Του Γιάννη Ιωάννου
Όταν μετά το συμβάν επί της νεκρής ζώνης στην Πύλα συνεδρίαζε το Συμβούλιο Εθνικής Ασφάλειας στην Τουρκία, στην πρώτη του σύγκληση μετά την επανεκλογή Ερντογάν, ο τελευταίος όχι μόνο έκανε μια ιστορική αναφορά στη Συνθήκη της Λοζάνης, χαρακτηρίζοντάς τη μάλιστα «βάση της ειρήνης και της σταθερότητας στην περιοχή εδώ κι έναν αιώνα» αλλά απευθυνόμενος στο συμβάν στην Κύπρο τόνιζε πως «η φυσική επέμβαση στρατιωτών της Ειρηνευτικής Δύναμης των Ηνωμένων Εθνών στο κυρίαρχο έδαφος της τδβκ την περασμένη Παρασκευή δεν μπορεί να γίνει αποδεκτή». Ο Ταγίπ Ερντογάν μέσα σε ένα πλέγμα πρωτοφανών δηλώσεων είχε αφενός ιστορικά παραδεκτεί πως η Συνθήκη της Λοζάνης δεν αποτελεί πλέον το πεδίο της αναθεωρητικής του ρητορικής των τελευταίων χρόνων, υποχωρώντας από τους συνηθισμένους υψηλούς του τόνους, και αφετέρου για πρώτη φορά μετά το 2017 αναφέρεται σε «κυρίαρχο έδαφος της τδβκ» για ένα συμβάν που όχι μόνο έλαβε χώρα εντός της νεκρής ζώνης αλλά και που καταδικάστηκε από το σύνολο σχεδόν της διεθνούς κοινότητας, συμπεριλαμβανομένων των χωρών P5 του Συμβουλίου Ασφάλειας του ΟΗΕ.
Αυτή η ενδιαφέρουσα αντίφαση αποτελεί ένα ισχυρό πολιτικό σινιάλο αναφορικά με το συμβάν που έλαβε χώρα εντός της νεκρής ζώνης στην Πύλα και που ήρθε να υπενθυμίσει πόσο ρευστό –σε πολλαπλά επίπεδα– παραμένει το στάτους κβο στην Κύπρο και στο Κυπριακό. Επιπλέον, σε μια περίοδο έντονης κινητικότητας, με το ζητούμενο να είναι η επανέναρξη των συνομιλιών στο Κυπριακό, μετά από έξι χρόνια απουσίας, θα καταδείξει τους επόμενους μήνες αν το σκηνικό στην Πύλα είναι game-changer είτε προς το καλό σενάριο μιας τελευταίας ευκαιρίας στο Κυπριακό είτε προς την εντελώς αντίθετη κατεύθυνση.
Spoiler με ουρά
Τόσο από το ίδιο το συμβάν στην Πύλα όσο και από την αντίδραση τόσο σε επίπεδο Άγκυρας όσο και σε επίπεδο τουρκοκυπριακής ηγεσίας στην καταδίκη του συμβάντος συμπεραίνεται πως η επιμονή στην κατασκευή του δρόμου Άρσους (Λάρνακας)-Πύλας «τικάρει» πολλαπλά κουτιά για τις επιδιώξεις της τουρκικής πλευράς στο Κυπριακό:
• Ενισχύει το αφήγημα της ανθρωπιστικής διάστασης «απομονωτισμού» των Τουρκοκυπρίων και παράλληλα τη θέση, μετά το 2017, περί κυριαρχικής ισότητας και λύσης «δύο κρατών» -τόσο ως endgame όσο και ως διαπραγματευτική αφετηρία στο Κυπριακό.
• Εργαλειοποιεί τη νεκρή ζώνη ως αντικείμενο τόσο διαπραγμάτευσης με προεκτάσεις στο εδαφικό (η νεκρή ζώνη είναι έδαφος της Κ.Δ. που έχει παραχωρηθεί στην ΟΥΝΦΙΚΥΠ για τους σκοπούς της ειρηνευτικής της αποστολής) όσο και σε σχέση με δυνητικά τετελεσμένα που αλλάζουν το θέσφατο παραχώρησής της στην ελληνοκυπριακή πλευρά σε όλες τις μέχρι στιγμής διαπραγματεύσεις, ιστορικά, του Κυπριακού και
• Εξυπηρετεί τους στρατιωτικούς σχεδιασμούς στην περιοχή –όχι με άμεση απειλή χρήσης βίας– δεδομένου ότι η περιοχή έχει στρατιωτικό φυλάκιο των τουρκικών κατοχικών δυνάμεων και στρατηγική σημασία για την τακτική κίνηση αρμάτων μάχης και ΤΟΜΠ/ΤΟΜΑ στο νευραλγικό άξονα αποκοπής της περιοχής Λάρνακας-ελεύθερων περιοχών Αμμοχώστου.
Το πλέγμα των τριών αυτών σημείων που επισημαίνεται δείχνει, όπως πολλάκις έχει αναφέρει η «Κ», πως η Τουρκία ακόμη κι αν συναινέσει σε επανέναρξη του διαλόγου στο Κυπριακό μετά το πέρας των διεργασιών της Γενικής Συνέλευσης του ΟΗΕ, στη Νέα Υόρκη, προετοιμάζεται για πολλαπλά σενάρια στο Κυπριακό διατηρώντας και εναλλακτικά σχέδια. Η αμφισημία των δηλώσεων Ερντογάν επίσης δείχνει πως πλέον και επί του εδάφους έχει σχηματοποιηθεί μια αντίληψη πλήρους διαχωρισμού των ελληνοτουρκικών από το Κυπριακό και των εξελίξεων στον άξονα της προβολής του Κυπριακού ως καθοριστικού παράγοντα στις σχέσεις Ε.Ε. - Άγκυρας. Ενώ το συμβάν καταδικάστηκε σε κορυφαίο επίπεδο (Ε.Ε., ΟΗΕ, σειρά κρατών) με ισχυρό μάλιστα λεκτικό από το Συμβούλιο Ασφάλειας του ΟΗΕ και τα πέντε μόνιμα μέλη, η Τουρκία αντέδρασε «χλιαρά», δείχνοντας μια τάση –που οφείλει η ανάλυση να κρατήσει– για τη μη διστακτικότητα του Ερντογάν να επανέλθει με «ισχυρά χαρτιά» στο Κυπριακό, ενώ θα διατηρεί στο επίπεδο της προσέγγισης με Ε.Ε., ΝΑΤΟ και Αθήνα χαμηλότερους τόνους.
Τέλος, ένα σημείο που αξίζει να προσληφθεί με ιδιαίτερη βαρύτητα στο συμβάν της Πύλας και στη δυναμική του ως spoiler της διαδικασίας επανεκκίνησης του διαλόγου στο Κυπριακό είναι ο τρόπος λειτουργίας των κατοχικών αρχών στο συμβάν με τους ειρηνευτές της ΟΥΝΦΙΚΥΠ, το οποίο τεκμαίρεται από σειρά οπτικού υλικού από ανοικτές πηγές (OSINT-Open Source Intelligene) όπως τα ΜΚΔ: Στη σύγκρουση δεν συμμετέχουν εμφανώς μέλη της λεγόμενης αστυνομίας (PGM) ή των «δυνάμεων ασφάλειας» της «ΤΔΒΚ» ή μέλη των κατοχικών τουρκικών ενόπλων δυνάμεων (TSK) αλλά άνθρωποι με πολιτικά. Πτυχή που μεταξύ άλλων επισήμανε και το αμερικανικό υπουργείο Εξωτερικών, το οποίο βλέπει εμπλοκή των τουρκικών ενόπλων δυνάμεων σε ένα συμβάν βίας εντός της νεκρής ζώνης –που μάλιστα στρέφεται εναντίον μελών ειρηνευτικής αποστολής του ΟΗΕ.
Τι να αναμένουμε
Το αν το συμβάν στην Πύλα λειτουργήσει αποτρεπτικά ως προς το σημαντικό ορόσημο μιας συνάντησης των δύο ηγετών στη Νέα Υόρκη με τον γενικό γραμματέα του ΟΗΕ, Αντόνιο Γκουτέρες, για τους σκοπούς διορισμού ενός ειδικού απεσταλμένου στο Κυπριακό μένει να διαφανεί τις επόμενες εβδομάδες. Το σημαντικό είναι πως το γεγονός καταδικάστηκε έντονα από το ίδιο το Σ.Α. του ΟΗΕ με την ανακοίνωση να δίνει το περιθώριο για ανάληψη περαιτέρω διπλωματικής δράσης που μετά από μια τόσο σοβαρή κρίση θα δημιουργούσε μια ευκαιρία για επάνοδο στον διάλογο. Ένα σημαντικό ορόσημο, επίσης, που θα φανερώσει τις προθέσεις της Ε.Ε. να επαναπροσεγγίσουν την Άγκυρα στον άξονα των ευρωτουρκικών σχέσεων είναι η άτυπη σύνοδος των υπουργών Εξωτερικών των «27» την προσεχή Τετάρτη, 30 Αυγούστου. Αν προσκληθεί ο Τούρκος ΥΠΕΞ, Χακάν Φιντάν, σε συνδυασμό με την επίσκεψη Ερντογάν στην Ουγγαρία –που έγινε με φόντο τη μετα-Βίλνιους εποχή και το ζήτημα της ένταξης της Σουηδίας στο ΝΑΤΟ– αυτό αποτελεί ένδειξη κινητικότητας από την οποία θα μπορούσε να επωφεληθεί η Λευκωσία. Τέλος, σημειολογικά, δεν πρέπει να περάσει απαρατήρητη η στάση της Μόσχας σε σχέση με τη σύγκληση του Σ.Α. του ΟΗΕ, για να συζητήσει το ζήτημα της Πύλας. Δεν ήταν μόνο η καθυστέρηση, εκ μέρους της Μόσχας, στην έκδοση ενός ανακοινωθέντος για 72 ώρες από τα πέντε μόνιμα μέλη αλλά και μια φωτογραφία, την περασμένη Κυριακή, που έγινε viral από τη συνάντηση του Τούρκου ΥΠΕΞ, Φιντάν με τον Ρώσο πρέσβη στην Άγκυρα, Αλεξέι Ερκόφ. Σημαντική επίσης κρίνεται και η κάθοδος του Μίροσλαβ Γιέτζια, βοηθού γ.γ. του ΟΗΕ, την Κυριακή στην Κύπρο. Από την επίσκεψή του θα διαφανεί αν Άγκυρα και Τατάρ θα ανοίξουν τον δρόμο, μετά την Πύλα, για μια συνάντηση του τελευταίου με τον Πρόεδρο Χριστοδουλίδη ενώπιον του γ.γ. στο περιθώριο της Γενικής Συνέλευσης του ΟΗΕ στη Νέα Υόρκη. Η πραγματοποίηση της εν λόγω συνάντησης ανοίγει τον δρόμο για επανέναρξη του διαλόγου, ενώ μια άρνηση εκ μέρους του Τ/κ ηγέτη, Ερσίν Τατάρ, είναι προάγγελος μιας νέας περιόδου στασιμότητας –υπό το βάρος νέων δεδομένων μάλιστα μετά το συμβάν στην Πύλα.
Πύλα και διαχείριση κρίσεων
Το συμβάν στην Πύλα αποτελεί, μέχρι στιγμής, ένα σημείο σοβαρής κρίσης στην κυβέρνηση Χριστοδουλίδη –που επιχειρεί εδώ και πέντε μήνες να επανεκκινήσει τον διάλογο στο Κυπριακό με προμετωπίδα την ενεργό εμπλοκή της Ευρωπαϊκής Ένωσης στη διαδικασία άρσης του αδιεξόδου. Η Λευκωσία μπορεί να ήταν προετοιμασμένη για τον μάλλον «βατό» δρόμο καταδίκης ενός συμβάντος επίθεσης εναντίον του ΟΗΕ στη «νεκρή ζώνη» ωστόσο το γεγονός έδειξε, εν μέσω μάλιστα θέρους, και εγγενείς αδυναμίες διαχείρισης τόσο μιας διαδικασίας αποτροπής του όσο και της επόμενης ημέρας σε πολιτικό κι επικοινωνιακό επίπεδο. Η μη σύγκληση του Εθνικού Συμβουλίου –που ήταν έτσι και αλλιώς ενόψει Νέας Υόρκης προγραμματισμένο για αρχές Σεπτέμβρη– σχολιάστηκε στη δημόσια σφαίρα. Μια επιτόπια ωστόσο επίσκεψη, με τους πρέσβεις χωρών της Ε.Ε. και του Σ.Α. του ΟΗΕ, κυβέρνησης και κομμάτων θα έστελνε το σινιάλο του άμεσου ενδιαφέροντος, δεδομένου ότι χώρες-κλειδιά όπως οι ΗΠΑ, η Γαλλία και το Η.Β. αντέδρασαν αμέσως στο συμβάν, ενώ η Ε.Ε. ήταν ο πρώτος οργανισμός που καταδίκασε –πάραυτα– το σκηνικό. Το ίδιο ισχύει για την επικοινωνιακή προπαγάνδα τουρκικών και τουρκοκυπριακών κύκλων που αμέσως μετά την καταδίκη σπίναραν στη δημόσια σφαίρα αφηγήματα παραπληροφόρησης όπως ότι το συμβάν δεν έλαβε χώρα εντός της νεκρής ζώνης και πως οι ειρηνευτές του ΟΗΕ επιτέθηκαν πρώτοι –αφηγήματα τα οποία, σε οργανωμένο επίπεδο, δεν διαχειρίστηκε η Λευκωσία προκειμένου να καταρρίψει με factual επιχειρηματολογία.
Η κρίση στην Πύλα θέτει ένα στάνταρντ για ένα νέο επίπεδο δυνητικών κρίσεων –ακόμη και υψηλότερης έντασης, συμβατικών ή υβριδικής φύσης– που η Κ.Δ. θα μπορούσε να κληθεί να αντιμετωπίσει εντός της νεκρής ζώνης και οφείλει να ιδωθεί ως τέτοια περιπτωσιολογία για σκοπούς τυποποίησης αντιδράσεων (και διαχείρισης αντίστοιχων κρίσεων) που θα μπορούσαν να ξεσπάσουν μεσομακροπρόθεσμα, ιδίως στο σενάριο απουσίας κάθε διαλόγου στο Κυπριακό.
