επιπέδου (micro/nano degrees).
Συμπερασματικά και εν κατακλείδι, αναμένεται ότι μέχρι το 2030 θα διαμορφωθεί μια νέα δομή ανώτερης εκπαίδευσης, βάσει της στρατηγικής της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, βασιζόμενη στον ψηφιακό μετασχηματισμό και υλοποιούμενη από τα Ευρωπαϊκά Δίκτυα Πανεπιστημίων.
* Ο κ. Φίλιππος Πουγιούτας είναι καθηγητής Πληροφορικής και πρύτανης στο Πανεπιστήμιο Λευκωσίας.
