Του Γιάννη Ιωάννου
Όταν το 2011, επί Χριστόφια, κατέφταναν στην Κύπρο οι πρώτες μικρές ροές ανθρώπων λόγω του πολέμου στην Συρία –μέσω Κατεχομένων ή δια της θαλασσίας οδού- οι παρελάσεις στα τηλεοπτικά πλατό του Ζαχαρία Κουλία (σ.σ. εντός ή εκτός ΔΗΚΟ) συνοδεύονταν από τις ατάκες για τα «τσεκούθκια» και τα επιδόματα. Λόγω της κρίσης στην Ευρωζώνη, που κορυφώθηκε τον Μάρτιο του 2013, η κυπριακή κοινή γνώμη εκτίθονταν σταδιακά στο πάγιο αφήγημα «των κακών ξένων που έρχονται για να απολαμβάνουν τζάμπα διαβίωση». Δέκα χρόνια μετά και μετά από την τεράστια ανθρωπιστική κρίση του Προσφυγικού, το 2015-2016, η άφιξη ανθρώπων στην Κύπρο από την Μέση Ανατολή και την Αφρική, όντως, γιγαντώθηκε για να φτάσουμε στην προχθεσινή απαράδεκτη δήλωση του ΚΕ, κ. Πελεκάνου, που προκάλεσε πολιτική θύελλα μιας και επί της ουσίας, στοχοποίησε ανήλικους μαθητές με μεταναστευτική βιογραφία. Στην Κύπρο, μια συζήτηση για αυστηροποίηση της προστασίας των εξωτερικών της συνόρων (σ.σ. εξ’ ορισμού νησιωτική χώρα) και της πράσινης γραμμής με ταυτόχρονη ευαισθητοποίηση στο ζήτημα της βοήθειας ευάλωτων ανθρώπων (έγκυοι, ανήλικα βρέφη, κοκ) δεν μπορεί να γίνει με ψύχραιμους όρους. Κι αισίως, ακούσαμε από τον ίδιο τον υπ. Εσωτερικών, κ. Νουρή, να επιτίθεται σε δημοσιογράφο για έρευνα που εστίαζε σε μη αποδεκτές από την διεθνή νομιμότητα πρακτικές αντιμετώπισης προσφυγικών ροών επί της θαλάσσης. Η συζήτηση όμως για το Προσφυγικό/Μεταναστευτικό δεν είναι αποκλειστικά μια συζήτηση μεταξύ ακτιβιστών και ξενοφόβων. Εμπεριέχει πτυχές που άπτονται:
- του Διεθνούς κι Ευρωπαϊκού Δικαίου ως προς τις συμβατικές από την ΕΕ υποχρεώσεις της ΚΔ δεδομένου ότι κι επί της αρχής η Κύπρος προτάσσει, λόγω τουρκικής κατοχής, την προσήλωσή της στην διεθνή νομιμότητα
- της αποτελεσματικής λειτουργίας του κράτους και δη των αρμόδιων για το άσυλο και την μετανάστευση υπηρεσιών του υπουργείου Εσωτερικών. Και σε αυτό το επίπεδο διαφαίνεται πως η πολιτική εξέτασης των αιτήσεων πολιτικού ασύλου απέτυχε παταγωδώς να υιοθετήσει fast-track αποτελεσματικές διαδικασίες –και δη την κρίσιμη περίοδο 2015-2019 που η ΚΔ πολιτογραφούσε, στα πλαίσια, του αμφιλεγόμενου όπως αποδείχθηκε ΚΕΠ, με τρόπους... εξπρές αλλοδαπούς επενδυτές και οι ροές προσφύγων αυξάνονταν
- της ασφάλειας δεδομένης τόσο της κατάστασης στην Πράσινη Γραμμή όσο και επί του ρίσκου ύπαρξης εν δυνάμει επικίνδυνων ατόμων εντός των προσφυγικών ροών (πτυχή που δεν πρέπει να προσεγγίζεται με την απολυτότητα του όλοι είναι πρώην μαχητές ή τζιχαντιστές αλλά ούτε και του ότι δεν μπορούν να υπάρξουν σοβαρές προκλήσεις ασφάλειας)
- της πολιτικής ενσωμάτωσης κι ένταξης αυτών που, εν τέλει, θα καταλήξουν να διαμένουν μόνιμα στα εδάφη της ΚΔ και τέλος
- της συνειδητοποίησης πως η όποια πολιτική αντιμετώπισης/αποτροπής των προσφυγικών ροών στα σημεία εισόδου τους, παράτυπα, στην ΚΔ (δια θαλάσσης ή από την Πράσινη Γραμμή) έχει σαφείς αντικατροπτρισμούς τόσο στο Κυπριακό Πρόβλημα, συγκεκριμένες –λόγω και της γεωγραφικής θέσης της Κύπρου- γεωπολιτικές προεκτάσεις όσο και επιμέρους ιδιαιτερότητες στην Κύπρο λόγω της de facto κατάστασης με την Τουρκία. Ως προς την τελευταία αξίζει να σημειωθεί πως ο ρόλος της στην διακίνηση ανθρώπων προς την Πράσινη Γραμμή μέσω του παράνομου αεροδρομίου της Τύμπου είναι δεδομένος. Όπως και η δράση, στα τουρκικά παράλια, τοπικών και υπερεθνικών δικτύων διακίνησης ανθρώπων που θα μπορούσαν να αποστείλουν δια θαλάσσης βάρκες. Ωστόσο η Τουρκία, τουλάχιστον ακόμη, δεν έχει επιχειρήσει –όπως έπραξε στον Έβρο τον περασμένο Γενάρη ή όπως έπραξε πρόσφατα η Λευκορωσία του Λουκασένκο στα πολωνικά σύνορα- να δράσει οργανωμένα –εν οίδει υβριδικής επίθεσης- στην μεταφορά χιλιάδων ανθρώπων προς την Πράσινη Γραμμή
«Σενγκενοποίηση» κι «Αποσενγκενοποίηση» του Κυπριακού
Η όλη συζήτηση για την ένταξη της ΚΔ στην ζώνη του χώρου Σένγκεν καταδεικνύει πως η αυστηρή πολιτική που επιχειρεί ο κ. Νουρής για την αντιμετώπιση του Προσφυγικού δεν δείχνει να είναι στρατηγικά σχεδιασμένη ενώ ταυτόχρονα προκύπτουν ζητήματα που πιθανόν να τα βρούμε, στο εγγύς μέλλον, ενώπιόν μας. Ως γνωστόν, η ΚΔ είναι μεταξύ των πέντε χωρών της ΕΕ που δεν ανήκουν στον ενιαίο χώρο του Σένγκεν. Παρά τις προσπάθειες για ένταξη η προϋπόθεση του κοινού συνόλου των κανόνων Σένγκεν, όπως των ελέγχων στα σύνορα της ξηράς, της θάλασσας και του αέρα, καθώς και του υποχρεωτικού ελέγχου των εξωτερικών συνόρων της ΕΕ (η Κύπρος είναι το ανατολικότερο σύνορο της ΕΕ) καταδεικνούν πως υπάρχει τεράστια απόσταση να διανυθεί ακόμη προκειμένου η Κύπρος να τα καταφέρει. Και ίσως περνά και διαμέσου του Κυπριακού σε μια εποχή που η πολιτική της ΚΔ για την εγκατάσταση, ουσιαστικά, συστήματος C4i επί του συνολικού μήκους της Πράσινης Γραμμής για σκοπούς επιτήρησής της αποστέλλει το μήνυμα της εμπέδωσης της διχοτόμησης –κι εύλογα ερωτήματα για το αν σε ένα πραγματικό σενάριο παγιοποίησης της διχοτόμησης στην Κύπρο το συμπληρωματικό (αρ. 10) Πρωτόκολλο Ένταξης της ΚΔ στην ΕΕ θα πρέπει να αναθεωρηθεί μετατρέποντας μια γραμμή κατάπαυσης πυρός σε σκληρό σύνορο. Αντίφαση προβάλλουν και τα μηνύματα που αποστέλλει ο κ. Νουρής για συνδρομή της Frontex στην Κύπρο –εν μέσω μιας προσπάθειας για ένταξη στον χώρο Σένγκεν –που εξ’ ορισμού προϋποθέτει την ανάληψη ευθύνης για τον έλεγχο των εξωτερικών συνόρων της ΕΕ.
Τι πρέπει να γίνει
Εκτός απροόπτου, η περίοδος Δεκεμβρίου-Φεβρουαρίου λόγω καιρικών συνθηκών θα μειώσει τις ροές δια θαλάσσης. Ωστόσο τόσο η έκρυθμη κατάσταση στον Λίβανο όσο και η πολιτική αστάθεια, ως το 2023, στην Τουρκία του Ερντογάν θα μπορούσαν να εντάξουν την Κύπρο στο επίκεντρο μιας πολύ σοβαρής προσφυγικής κρίσης ή υβριδικής στόχευσης όπου θα δοκιμάζονταν η Κύπρος ως προς τις πραγματικές προκλήσεις της δημογραφικής αλλοίωσης –κι όχι αυτής που πρόβαλλε ο κ. Πελεκάνος με την απαράδεκτη δήλωσή του. Προκειμένου να υπάρξει αποσυμφόρηση στις δομές φιλοξενίας μεταναστών η Κύπρος πρέπει να προβεί σε καλά στοχευμένες ενέργειες –με εκκίνηση από την επιτάχυνση της εξέτασης ασύλων προκειμένου άνθρωποι να δικαιούνται στην συνέχεια να μετακινηθούν εκτός Κύπρου αν το επιθυμούν. Σε αυτό θα είχε ιδιαίτερο ενδιαφέρον να εξετάζονται άμεσα αιτήσεις πολιτικών προσφύγων που το ΥΠΕΣ γνωρίζει πως έχουν συγγενείς στην ΕΕ και συνεπώς θα δικαιούνται οικογενειακής επανένωσης. Στο κομμάτι της επαναπροώθησης έναντι κινήτρων –μέσω πτήσεων- η ΚΔ οφείλει να εξετάσει πτυχές που συνδέονται όχι αποκλειστικά με την σύναψη διμερών συμφωνιών με κράτη ενδιαφέροντος αλλά και με επιμέρους ζητήματα που προκύπτουν επί της ασφάλειας των προσώπων. Τέλος, καλό επιτέλους η συζήτηση για το Προσφυγικό-Μεταναστευτικό στην Κύπρο να γίνει με όρους ανθρωπιάς. Η Κύπρος γνώρισε την προσφυγιά στην ίδια της την χώρα. Οφείλει αν θέλει να είναι σοβαρό κράτος και να βοηθάει τους ανθρώπους αλλά και να προστατεύει την ασφάλειά της. Η συνειδητοποίηση της χρυσής αυτής τομής αποτελεί προϋπόθεση νοοτροπίας χωρίς την οποία καμιά πολιτική δεν θα επιτύχει.
