Απόστολος Τομαράς
Σημαντικές προοπτικές στο ενεργειακό δυναμικό της Ανατολικής Μεσογείου δίνουν τα τριμερή σχήματα συνεργασίας, στον πυρήνα των οποίων βρίσκονται Κύπρος και Ελλάδα. Η αναβίωση μετά από αρκετό χρόνο των τριμερών Συνόδων Κύπρου-Ελλάδας-Ισραήλ ήλθε να προσθέσει στον άξονα που έχει δημιουργηθεί και που στην ουσία είναι η ραχοκοκαλιά των περιφερειακών συνεργασιών. Σε μια περίοδο όπου οι προκλητικές συμπεριφορές χωρών της περιοχής δημιουργούσαν προβληματισμό, τις απαντήσεις ήλθε να δώσει η 10η Τριμερής Σύνοδος που πραγματοποιήθηκε στο Ισραήλ. Οι αποφάσεις που λήφθηκαν σε μια σειρά ζητημάτων θεωρούνται σημαντικές και αναμφισβήτητα αποτελούν πιλότο για το μοντέλο συνεργασίας στην περιοχή της Ανατολικής Μεσογείου. Οι ηγέτες των τριών χωρών, Νίκος Χριστοδουλίδης, Κυριάκος Μητσοτάκης και Βενιαμίν Νετανιάχου, επαναβεβαίωσαν τους ισχυρούς δεσμούς συνεργασίας θέτοντας το πλαίσιο για σοβαρά θέματα που άπτονται της γεωπολιτικής σκακιέρας της περιοχής. Σε μια δεύτερη ανάγνωση των αποτελεσμάτων της Συνόδου τα ενεργειακά αλλά και η αμυντική, στρατιωτικού χαρακτήρα, συνεργασία βρέθηκαν ψηλά στην ατζέντα των συζητήσεων με τις αποφάσεις που λήφθηκαν να θεωρούνται καθοριστικές για την ανάδειξη του ενεργειακού δυναμικού της ευρύτερης περιοχής.
Τα ενεργειακά έργα
Η 10η Τριμερής του Ισραήλ ανέδειξε την αποφασιστικότητα των τριών χωρών να προωθήσουν μια σειρά ενεργειακών έργων που έχουν ωριμάσει ή βρίσκονται στο στάδιο της ωρίμανσης. Ως τέτοια θεωρούνται οι ηλεκτρικές διασυνδέσεις χωρών της περιοχής με τα ευρωπαϊκά ή και άλλα ηλεκτρικά δίκτυα, η ανάπτυξη των κοιτασμάτων υδρογονανθράκων που έχουν εντοπιστεί, οι Ανανεώσιμες Πηγές Ενέργειας. Σημαντική επισήμανση αλλά και βασικός πυλώνας των συνεργασιών που έχουν αναπτυχθεί είναι η θέση των τριών χωρών στον σεβασμό του διεθνούς δικαίου, συμπεριλαμβανομένου του δικαίου της θάλασσας, και τον σεβασμό του δικαιώματος όλων των κρατών να ασκούν τα δικαιώματά τους στις αντίστοιχες Αποκλειστικές Οικονομικές Ζώνες (ΑΟΖ) και Υφαλοκρηπίδα τους. Αναφορά που θεωρείται ότι ενισχύει Κύπρο και Ελλάδα απέναντι στις προκλητικές συμπεριφορές που προέρχονται κυρίως από την πλευρά της Τουρκίας. Ενισχυτικό της προσπάθειας για περιφερειακή συνεργασία και με άλλα κράτη της περιοχής είναι η αναφορά στα αποτελέσματα της Υπουργικής Συνόδου για την Ενέργεια 3+1 που πραγματοποιήθηκε στην Ελλάδα τον Νοέμβριο του 2025, με τη συμμετοχή των ΗΠΑ, καθώς και τη δέσμευση για την προώθηση της ενεργειακής ασφάλειας και συνεργασίας στην Ανατολική Μεσόγειο, συμπεριλαμβανομένου του Κέντρου Ενέργειας Ανατολικής Μεσογείου, ως κλειδί για την περιφερειακή στρατηγική σταθερότητα και ανθεκτικότητα.
Το καλώδιο
Το λεκτικό που χρησιμοποιήθηκε για το έργο της ηλεκτρικής διασύνδεσης GSI δείχνει την τεράστια σημασία που αποδίδουν οι τρεις χώρες στην ενίσχυση της ενεργειακής ασφάλειας κρατών της περιοχής. «Εκφράζουμε την ισχυρή μας δέσμευση για το έργο Great Sea Interconnector και συμφωνούμε να συνεργαστούμε για την προώθησή του» ήταν η αναφορά στην Κοινή Δήλωση μετά το πέρας της Συνόδου. Ωστόσο, από τη Σύνοδο στο Ισραήλ αναφύεται και ένα άλλο σημαντικό θέμα που ενισχύει την υλοποίηση του έργου της ηλεκτρικής διασύνδεσης. Χριστοδουλίδης, Μητσοτάκης και Νετανιάχου ανέφεραν πως θα συνεργαστούν «για την προώθηση περιφερειακών έργων διασύνδεσης, τόσο αυτών που βρίσκονται σε εξέλιξη όσο και μελλοντικών, στο πλαίσιο του Οικονομικού Διαδρόμου Ινδίας-Μέσης Ανατολής-Ευρώπης (IMEC), συμπεριλαμβανομένης, μεταξύ άλλων, της σύστασης ομάδων εργασίας που θα συνεδριάζουν σε τακτική βάση για την επίτευξη αυτού του στρατηγικού στόχου». Διπλωματικές πηγές υποστηρίζουν πως το Ισραήλ φέρεται αποφασισμένο να έχει εντονότερη παρουσία στην πορεία υλοποίησης του έργου, κάτι που προκύπτει και από τα όσα φαίνεται να συζητήθηκαν για την αμυντική συνεργασία και την ενεργειακή ασφάλεια. Το Ισραήλ μέσω της ηλεκτρικής διασύνδεσης Κύπρου με τα ευρωπαϊκά ηλεκτρικά συστήματα θα ενισχύσει σε μεγάλο βαθμό την ενεργειακή του ασφάλεια. Να υπενθυμίσουμε πως η τρίτη φάση του GSI αφορά την πόντιση καλωδίου από το Ισραήλ στην Κύπρο, το οποίο θα είναι μέρος του καλωδίου προς την Κρήτη.
Φ.Α.
Το δεύτερο σημαντικό θέμα που απασχόλησε τη Σύνοδο ήταν οι υδρογονάνθρακες και τα κοιτάσματα που έχουν ανακαλυφθεί στην περιοχή (ΑΟΖ Κύπρου-Ισραήλ-Αιγύπτου). Ποσότητες σημαντικές που μπορούν να στηρίξουν τον ενεργειακό εφοδιασμό της Ευρώπης και να συμβάλουν στην απεξάρτηση από το ρωσικό Φ.Α. Πέρα από τις αναφορές για σεβασμό των δικαιωμάτων χωρών και τους διεθνούς δικαίου, οι τρεις ηγέτες φαίνεται ότι επισφράγισαν τη νέα κατεύθυνση που δόθηκε στην Αθήνα τον περασμένο Νοέμβριο αναφορικά με τους διαδρόμους Φ.Α. από την περιοχή της Ανατολικής Μεσογείου. Ο ξεχασμένος αγωγός Φ.Α. EastMed φαίνεται να επιστρέφει με νέα φάση σχεδιασμού που αναμφίβολα εξυπηρετεί τις φιλοδοξίες της Λευκωσίας, η Κύπρος να εξελιχθεί σε ενεργειακό κέντρο της περιοχής. Κύπρος, Ελλάδα και Ισραήλ προκρίνουν την κατασκευή ενός αγωγού από τα κοιτάσματα Ισραήλ προς Κύπρο, προοπτική που θα αναδείξει την ανάγκη δημιουργίας υποδομών επεξεργασίας του Φ.Α. επί κυπριακού εδάφους. Το Ισραήλ συμφωνεί με την προοπτική το Φ.Α. από τα κοιτάσματά του να υγροποιείται (LNG) σε ένα τερματικό στην Κύπρο και από εκεί με πλοία να μεταφέρεται στις αγορές. Το σενάριο του LNG ισχυροποιούν και οι υποδομές που βρίσκονται στην Αίγυπτο.
Ενέκυψαν στην ενεργειακή ασφάλεια
Το παζλ των συζητήσεων και συνεργασιών στα ενεργειακά συμπληρώνει το κεφάλαιο Ασφάλεια, Τρομοκρατία και Θαλάσσια Συνεργασία. Στο κομμάτι αυτό χαρακτηριστική είναι η τοποθέτηση του πρωθυπουργού του Ισραήλ μετά το πέρας των εργασιών της Συνόδου, που είχε ως αποδέκτη την Τουρκία και τα όσα παράνομα διεκδικεί στην περιοχή. «Σε όλους όσοι φαντασιώνονται ότι θα επανεγκαθιδρύσουν την αυτοκρατορία τους και την κυριαρχία τους στη γη μας, λέω: "ξεχάστε το, δεν πρόκειται να συμβεί, μην το σκέφτεστε καν". Είμαστε ικανοί να υπερασπιστούμε τους εαυτούς μας και η συνεργασία μας ενισχύει περαιτέρω την ικανότητά μας», διεμήνυσε ο Βενιαμίν Νετανιάχου. Παρά το γεγονός ότι οι αναφορές στο θέμα της συνεργασίας σε αμυντικά θέματα ήταν λιγοστές, θεωρείται βέβαιο πως οι τρεις ηγέτες ασχολήθηκαν εκτενώς με το κομμάτι της ενεργειακής ασφάλειας, με το Ισραήλ να έχει σημαντική παρουσία και συμβολή. Εξάλλου, δεν θεωρούνται άσχετες δημοσιογραφικές πληροφορίες για σύσταση στρατιωτικού μηχανισμού από τις τρεις χώρες για την προστασία ενεργειακών υποδομών και τις όποιες απειλές διατυπώνονται. Πάντως, στην Κοινή Δήλωση οι τρεις ηγέτες τόνισαν τη σημασία της θαλάσσιας ασφάλειας και δεσμεύθηκαν να εμβαθύνουν τη συνεργασία για την προστασία των θαλάσσιων οδών και των κρίσιμων υποδομών έναντι αναδυόμενων απειλών. «Χαιρετίζουμε τη σύσταση του Κέντρου Αριστείας για την Κυβερνοασφάλεια στη Θάλασσα (MCCE) στην Κύπρο και την προγραμματισμένη έναρξη λειτουργίας του το 2026».
