Του Πάρη Δημητριάδη
Προφανώς, ανέκαθεν υπήρχε χάσμα γενεών. Είναι πέρα για πέρα φυσιολογικό, οι νεότεροι άνθρωποι να γεννιούνται, να ενηλικιώνονται και να δραστηριοποιούνται σε ελαφρώς, αρκετά ή και πολύ διαφοροποιημένα περιβάλλοντα από αυτά μέσα στα οποία έζησαν και γαλουχήθηκαν οι γονείς και οι παππούδες τους. Ενδεικτική του ζητήματος η ζωηρή και ενίοτε διασκεδαστική και ιντριγκαδόρικη συζήτηση για τους baby boomers, τους Xers, τους millennials και τους Gen Z: Ένα αφήγημα της κοινωνιολογίας και του μάρκετινγκ, το οποίο κατηγοριοποιεί τους ανθρώπους και ορισμένα βασικά χαρακτηριστικά τους γνωρίσματα ανάλογα με την εποχή που γεννήθηκαν και που τα τελευταία χρόνια έχει φουντώσει άνευ προηγουμένου ως πεδίο ερευνών, παρατηρήσεων, τάσεων και αναλύσεων.
Εκείνο που ενδεχομένως παρατηρείται για πρώτη φορά στην ιστορία της ανθρωπότητας, όσο εξεζητημένος κι αν ίσως ακούγεται ένας τέτοιος ισχυρισμός, είναι πως το χάσμα ανάμεσα στις γενιές ποτέ δεν ήταν τόσο μεγάλο και τόσο χαοτικό όσο τον τελευταίο αιώνα. Ας σκεφτούμε ωστόσο μόνο τις φαραωνικές εξελίξεις στην τεχνολογία, που όσο περνάει ο καιρός γίνονται όλο και πιο τιτάνιες και που αναπτύσσουν τόσο φρενήρη ταχύτητα, που καθίσταται πραγματικά αδύνατον να ακολουθηθούν με συνέπεια και να γίνουν έστω επαρκώς κατανοητές από την πλειοψηφία τουλάχιστον του ανθρώπινου πληθυσμού.
Μέσα σε λιγότερο από έναν αιώνα, άλλωστε, βρεθήκαμε από τα ταπεινά γαϊδουράκια σε χώρες όπως η δική μας και τις άμαξες και τα άλογα σε πόλεις του εξωτερικού, στην ψηφιοποίηση των πάντων γύρω μας και στην εξερεύνηση του πλανήτη Άρη ως πιθανού μέρους μετεγκατάστασης σε μερικά χρόνια από σήμερα. Σε λιγότερο από μισό αιώνα, βρεθήκαμε από τα ενσύρματα σταθερά τηλέφωνα, τους θαλάμους και τα φαξ, στα bluetooth και τις οπτικές ίνες που μεταδίδουν δεδομένα υπό μορφή φωτός και σε λιγότερη από μια δεκαετία βρεθήκαμε από την απαρχή της τεχνητής νοημοσύνης στο σημείο όπου πλέον μιλάμε για τη σιωπηλή εξάπλωση ενός νέου υβριδικού μοντέλου διακυβέρνησης, το οποίο περιστρέφεται γύρω από νεοφανείς ορολογίες όπως η γεωεπιχειρηματικότητα και η επικυριαρχία ανθρώπων και ρομπότ.
Πώς να είμαστε εντελώς καλά οι homo sapiens; Πώς να μη χρειαζόμαστε χρόνο για να επεξεργαστούμε τα νέα δεδομένα που παλιώνουν προτού προλάβουμε να ψελλίσουμε καλημέρα; Και πώς να μην προκαλείται τεράστιο χάσμα ανάμεσα στους παππούδες που έχουν βίωμα και ανάμνηση από την εποχή που δεν υπήρχε καν ηλεκτρικό ρεύμα, με τα σημερινά παιδιά και τους εφήβους που πρώτα έμαθαν πώς να χειρίζονται έξυπνες συσκευές και ύστερα πώς να μιλούν και να διαβάζουν.
Ενέχει φυσικά και μια απίστευτη συναρπαστικότητα όλο αυτό που ζούμε. Βρισκόμαστε στο απόγειο ή τουλάχιστον σε μια κορύφωση της ψηφιακής επανάστασης, οι προεκτάσεις της οποίας είναι τόσο μεγάλες και τόσο κομβικές, που θα μπορούσε ακόμη και να ειπωθεί πως δημιουργείται ένας νέος τύπος ανθρώπου που δεν υπήρξε ποτέ πριν. Μεγάλα μυαλά της εποχής όπως ο Γιουβάλ Χαράρι έχουν επιχειρηματολογήσει για αυτό το ζήτημα.
Έχοντας τα παραπάνω κατά νου, ίσως να μπορούσε να μαλακώσει και να απαλύνει η μάλλον αιτιολογημένη επικριτική διάθεση, που, άθελα ή ηθελημένα, αναπτύσσουμε πολλές φορές, είτε για τα μεγαλύτερα σε ηλικία άτομα από εμάς είτε για τα μικρότερα. Σ’ όλη αυτή την τρέλα, την κινητικότητα και την ιδιάζουσα φρενίτιδα της εποχής μας, είναι απολύτως λογικό και αναμενόμενο ν’ αλλάζουν και οι άνθρωποι. Ένας λογικοφανής συνειρμός για το πώς θα μπορούσε να βρεθεί μια κάποια ισορροπία είναι ίσως η επιστροφή στις αρχές και στις αξίες που μάλλον όχι αυθαίρετα περιγράφονται ως πανανθρώπινες και διαχρονικές.
Αξίες που έχουν να κάνουν με την ηθική μας κυρίως και που δύσκολα μπορούν να αλλοιωθούν και να αλλοτριωθούν, όσοι νέοι τύποι ανθρώπου κι αν προκύψουν. Αλλάζει η πεμπτουσία της ανθρώπινης ψυχής και υπόστασης; Φιλοσοφικό και υπαρξιακό το ερώτημα, ίσως όμως ένα τόσο κατακλυσμιαίο φαινόμενο όπως αυτό που επιδερμικά επιχειρείται να προσεγγιστεί εδώ, να μην μπορεί να αντιμετωπιστεί διαφορετικά και άλλως πως.
