Της Αντριάνας Παντελή
Την αναγκαιότητα ίδρυσης ενός μουσείου φυσικής ιστορίας εθνικής εμβέλειας ανέδειξε το 2ο Ετήσιο Επιστημονικό Συνέδριο «βιος–SBSCy», σε συνεργασία με το Τμήμα Βιολογικών Επιστημών του Πανεπιστημίου Κύπρου, το οποίο πραγματοποιήθηκε Παρασκευή, 28 Νοεμβρίου. Η δρ Μαγδαληνή Χριστοδούλου, ερευνήτρια στο Κέντρο Βιοποικιλότητας OÖ Landes-Kultur GmbH στην Αυστρία και προσκεκλημένη ομιλήτρια του συνεδρίου, μιλά στην «Κ» για την αξία που θα προσδώσει ένα Εθνικό Μουσείο Φυσικής Ιστορίας στην Κύπρο. «Θα μπορούσε να παίζει καθοριστικό ρόλο για τη βιοποικιλότητα της ανατολικής Μεσογείου εξαιτίας της γεωγραφικής αλλά και της πολιτικής θέσης της Κύπρου», αναφέρει η δρ Χριστοδούλου, προσθέτοντας πως «μέσω ενός εθνικού μουσείου διασφαλίζεται ότι οι συλλογές ανήκουν στο δημόσιο και διαφυλάσσονται προς όφελος της κοινωνίας, προσφέροντας ελεύθερη πρόσβαση τόσο στο κοινό όσο και στην επιστημονική κοινότητα».
Η εξασφάλιση επαρκούς και σε βάθος χρόνου χρηματοδότησης αποτελεί ένα εμπόδιο, καθώς η ίδρυση και λειτουργία ενός μουσείου απαιτεί σημαντικούς οικονομικούς πόρους
- Γιατί είναι απαραίτητες οι συλλογές φυσικής ιστορίας;
Τα αντικείμενα που στεγάζονται στις συλλογές φυσικής ιστορίας αποτελούν αποθετήρια πληροφοριών καθιστώντας τα θεμέλιους λίθους για την κατανόηση της εξέλιξης και της βιοποικιλότητας. Αρχικά, oι συλλογές είναι απαραίτητες για την ταξινομική έρευνα, η οποία έχει ως στόχο την αναγνώριση, οργάνωση και περιγραφή νέων ειδών, καθώς και την καταγραφή της διανομής τους. Δεύτερον, διατηρούν τα τυπικά δείγματα και τα δείγματα αναφοράς. Αυτά καθορίζονται από τους επιστήμονες όταν περιγράφουν ένα νέο είδος και αποτελούν το επίσημο, μόνιμο πρότυπο αναφοράς για το όνομα του είδους και όλες οι μελλοντικές ταυτοποιήσεις και συγκρίσεις βασίζονται σε αυτά. Η σωστή αναγνώριση είναι ζωτικής σημασίας για τη βιοασφάλεια, τη γεωργία, τη δημόσια υγεία, κ.λπ. Τα δείγματα τεκμηρίωσης είναι φυσικά δείγματα που καταγράφουν την παρουσία ενός οργανισμού σε συγκεκριμένο τόπο και χρόνο μέσα σε μια έρευνα και υποστηρίζουν την επαναληψιμότητα και την αξιοπιστία των ερευνών. Επίσης, οι συλλογές περιέχουν δείγματα οργανισμών όπως φυτών και ζώων, επιτρέποντας στους επιστήμονες να καταγράφουν και να παρακολουθούν την εξέλιξη της βιοποικιλότητας μιας χώρας. Αυτό βοηθά στον εντοπισμό νέων ή απειλούμενων ειδών, στην παρακολούθηση ξενικών ειδών και στη διαμόρφωση προτεραιοτήτων και νομοθεσίας για την προστασία οικοσυστημάτων και οργανισμών. Δείγματα που συλλέχθηκαν σε βάθος δεκαετιών ή αιώνων δείχνουν πώς έχουν αλλάξει τα είδη και τα ενδιαιτήματά τους. Συγκρίνοντας ιστορικά και σύγχρονα μουσειακά δείγματα, οι ερευνητές μελετούν τις επιπτώσεις για παράδειγμα της κλιματικής αλλαγής και δίνουν πιθανές λύσεις περαιτέρω αποτροπής τους. Εκτός αυτού, οι συλλογές αποτελούν μέρος της εθνικής κληρονομιάς μιας χώρας, βοηθώντας τους πολίτες να κατανοήσουν το φυσικό περιβάλλον και παρελθόν της χώρας τους αλλά και της γης. Τα μουσεία εμπνέουν το ενδιαφέρον για την επιστήμη και υποστηρίζουν την περιβαλλοντική εκπαίδευση, ειδικά στα παιδιά και τους νέους. Τέλος, οι οργανωμένες συλλογές επιτρέπουν σε μια χώρα να συμμετέχει σε παγκόσμια επιστημονικά δίκτυα όπως το CETAF, και το DiSSCo. Οι ερευνητές συγκρίνουν, ανταλλάζουν δείγματα και συνεργάζονται σε θέματα βιοποικιλότητας και κλιματικής έρευνας, ενισχύοντας το επιστημονικό κύρος της χώρας.
- Ποια είναι η αξία ενός Εθνικού Μουσείου Φυσικής Ιστορίας στην Κύπρο;
Ένα Εθνικό Μουσείο Φυσικής Ιστορίας θα λειτουργεί ως ο επίσημος και κεντρικός φορέας καταγραφής, μελέτης και διατήρησης της μοναδικής βιοποικιλότητας της Κύπρου (αλλά και άλλων περιοχών), η οποία ανήκει σε μια περιοχής υψηλής βιοποικιλότητας. Θα μπορούσε να παίζει καθοριστικό ρόλο για τη βιοποικιλότητα της ανατολικής Μεσογείου εξαιτίας της γεωγραφικής αλλά και της πολιτικής θέσης της. Θα παρείχε αξιόπιστα επιστημονικά δεδομένα για την προστασία των ενδημικών και απειλούμενων ειδών, θα υποστήριζε την περιβαλλοντική πολιτική και θα ενίσχυε την έρευνα και τη συνεργασία με διεθνή επιστημονικά δίκτυα αφιερωμένα στη διατήρηση της βιοποικιλότητας. Παράλληλα, θα αποτελούσε σημαντικό εκπαιδευτικό και πολιτιστικό κέντρο, προωθώντας την περιβαλλοντική ευαισθητοποίηση και αναδεικνύοντας τη φυσική κληρονομιά της χώρας μέσω εκθέσεων, εργαστηρίων και δραστηριοτήτων. Τέλος, θα συνέβαλλε στην ανάπτυξη του επιστημονικού τουρισμού και στη δημιουργία ενός αριθμού νέων θέσεων εργασίας.
- Πώς επηρεάζει τη βιοποικιλότητα της χώρας;
Το μουσείο ως κεντρικό αποθετήριο θα λειτουργούσε ως κέντρο καταγραφής, μελέτης και διατήρησης όλων των ειδών χλωρίδας και πανίδας, προσφέροντας αξιόπιστα δεδομένα για τον εντοπισμό ενδημικών, σπάνιων ή απειλούμενων ειδών. Με αυτά τα δεδομένα, οι επιστήμονες και οι πολιτικοί μπορούν να σχεδιάζουν αποτελεσματικά προγράμματα προστασίας οικοτόπων και να εφαρμόζουν περιβαλλοντικές πολιτικές που περιορίζουν την απώλεια βιοποικιλότητας. Επίσης θα μπορούσε να δρα ως βιολογική τράπεζα για προστασία τοπικών ποικιλιών (μέσω σπόρων, γενετικού υλικού, κλπ) διασφαλίζοντας τη μη εξαφάνιση τους ή την αναβίωση τους. Επιπλέον, η εκπαιδευτική και ενημερωτική λειτουργία του μουσείου αυξάνει την περιβαλλοντική συνείδηση του κοινού, ενισχύοντας τη στήριξη για τη διατήρηση της βιοποικιλότητας. Τέλος, το μουσείο μπορεί να ενισχύσει τη διεθνή συνεργασία και την έρευνα, επιτρέποντας την καλύτερη κατανόηση και προστασία των οικοσυστημάτων της Κύπρου.
- Ποια είναι τα μεγαλύτερα εμπόδια ίδρυσης και λειτουργίας τέτοιου μουσείου;
Η εξασφάλιση επαρκούς και σε βάθος χρόνου χρηματοδότησης αποτελεί ένα εμπόδιο, καθώς η ίδρυση και λειτουργία ενός μουσείου απαιτεί σημαντικούς οικονομικούς πόρους για κτήρια, υποδομές, συντήρηση συλλογών, ειδικές συνθήκες φύλαξης και προσωπικό. Η έλλειψη εξειδικευμένου προσωπικού φέρνει δυσκολίες, καθώς απαιτούνται επιστήμονες, μουσειολόγοι, συντηρητές και τεχνικοί με εξειδίκευση στη συντήρηση και ανάπτυξη συλλογών. Επίσης, συναντώνται διοικητικά και γραφειοκρατικά προβλήματα, αφού η ίδρυση ενός εθνικού μουσείου περιλαμβάνει άδειες, κανονισμούς, συντονισμό με κυβερνητικούς φορείς, που μπορεί να καθυστερήσουν την υλοποίηση. Ακόμη, η αξία ενός μουσείου φυσικής ιστορίας δεν αναγνωρίζεται πάντα από το κοινό ή τους πολιτικούς φορείς, γεγονός που δυσχεραίνει την εξασφάλιση πόρων και τη μακροπρόθεσμη βιωσιμότητά του. Αξίζει να σημειωθεί πως υπάρχουν και πολιτικές προκλήσεις στην Κύπρο, λόγω κατοχής. Ένα τέτοιο μουσείο πρέπει να αφορά ολόκληρο το νησί. Η πρόσβαση και η συνεργασία μπορεί να περιοριστούν, ωστόσο ίσως να λειτουργήσει θετικά με αποτέλεσμα να ενισχυθούν.
- Τι θα διαφοροποιούσε το Εθνικό Μουσείο Φυσικής Ιστορίας από άλλα φυσιογραφικά μουσεία, όπως το Κυπριακό Μουσείο Φυσικής Ιστορίας;
Θα αποτελεί το κεντρικό αποθετήριο για τυπικά δείγματα, δείγματα αναφοράς και άλλα σημαντικά επιστημονικά δείγματα ή αντικείμενα, ανεξαρτήτως της ελκυστικότητάς τους ως εκθεμάτων για το κοινό. Μέσω ενός εθνικού μουσείου διασφαλίζεται ότι οι συλλογές ανήκουν στο δημόσιο και διαφυλάσσονται προς όφελος της κοινωνίας, προσφέροντας ελεύθερη πρόσβαση τόσο στο κοινό όσο και στην επιστημονική κοινότητα. Στόχος του μουσείου θα είναι η καταγραφή και διατήρηση της φυσικής κληρονομιάς ολόκληρης της χώρας, καλύπτοντας όλα τα οικοσυστήματα και οργανισμούς. Εκτός από τον εκπαιδευτικό και εκθεσιακό ρόλο θα έχει έντονο επιστημονικό ρόλο στην έρευνα της βιοποικιλότητας. Επίσης, θα συμμετέχει στη διαμόρφωση περιβαλλοντικής πολιτικής, στην προστασία ειδών και οικοτόπων και στην εφαρμογή διεθνών συμβάσεων. Θα ενισχύσει και τη συμμετοχή της Κύπρου σε ευρωπαϊκά και παγκόσμια δίκτυα φυσικής ιστορίας. Επιπρόσθετα, με πιο ολοκληρωμένα προγράμματα για το κοινό και τα σχολεία, θα προωθήσει την περιβαλλοντική συνείδηση και θα αναδείξει τη φυσική κληρονομιά ως αναπόσπαστο μέρος της εθνικής ταυτότητας. Θα προσφέρει ακόμα μακροχρόνια σταθερότητα, ανεξάρτητη από πολιτικές και οικονομικές αλλαγές, δεδομένου ότι ένα τέτοιο μουσείο θα είναι κρατικού δικαίου και η ύπαρξη του μπορεί να εξασφαλιστεί εσαεί.
- Πώς μπορεί ένα μουσείο τέτοιου είδους να προσφέρει μία εμπειρία ελκυστική στο κυπριακό κοινό;
Ένα τέτοιο μουσείο μπορεί να προσφέρει μια ελκυστική εμπειρία στο κυπριακό κοινό προσφέροντας διαδραστικές εκθέσεις, χρησιμοποιώντας για παράδειγμα σύγχρονες τεχνολογίες (όπως Εικονική πραγματικότητα (VR) ή Επαυξημένη Πραγματικότητα (AR), και ζωντανές παρουσιάσεις για τη χλωρίδα και πανίδα της Κύπρου αλλά και άλλων περιοχών του πλανήτη μας). Εκπαιδευτικά προγράμματα για παιδιά και οικογένειες, εργαστήρια, θεματικές εκδηλώσεις και δράσεις στη φύση μπορούν να ενισχύσουν την εμπειρία. Παράλληλα, η ανάδειξη ενδημικών ειδών, των οικοσυστημάτων της Κύπρου και των περιβαλλοντικών προκλήσεων που αντιμετωπίζει το νησί δημιουργεί περιεχόμενο με άμεση συναισθηματική και εκπαιδευτική αξία για τους επισκέπτες. Έτσι, το μουσείο γίνεται χώρος μάθησης, ψυχαγωγίας και σύνδεσης με τη φύση της Κύπρου αλλά και του φυσικού κόσμου μας ως σύνολο.
