ΚΥΠΕ
Η συζήτηση περί του νέου μοντέλου οικονομικής ανάπτυξης που καλείται να διαμορφώσει η κυπριακή Κυβέρνηση, μετά τις εξελίξεις στον τραπεζικό τομέα, έχει αρχίσει και εκτός Κύπρου, από το διεθνή Τύπο, οικονομολόγους και αναλυτές.
Όπως επισημαίνεται, μαζί με το χρηματοπιστωτικό κλάδο θα επηρεαστεί και μεγάλο μέρος του υπόλοιπου τριτογενούς τομέα που παράγει πάνω από το 80% του κυπριακού ΑΕΠ, συνυπολογίζοντας τον τουρισμό. Η συζήτηση πάντως, πέρα από τις ανησυχίες και τις επιφυλάξεις, αναδεικνύει και μια σειρά επιλογών και προοπτικών.
Το νέο τοπίο αλλάζει τις ισορροπίες
Σε ό,τι αφορά τις τράπεζες, το νέο τοπίο αλλάζει τις ισορροπίες. «Από τη μία πλευρά θα μπορούσε να είναι μια ευκαιρία για τις θυγατρικές ξένων τραπεζών να επεκτείνουν τις δραστηριότητές τους και από την άλλη θα είναι δύσκολο να ανταγωνιστούν την Τράπεζα Κύπρου, έναν θεσμό που θα κατέχει τεράστιο μερίδιο της αγοράς», δήλωσε στο ΚΥΠΕ η Καίτη Φυλακτή, καθηγήτρια Διεθνών Χρηματοοικονομικών στο Cass Business School στο Λονδίνο.
Εκτός τραπεζικού συστήματος, η Κύπρια καθηγήτρια εκτιμά ότι δεν υπάρχει λόγος να σταματήσει να είναι ελκυστικό το μοντέλο της παροχής υπηρεσιών προς διεθνείς επιχειρήσεις, συμπεριλαμβανομένων ασφαλιστικών, ναυτιλιακών και νομικών υπηρεσιών.
«Σημαντικός αριθμός των πυλώνων αυτού του μοντέλου που έχουν καταστήσει την Κύπρο ελκυστική εξακολουθούν να υφίστανται: θεσμική σταθερότητα, χαμηλά επίπεδα διαφθοράς και γραφειοκρατίας, εργατικό δυναμικό με υψηλή μόρφωση, σταθερό νομικό σύστημα που βασίζεται στα βρετανικά πρότυπα, καλή γεωγραφική τοποθεσία, καλή υποδομή επικοινωνιών. Μπορεί ο ευνοϊκός συντελεστής φορολογίας επιχειρήσεων να έχει αυξηθεί, αλλά η Κύπρος διατηρεί ένα εκτενές δίκτυο διμερών φορολογικών συνθηκών», σημειώνει.
Έμφαση στην ενθάρρυνση άλλων υπηρεσιών
Σύμφωνα με την κ. Φυλακτή, η παράλληλη μείωση στους μισθούς που θα προκύψει από την αυξανόμενη ανεργία και η μείωση των τιμών θα καταστήσουν την Κύπρο πιο ανταγωνιστική και πιο ελκυστική. «Θα πρέπει επίσης να δοθεί έμφαση στην ενθάρρυνση άλλων υπηρεσιών, όπως ιατρικές και εκπαιδευτικές. Το γεγονός ότι η Κύπρος είναι πιο σταθερή πολιτικά από άλλες χώρες στην περιοχή ενισχύει περαιτέρω την ελκυστικότητά της», πρόσθεσε.
Η ελαφριά βιομηχανία θα μπορούσε να έχει παράπλευρες ωφέλειες
Η τάση στις συζητήσεις περί νέων μοντέλων ανάπτυξης είναι να γίνεται αναφορά σε τομείς που ήδη έχουν σημαντική συνδρομή στην εθνική παραγωγή. Υπάρχουν όμως για κάθε χώρα ανταγωνιστικά πλεονεκτήματα που ενδεχομένως δεν έχουν αξιοποιηθεί στο έπακρο. «Νομίζω ότι κάτι που λείπει από τη συζήτηση, όπως και στην Ελλάδα, είναι η βιομηχανοποίηση της γεωργικής παραγωγής, δηλαδή η επεξεργασία-μεταποίηση αγροτικών προϊόντων», επισήμανε μιλώντας στο ΚΥΠΕ ο Βασίλης Μοναστηριώτης, ανώτερος λέκτορας Πολιτικής Οικονομίας Νοτιοανατολικής Ευρώπης στο London School of Economics.
Όπως εξήγησε ο Έλληνας οικονομολόγος, υπάρχει η δυνατότητα παραγωγής εμπορικά κατοχυρωμένων και άλλων προϊόντων που μπορούν να πιάσουν τη δική τους θέση στη διεθνή αγορά. Για αυτά θα μπορούσε να αναπτυχθεί ένα μοντέλο εκβιομηχάνισης για την παραγωγή ποσοτήτων αρκετών ώστε να δημιουργηθεί ένα εξαγωγικό μοντέλο.
Κατά τον κ. Μοναστηριώτη, αυτή η ελαφριά βιομηχανία θα μπορούσε να έχει παράπλευρες ωφέλειες και για άλλους τομείς, για παράδειγμα τον οικοδομικό και τις χρηματοπιστωτικές ή νομικές υπηρεσίες. «Για να στηριχθούν αυτές οι υποβοηθητικές υπηρεσίες μετά την ανατροπή του τραπεζικού σκηνικού από το οποίο εξαρτιόνταν πρέπει να βρεθούν άλλοι κλάδοι παραγωγής που θα τις χρειάζονται. Νομίζω ότι για παράδειγμα ο τουρισμός στο σημείο αυτό δεν μπορεί να συμβάλλει όσο η βιομηχανία».
Ο τουρισμός πάντως είναι αναπόφευκτα ένας από τους τομείς που λαμβάνει κορυφαία θέση στη συζήτηση περί ανάπτυξης. Οι ειδικοί στο Λονδίνο επισημαίνουν μεν τον έντονο ανταγωνισμό που αντιμετωπίζει η Κύπρος και την ανάγκη διορθωτικών κινήσεων, όπως για παράδειγμα στο κόστος των υπηρεσιών, αλλά αναγνωρίζουν ότι υπάρχουν δυνατότητες περαιτέρω ανάπτυξης. Όπως πρόσφατα έγραψε στη στήλη του ο πιο αναγνωρίσιμος δημοσιογράφος τουριστικών θεμάτων στη Βρετανία, ο Σάιμον Κάλντερ, παρά την κρίση στο νησί «ο ήλιος ακόμα λάμπει, τα βουνά θα είναι θαυμάσια και η υποδοχή από τους Κυπρίους όπως πάντα ζεστή».
Στο μυαλό πολλών ο τουρισμός συνοδεύεται ως βασική αναπτυξιακή προοπτική από τη ναυτιλία. Σε πρόσφατη συνέντευξή του στο ΚΥΠΕ ο διευθυντής της ναυτιλιακής εταιρείας Zela Shipping με έδρα τη βρετανική πρωτεύουσα και πρόεδρος της Κυπριακής Ένωσης Πλοιοκτητών Γιώργος Μούσκας σημείωσε ότι η ναυτιλία μπορεί να αναδειχθεί σε άξονα ανάπτυξης. «Αυτό που μπορούμε να κάνουμε είναι να προσπαθήσουμε να προωθήσουμε την κυπριακή σημαία ακόμα περισσότερο, ιδίως στην Ελλάδα. Η Κύπρος είναι φθηνότερη από άλλες χώρες για τη νηολόγηση πλοίων», είχε αναφέρει ο κ. Μούσκας.
Φυσικό αέριο
Ένας παράγοντας που κατά τον Βασίλη Μοναστηριώτη θέτει όρια στην κυπριακή προσπάθεια ανάκαμψης είναι το μέγεθος της οικονομίας του νησιού και η γεωγραφία. «Η Κύπρος δεν μπορεί να βασιστεί σε μεγάλης κλίμακας παραγωγή που να της επιτρέπει να είναι ανταγωνιστική. Αφ’ ετέρου επειδή είναι μικρή οικονομία ό,τι και να κάνει θα είναι σε κάποιον τομέα υψηλής εξειδίκευσης. Θα μπορούσε ο τομέας αυτός να χτιστεί εντός ενός παραγωγικού δικτύου προσφοράς που να συνδέεται και με άλλες χώρες, αλλά για την Κύπρο θα είναι δύσκολο επειδή οι υπόλοιπες χώρες είναι η Ελλάδα και τα μέλη της ΕΕ που είναι μακριά».
Κάτι άλλο που μπορεί να γίνει σε μικρή κλίμακα είναι οι καινούριες τεχνολογίες που έχουν να κάνουν κυρίως με ICT (τεχνολογία πληροφοριών και επικοινωνιών) ή χρηματοοικονομικά προϊόντα, λογισμικό κτλ. «Δεδομένου ότι η Κύπρος έχει ένα πλεονέκτημα με το δυνητικό ανθρώπινο κεφάλαιό της, ιδίως με τον επαναπατρισμό καλών αποφοίτων, κάτι τέτοιο μπορεί να αναπτυχθεί. Δηλαδή μπορεί να στηθεί μια επιχείρηση δέκα ατόμων με μια κεφαλαιακή βάση σχετικά μικρή και να έχει ανταγωνιστικό προϊόν», πρόσθεσε ο Έλληνας οικονομολόγος.
Δεν μπορεί κανείς να παραγνωρίσει ασφαλώς τον παράγοντα φυσικό αέριο. Οι περισσότεροι παρατηρητές τουλάχιστον στη Βρετανία πιστεύουν πως η Κύπρος έχει μπροστά της μια σπάνια οικονομική προοπτική, η οποία όμως δύσκολα μπορεί να αξιοποιηθεί άμεσα. «Ακόμα δεν ξέρουμε πόσο γρήγορα και τι μεγέθους κέρδη θα αρχίσει να παράγει (το φυσικό αέριο). Αν η Κύπρος πηγαίνει προς το μοντέλο της Νορβηγίας για τη διαχείριση των εσόδων, τότε αυτό σημαίνει ότι τα λεφτά δεν θα χρησιμοποιηθούν άμεσα, αλλά ως μακροπρόθεσμη εγγύηση, το οποίο είναι πολύ καλό και χρήσιμο και μπορεί να χρηματοδοτήσει την ανάπτυξη», είπε ο κ. Μοναστηριώτης.
Μέσο διασφάλισης οικονομικής στήριξης
Ο Κρίστοφερ Κόουτς μελετά με προσοχή τις προοπτικές που δημιουργεί στην ευρύτερη περιοχή ο εντοπισμός φυσικού αερίου στην κυπριακή ΑΟΖ ως αναλυτής θεμάτων ενέργειας στη Μεσόγειο. Μιλώντας στο ΚΥΠΕ, ανέφερε ότι ο όποιος πραγματικός αντίκτυπος στην κυπριακή οικονομία απέχει ακόμα πολύ για να επηρεάσει τις τρέχουσες οικονομικές προκλήσεις.
«Βραχυπρόθεσμα το φυσικό αέριο πιθανότατα θα παίξει μεγαλύτερο ρόλο ως εργαλείο διαπραγμάτευσης παρά ως παράγοντας άμεσης οικονομικής ανάπτυξης ή ανάκαμψης. Πριν την εγκατάσταση των αναγκαίων υποδομών για τη μεταφορά του αερίου σε μια βιώσιμη αγορά και την αποκατάσταση της εμπιστοσύνης που θα ενθαρρύνει τις κρίσιμες ξένες επενδύσεις, η Κύπρος δεν θα πρέπει να στηριχθεί στα προσδοκώμενα έσοδα για να καλύψει τις άμεσες οικονομικές της ανάγκες», σημείωσε. Αναφέρθηκε δε στην ανάγκη αντιμετώπισης της εσωτερικής ζήτησης αλλά και του «ρευστού περιφερειακού πολιτικού περιβάλλοντος» πριν την πλήρη αξιοποίηση των δυνατοτήτων εξαγωγής.
Ο διεθνής αναλυτής εκτίμησε επίσης ότι το αέριο θα αντιμετωπιστεί από την κυβέρνηση Αναστασιάδη ως μέσο διασφάλισης οικονομικής στήριξης από την Ευρώπη με αντάλλαγμα τη μελλοντική συνεργασία και ανάμιξη στη διαδικασία παραγωγής. «Για την ώρα το αέριο παραμένει υπό τον εγχώριο έλεγχο, αλλά δεδομένου του μεγέθους των οικονομικών προβλημάτων της χώρας δεν είναι ξεκάθαρο πόσο περισσότερο θα μπορέσει η κυβέρνηση να το κρατήσει εκτός διαπραγματεύσεων», σχολίασε ο Κρίστοφερ Κόουτς.
Ανεξαρτήτως τομέων, ο Βασίλης Μοναστηριώτης επισήμανε την ανάγκη μιας πολυσχιδούς οικονομικής στρατηγικής, με ποικιλία στην οικονομική δραστηριότητα. «Η μονοκαλλιέργεια δεν είναι καλός οδηγός. Θα πρέπει να υπάρχουν τουλάχιστον δυο-τρεις τομείς ως κεντρικοί, αλλά αυτό δεν σημαίνει ότι όλοι οι άλλοι τομείς αφήνονται στην τύχη τους. Η ισορροπία μεταξύ κινήτρων για τους κεντρικούς τομείς και πώς αυτά επηρεάζουν τους υπόλοιπους κλάδους της οικονομικής δραστηριότητας χρήζει επίσης μεγάλης προσοχής».
Το ερώτημα στο μυαλό όλων είναι πότε η Κύπρος θα βρει τα πόδια της, όπως είχε αναφέρει στο διάγγελμά του ο Πρόεδρος της Κυπριακής Δημοκρατίας Νίκος Αναστασιάδης. «Το πόσο γρήγορα θα βγούμε από τον καταστροφικό αντίκτυπο της κρίσης εξαρτάται πάρα πολύ από το πόσο μπορεί η κυβέρνηση να εφαρμόσει καινοτόμες πολιτικές, οι οποίες ενθαρρύνουν την αναδιάρθρωση της οικονομίας», είπε η Καίτη Φυλακτή.
«Η κυπριακή κυβέρνηση το είχε κάνει με επιτυχία μετά την τουρκική εισβολή του 1974. Το ερώτημα είναι αν μπορεί να το κάνει πάλι. Ασφαλώς εκείνη την εποχή η Κύπρος δεν ήταν μέλος μιας νομισματικής ένωσης, είχε μεγαλύτερη ευελιξία στις πολιτικές της. Ίσως αυτό είναι ένα μάθημα, το οποίο θα μπορούσε να την υποχρεώσει να αναθεωρήσει τη συμμετοχή στην ΟΝΕ, παραμένοντας μόνο μέλος της ΕΕ», πρόσθεσε η καθηγήτρια του Cass Business School, θέτοντας μία παράμετρο που διχάζει οικονομολόγους στη Βρετανία αναφορικά με όλη την περιφέρεια της ευρωζώνης.
