Γιάννης Ελαφρός
Οι πρωτοφανείς υψηλές θερμοκρασίες που καταγράφονται σε πολλές χώρες της Δυτικής Ευρώπης, με ρεκόρ ανώτατων θερμοκρασιών στη Βρετανία, στη Γαλλία, στη Γερμανία και αλλού, αλλά και η επίμονη παρατεταμένη ζέστη στην Ιβηρική Χερσόνησο είναι η φετινή κορύφωση μιας μακράς ανοδικής πορείας στις θερινές θερμοκρασίες της Ευρώπης.
«Η Δυτική Ευρώπη αναδεικνύεται σε ένα hot spot της κλιματικής αλλαγής, όπου οι καύσωνες εμφανίζονται πιο συχνά και πιο έντονα σε σχέση με τις άλλες περιοχές με το ίδιο γεωγραφικό πλάτος», εξηγεί στην «Κ» η κ. Έφη Ρούση, ερευνήτρια στο Ινστιτούτο Έρευνας για τις Κλιματικές Επιπτώσεις του Πότσνταμ (ΡΙΚ), λίγο έξω από το Βερολίνο. Η κ. Ρούση είναι η επικεφαλής συγγραφέας πρόσφατης έρευνας που δημοσιεύθηκε στο περιοδικό Nature Communications («Accelerated western European heatwave trends linked to more-persistent double jets over Eurasia»), σύμφωνα με την οποία οι ανοδικές τάσεις στην εμφάνιση καυσώνων στην Ευρώπη τις προηγούμενες τέσσερις δεκαετίες είναι τρεις έως τέσσερις φορές πιο ισχυρές σε σύγκριση με τα υπόλοιπα βόρεια μεσαία πλάτη της γης.
«Υπάρχει ένα κοινό δεδομένο σε όλο τον πλανήτη. Η ανθρωπογενής κλιματική αλλαγή, λόγω των αυξημένων εκπομπών θερμοκηπικών αερίων, οδηγεί σε αύξηση της μέσης θερμοκρασίας, γεγονός που οδηγεί και σε ακραίες τιμές, όπως φέτος που έχουμε θερμοκρασίες-ρεκόρ. Αυτό σημαίνει πως θα έχουμε πιο πολλούς, πιο συχνούς, πιο έντονους, πιο επίμονους καύσωνες. Αλλά δεν κινούνται όλες οι περιοχές με τον ίδιο τρόπο. Θέλαμε να δούμε τι γίνεται στην Ευρώπη και γιατί», τονίζει στην «Κ».
H ερευνήτρια Εφη Ρούση είναι η επικεφαλής συγγραφέας πρόσφατης έρευνας για την κλιματική αλλαγή που δημοσιεύθηκε στο περιοδικό Nature Communications.
Στη Δυτική Ευρώπη δεν είναι εύκολο να ξεχαστεί ο θανατηφόρος καύσωνας του 2003, όταν περίπου 70.000 μη αναμενόμενοι θάνατοι είχαν σχέση με τις καυτές συνθήκες που διαμορφώθηκαν. Στη δημοσίευση στο Nature Communications επισημαίνεται παραπέρα το πρόσφατο σύμπλεγμα διαδοχικών εξαιρετικά ζεστών και ξηρών καλοκαιριών του 2018, 2019 και 2020. «Οι ευρωπαϊκοί καύσωνες προβλέπεται να αυξηθούν δυσανάλογα σε σύγκριση με την παγκόσμια μέση τάση», αναφέρεται.
Η Μεσόγειος hotspot της κλιματικής αλλαγής
«Μέχρι τώρα γνωρίζαμε πως η Μεσόγειος είναι ένα hotspot της κλιματικής αλλαγής· τι γίνεται όμως με τη Δυτική Ευρώπη; Εξετάσαμε τις τάσεις 42 ετών, μέχρι το 2020, στρέφοντας μάλιστα την προσοχή μας στους επίμονους καύσωνες που διαρκούν έξι μέρες και πάνω. Συγκρίναμε αυτές τις τάσεις με άλλες περιοχές της ίδιας ζώνης, με μεσαίο πλάτος στο βόρειο ημισφαίριο, όπως στη Βόρεια Αμερική, στην Ασία, κ.λπ. Η εικόνα που έχουμε είναι πως οι καύσωνες στην Ευρώπη πληθαίνουν πιο γρήγορα από τον μέσο όρο. Μόνο οι δυτικές ακτές των ΗΠΑ καταγράφουν ανάλογες τάσεις. Συγκεκριμένα, η Ευρώπη ανεβαίνει τρεις φορές πιο γρήγορα στη συχνότητα εμφάνισης καυσώνων και τέσσερις φορές πιο γρήγορα όσον αφορά την έντασή τους», εξηγεί η Ελληνίδα ερευνήτρια.
Πολύ σημαντικό για χώρες που μέχρι τώρα έβλεπαν σποραδικά να εκδηλώνονται επεισόδια καύσωνα και περιστατικά θερμών εισβολών, με αποτέλεσμα οι κάτοικοι να είναι τελείως απροετοίμαστοι, όπως και οι υποδομές, τα κτίρια, οι κατοικίες κ.λπ.
Πού οφείλεται όμως η αυξανόμενη τάση; Το ερευνητικό αντικείμενο της κ. Ρούση και των συνεργατών της αφορά την κυκλοφορία του αέρα στην ανώτερη ατμόσφαιρα. Εξέτασαν λοιπόν ποιος είναι ο ρόλος του αεροχειμάρρου (jet stream), που κινείται από τα δυτικά, από τον Ατλαντικό Ωκεανό προς την Ευρώπη και καλύπτει Κεντρική και Βόρεια Ευρώπη. «Είναι πολύ ισχυροί άνεμοι, που δροσίζουν το καλοκαίρι και κάνουν πιο ήπιο τον χειμώνα. Οι περιοχές που επηρεάζονται είναι η Δυτική Ευρώπη, η Ιβηρική Χερσόνησος, το Ηνωμένο Βασίλειο, η Σκανδιναβία», σημειώνει η ερευνήτρια του ΡΙΚ.
«Όταν όμως έχουμε διάσπαση του αεροχειμάρρου σε δύο τμήματα, ένα που κατευθύνεται προς τη Βόρεια Ευρώπη και ένα που κινείται προς Μεσόγειο, τότε δεν υπάρχουν οι ισχυροί άνεμοι στο κέντρο, με αποτέλεσμα να είναι πιο πιθανό να παραμένουν οι θερμές μάζες αέρα και να δημιουργούνται επεισόδια καύσωνα πάνω από τη Δυτική Ευρώπη», εξηγεί.
Σύμφωνα με τη δημοσίευση στο Nature Communications, σχεδόν το σύνολο των αυξημένων επεισοδίων καύσωνα στη Δυτική Ευρώπη και περίπου το 30% αυτών στην ευρύτερη ευρωπαϊκή περιοχή, συνδέονται με τον διχασμό του δυτικού αεροχειμάρρου. Υπάρχει ισχυρό ενδεχόμενο το διπλό jet stream να συνδέεται και με τα φετινά ακραία φαινόμενα καύσωνα στη Δυτική Ευρώπη, αν και ακόμη δεν υπάρχουν τα πλήρη στοιχεία.
«Εμπόδια» στον αεροχείμαρρο στέκονται οι αντικυκλώνες εμποδισμού, τα συστήματα που φρενάρουν την κυκλοφορία του αέρα στην ανώτερη ατμόσφαιρα. Οι αντικυκλώνες «φταίνε» για τη διάσπαση του αεροχειμάρρου ή μήπως ο διχασμός του προκαλεί τους αντικυκλώνες; «Δεν έχουμε ακόμα απάντηση σε αυτό, απαιτείται παραπέρα έρευνα», απαντά η Ελληνίδα κλιματολόγος.
Οι φωτιές
Τι να περιμένουμε στο μέλλον; Στον βαθμό που συνεχίσουν να αυξάνονται ή να παραμένουν υψηλές οι εκπομπές θερμοκηπικών αερίων όλα τα κλιματικά μοντέλα δείχνουν άνοδο θερμοκρασιών και ακραίων φαινομένων. Οι συνέπειες θα είναι ακόμη πιο σοβαρές, όπως με τις φωτιές που είναι συνάρτηση και πολλών παραγόντων σχετιζόμενων με την κλιματική αλλαγή: υψηλές θερμοκρασίες, καύσωνες, μεγαλύτερη ξηρασία, πιο εύφλεκτη καύσιμη ύλη.
Η κ. Ρούση δεν σηκώνει τα χέρια ψηλά. «Υπάρχουν λύσεις, δεν είμαστε καταδικασμένοι. Είναι πολύ σημαντική η στάση του καθένα μας, αλλά βεβαίως η αντιμετώπιση της κλιματικής αλλαγής είναι θέμα πολιτικό, απαιτεί συνολικές αποφάσεις σε επίπεδο κοινωνίας».
40ο C και πλέον έδειξε το θερμόμετρο στα μέσα της εβδομάδας σε πολλές περιοχές της Γερμανίας. Η μείωση της στάθμης των υδάτων σε πολλά ποτάμια, όπως ο Ελβας, προκάλεσε προβλήματα στη ναυσιπλοΐα, ενώ χιλιάδες κλήσεις δέχτηκαν οι υπηρεσίες άμεσης ανάγκης στο Βερολίνο.
14 πόλεις βρίσκονταν σε συναγερμό στην Ιταλία εξαιτίας της αφόρητης ζέστης στα τέλη της εβδομάδας, μεταξύ των οποίων η Ρώμη και το Μιλάνο. Mεγάλο μέρος του Πάδου καλύφθηκε με άλγη. Παράλληλα, εξακολουθούσαν να μαίνονται οι πυρκαγιές στην Τοσκάνη και στην περιφέρεια Φριούλι – Βενέτσια Τζούλια, κάνοντας στάχτη χιλιάδες στρέμματα δασικών και γεωργικών εκτάσεων.
900.000 στρέμματα αποτέφρωσαν σε όλη την Ισπανία οι φωτιές την εβδομάδα που πέρασε. Η χώρα βιώνει τη χειρότερη αντιπυρική περίοδο της τελευταίας δεκαετίας. Στο στόχαστρο βρέθηκαν η Εστρεμαδούρα, στα δυτικά, και η Καστίλλη και Λεόν στην κεντρική χώρα. Την ίδια στιγμή, ο πρωτοφανής καύσωνας άφησε πίσω του τουλάχιστον 1.000 νεκρούς.
