Γράφει ο Γιάννης Παπαδόπουλος
Η δεκάμετρη, μπλε, ξύλινη λέμβος αναχώρησε από το Τομπρούκ δίχως τα στοιχειώδη, αλλά με 42 ανθρώπους για φορτίο. Δεν διέθετε φώτα ναυσιπλοΐας, ούτε σωσίβια, μόνο δύο εξωλέμβιους κινητήρες Yamaha των 40 ίππων. Στους επιβάτες είχαν δώσει μπισκότα και χουρμάδες για το μακρύ ταξίδι των 170 ναυτικών μιλίων. Τριάντα ώρες μετά τον απόπλου χάλασε η μία μηχανή και με έναν κουβά προσπάθησαν να περιορίσουν την εισροή υδάτων στο σκαρί. Μόλις συμπλήρωσαν μία ημέρα στα ανοιχτά, σώθηκαν και οι προμήθειες σε πόσιμο νερό. «Φοβήθηκα πολύ στη διαδρομή, κινδυνεύσαμε να βουλιάξουμε γιατί ήμασταν πολλοί και στριμωγμένοι», κατέθεσε αργότερα σε λιμενικούς των Χανίων ένας από τους διακινούμενους.
Οι διαδρομές που επιλέγουν οι διακινητές στη Δυτική και στην Ανατολική Λιβύη. Από το 2022 το Τομπρούκ εξελίχθηκε σε νέα αφετηρία του ριψοκίνδυνου ταξιδιού στην ανοιχτή θάλασσα.
Η συγκεκριμένη βάρκα εντοπίστηκε τον Σεπτέμβριο του 2024 νοτίως της Κρήτης. Τα δρομολόγια από τα λιβυκά παράλια είχαν ήδη πυκνώσει τότε, αλλά δεν είχε ακόμη καταγραφεί η μεγάλη αύξηση που παρατηρείται τις τελευταίες εβδομάδες. Ορισμένες από τις μαρτυρίες διασωθέντων που περιλαμβάνονται στον δικαστικό φάκελο αυτής της υπόθεσης και είναι εις γνώσιν της «Κ» φωτίζουν πτυχές της δράσης των κυκλωμάτων διακίνησης, αλλά και της στάσης των τοπικών αρχών στην ανατολική Λιβύη.
«Επειδή δεν είχα πληρώσει εγκαίρως, πήραν την οικογένειά μου και είπαν ότι θα με σκότωναν»
Τουλάχιστον τρεις επιβάτες αυτής της ξύλινης βάρκας είχαν αποπειραθεί και στο παρελθόν να ταξιδέψουν στη μεταναστευτική διαδρομή της Κεντρικής Μεσογείου, με σκοπό όμως να προσεγγίσουν την Ιταλία. Ενας εξ αυτών, Αιγύπτιος στην καταγωγή και ψυκτικός στο επάγγελμα, επιχείρησε αρχικά να φύγει από τα δυτικά παράλια της χώρας, κοντά στην Τρίπολη. Οπως κατέθεσε, όμως, συνελήφθη προτού μπει στη θάλασσα και έχασε τα 17.000 λιβυκά δηνάρια (περίπου 2.680 ευρώ) που είχε καταβάλει ως αντίτιμο στους διακινητές.
Για τη δεύτερη προσπάθεια βρήκε άλλο κύκλωμα. Τον τοποθέτησαν σε αποθήκη στη Σαμπράθα, στα δυτικά της χώρας. Αφού πέρασε πολύς καιρός μάταιης αναμονής, απέδρασε και δοκίμασε την τύχη του αλλού. Αυτή τη φορά επέλεξε την ανατολική πλευρά της κατακερματισμένης και πολιτικά ασταθούς χώρας. Στο Τομπρούκ, άλλος διακινητής προς 14.000 δηνάρια τον έβαλε στη βάρκα που τελικά τον έστειλε στην Κρήτη.
Στην ίδια περιοχή, η οποία βρίσκεται υπό τον έλεγχο του στρατάρχη Χαλίφα Χαφτάρ, δύο άνδρες από τη Συρία είχαν αποτύχει σε προηγούμενες απόπειρές τους όταν οι φουσκωτές βάρκες τους πήραν νερά αμέσως μετά τον απόπλου. Οπως κατέθεσαν αργότερα στους Ελληνες λιμενικούς, και οι δύο συνελήφθησαν από τις αρχές στο Τομπρούκ μετά τη διάσωσή τους. «Μας έβαλαν φυλακή και ζήτησαν λεφτά για να μας απελευθερώσουν. Εδωσα 300 δολάρια και με άφησαν», ανέφερε ένας εξ αυτών.
«Επειδή δεν είχα πληρώσει εγκαίρως, πήραν την οικογένειά μου και είπαν ότι θα με σκότωναν. Τότε ο πατέρας μου πούλησε ένα χωράφι και τους έστειλε τα χρήματα μέσω της εφαρμογής Vodafone Cash», κατέθεσε σε Ελληνες λιμενικούς Αιγύπτιος διασωθείς.
Η νέα αφετηρία
Η ανάδειξη του Τομπρούκ σε αφετηρία της μεταναστευτικής διαδρομής είχε επισημανθεί και σε παλιότερη έκθεση της οργάνωσης «Παγκόσμια Πρωτοβουλία για την Καταπολέμηση του Διεθνικού Οργανωμένου Εγκλήματος». Η πρώτη σημαντική αλλαγή καταγράφηκε το 2022. Συνολικά 85 σκάφη με περισσότερους από 17.000 μετανάστες απέπλευσαν τότε από την ανατολική Λιβύη με προορισμό κυρίως την Ιταλία, σε αντίθεση με τα μόλις 11 σκάφη της προηγούμενης χρονιάς. Μία από τις εξηγήσεις για αυτή την εξέλιξη ήταν η ανοχή ή σε κάποιες περιπτώσεις η συνεργασία που φέρεται να είχαν οι διακινητές με τοπικές παραστρατιωτικές ομάδες.
Παράλληλα παρατηρήθηκε ότι στο Τομπρούκ χρησιμοποιούνταν όλο και πιο συχνά παλιές, μετασκευασμένες μηχανότρατες που θα μπορούσαν να χωρέσουν εκατοντάδες ανθρώπους σε μία διαδρομή. Ορισμένα από αυτά τα παροπλισμένα μεταλλικά αλιευτικά διαπιστώθηκε ότι έφθαναν στην ανατολική πλευρά από τη Ζουάρα, μια παραλιακή πόλη 102 χλμ. δυτικά της Τρίπολης. Οσα είχαν στρογγυλεμένη πλώρη παρέπεμπαν στον ίδιο κατασκευαστή, στη Ροζέτα της Αιγύπτου. Το πολύνεκρο ναυάγιο της Πύλου, όμως, τον Ιούνιο του 2023, όπου είχε χρησιμοποιηθεί παρόμοιο σκάφος, φάνηκε να αλλάζει πρόσκαιρα τα δεδομένα. Μειώθηκαν τους επόμενους μήνες οι αναχωρήσεις και σταδιακά οι διακινητές στράφηκαν ξανά σε μικρότερες, ξύλινες ή πολυεστερικές βάρκες.
Από το 2024 ενεργοποιήθηκαν ξανά τα κυκλώματα στο Τομπρούκ και φέτος εντάθηκαν τα δρομολόγια στο Λιβυκό Πέλαγος με κατεύθυνση πλέον προς την Κρήτη. Το τελευταίο διάστημα φαίνεται ότι χρησιμοποιούνται ξανά και οι μηχανότρατες. Ενδεικτικά, στις 6 Ιουλίου εντοπίστηκαν 442 άνθρωποι σε αλιευτικό, 45 ναυτικά μίλια νοτίως των Καλών Λιμένων. Αντίστοιχα, στις 21 Ιουνίου είχαν διασωθεί 501 επιβάτες.
«Ο Χαφτάρ αρέσκεται να χρησιμοποιεί το μεταναστευτικό ως μοχλό πίεσης», λέει στην «Κ» ο Ταρέκ Μεγκερίσι, αναλυτής στη δεξαμενή σκέψης ECFR που παρακολουθεί τις εξελίξεις στη Βόρεια Αφρική. Επισημαίνει ότι η πολιτική κρίση στο εσωτερικό της Λιβύης και το ζήτημα της οριοθέτησης της αποκλειστικής οικονομικής ζώνης περιπλέκουν τις συνθήκες, ενώ παράλληλα ο Χαφτάρ επιδιώκει την αναγνώριση της κυβέρνησης της Βεγγάζης από τους Ευρωπαίους. Δεν αποκλείει το επόμενο διάστημα, λόγω και των καλών καιρικών συνθηκών, να αυξηθούν τα δρομολόγια.
Ορισμένα κυκλώματα διακινητών διαφημίζουν τις υπηρεσίες τους σε σελίδες στο Facebook. Μία από αυτές, υπό τον τίτλο στα αραβικά «Μοχάμεντ Αμπού Σουλτάν για ταξίδια στην Ιταλία», φέρεται να σχετίζεται με τον φυγόποινο επικεφαλής του κυκλώματος που συνδέεται με το ναυάγιο της Πύλου. Η συγκεκριμένη σελίδα έμοιαζε ανενεργή από τον Ιούνιο του 2023 μέχρι και τον φετινό Απρίλιο. Τότε ο διαχειριστής ανέβασε τη φωτογραφία ενός παλιού αλιευτικού. «Επιστρέψαμε», έγραψε μεταξύ άλλων.
Μαρτυρίες
Τρεις μαρτυρίες διασωθέντων από τις καραβιές του τελευταίου χρόνου στην Κρήτη που είναι εις γνώσιν της «Κ» περιγράφουν πώς έφθασαν αεροπορικώς στη Λιβύη, από το Πακιστάν μέσω Ντουμπάι, είτε με πτήση τσάρτερ από τη Δαμασκό. «Ταξιδέψαμε 16 άτομα και στο αεροδρόμιο της Βεγγάζης μάς περίμενε ένας Λίβυος που είχε ήδη τις φωτογραφίες μας για να μας αναγνωρίσει», κατέθεσε σε Ελληνες λιμενικούς μετανάστης από το Πακιστάν που πλήρωσε 8.500 ευρώ για όλο το ταξίδι.
Μόλις φθάσουν στη Λιβύη είτε αεροπορικώς από την Ασία είτε με τα πόδια μέσω άλλων διόδων από την υποσαχάρια Αφρική, οι διακινούμενοι τοποθετούνται σε αποθήκες υπό άθλιες συνθήκες. Εκεί κρατούνται ακόμη και ένα μήνα προτού μεταφερθούν στα παράλια. «Επειδή δεν είχα πληρώσει εγκαίρως, πήραν την οικογένειά μου και είπαν ότι θα με σκότωναν. Τότε ο πατέρας μου πούλησε ένα χωράφι και τους έστειλε τα χρήματα μέσω της εφαρμογής Vodafone Cash», κατέθεσε σε Ελληνες λιμενικούς Αιγύπτιος διασωθείς.
Νέοι από το Σουδάν
Στις 10 Μαρτίου συνελήφθη στο Τομπρούκ, έπειτα από συνεργασία των τοπικών και των βρετανικών αρχών ασφαλείας, ένας άνδρας που φέρεται να εμπλέκεται στη διακίνηση πολλών ανθρώπων προς την Ελλάδα. Ηταν μια σπάνια εξέλιξη, καθώς στις περισσότερες περιπτώσεις οι επικεφαλής των κυκλωμάτων διαφεύγουν τη σύλληψη.
Σε αρκετά από τα δρομολόγια παρατηρείται να τοποθετούνται ως τιμονιέρηδες νέοι, πρόσφυγες από το Σουδάν. «Οι πραγματικοί διακινητές σχεδόν ποτέ δεν ανεβαίνουν στη βάρκα. Αδίστακτα κυκλώματα διά της βίας επιλέγουν τους πλέον αδύναμους –οικονομικά, κοινωνικά, ψυχολογικά– προκειμένου να χειριστούν τη βάρκα. Αλλοτε αναλαμβάνουν το τιμόνι σε καθεστώς εκτάκτου ανάγκης, προκειμένου να διασφαλίσουν την επιβίωση των επιβαινόντων», δηλώνει ο δικηγόρος Σπύρος Πανταζής που έχει χειριστεί αντίστοιχες υποθέσεις. Επισημαίνει ότι πρόκειται για θύματα του σουδανικού εμφυλίου, που βρίσκονται πλέον αντιμέτωποι με πολυετείς ποινές κάθειρξης.
«Όταν με έβαλαν στη βάρκα, με ενημέρωσαν ότι θα πρέπει να οδηγήσω γιατί είχα δώσει τα λιγότερα χρήματα», υποστηρίζει σε υπόμνημά του Σουδανός που συνελήφθη ως τιμονιέρης. «Ο πατέρας μου είναι στρατιωτικός και αγνοούμε την τύχη του. Ενας αδελφός μου σκοτώθηκε στον πόλεμο. Ούτε καν μπορώ να βάλω το κλειδί στη βάρκα, να πάρει μπροστά», ισχυρίστηκε άλλος.
Συμπατριώτης τους υποστήριξε ότι οι διακινητές απήγαγαν τον αδελφό του στη Λιβύη για να τον υποχρεώσουν να οδηγήσει τη βάρκα. Σύμφωνα με την απολογία του, μέλη του κυκλώματος τους ακολουθούσαν με άλλη λέμβο, επί πέντε ώρες μετά τον απόπλου, για να σιγουρευτούν ότι δεν θα άλλαζαν ρότα. «Δεν μπορούσα να γυρίσω», κατέθεσε. «Είχαν τον αδελφό μου σε μια αποθήκη και θα τον σκότωναν».
