Βασίλης Κωστούλας
Χωρούν στο ίδιο «καλάθι» BRICS και ΝΑΤΟ; Είναι το ερώτημα που εγείρουν για την Τουρκία διπλωμάτες και αναλυτές οι οποίοι διατυπώνουν τις ενστάσεις τους για την ενεργό συμμετοχή της Aγκυρας στην υποδομή της ευρωπαϊκής άμυνας. Ο προβληματισμός επανέρχεται στο προσκήνιο μετά την αισθητή παρουσία του Ταγίπ Ερντογάν στην πολυσυζητημένη σύνοδο του Οργανισμού της Σαγκάης.
Ο πρόεδρος της Τουρκίας παρακολουθεί στενά τις διεργασίες στο μπλοκ που συμμετέχουν δυνάμεις όπως οι Κίνα, Ρωσία, Ινδία, Ιράν. Η Τουρκία έχει άλλωστε εκφράσει ανοιχτά το ενδιαφέρον της να ενταχθεί ως μόνιμο μέλος στην ομάδα των BRICS. Μάλιστα, στη σύνοδο κορυφής των BRICS στο Καζάν της Ρωσίας το 2024, προσφέρθηκε στην Τουρκία ως μεταβατικό στάδιο το καθεστώς της «χώρας-εταίρου». Ωστόσο, η Aγκυρα θεώρησε ανεπαρκή την πρόταση σε σχέση με την προσδοκώμενη πλήρη ένταξη.
Παρ’ όλα αυτά, η Τουρκία αφενός διατηρεί την ιδιότητα του μέλους στο ΝΑΤΟ, αφετέρου διεκδικεί απερίφραστα την εμπλοκή της Aγκυρας στο εγχείρημα της κοινής ευρωπαϊκής άμυνας, με αιχμή τη συμμετοχή στο SAFE· το χρηματοδοτικό μέσο της Ευρωπαϊκής Eνωσης ύψους 150 δισ. ευρώ για τη στήριξη των ευρωπαϊκών χωρών που επιθυμούν να επενδύσουν στην αμυντική βιομηχανική παραγωγή μέσω κοινών προμηθειών.
Η Ευρώπη και οι ΗΠΑ «βλέπουν» στις BRICS και τον Οργανισμό της Σαγκάης μια φανερή προσπάθεια να συγκροτηθεί ένα αντι-δυτικό μέτωπο σε οικονομικό και –σε δεύτερο χρόνο– στρατιωτικό επίπεδο ·ορισμένοι μιλούν για ένα «εναλλακτικό ΝΑΤΟ». Το γεγονός αυτό δεν πτοεί τους Τούρκους αξιωματούχους, οι οποίοι μάλιστα διαμηνύουν ότι στον βαθμό που η Ευρώπη παραγκωνίζει την Τουρκία, τελικά, παραγκωνίζει τη δική της ασφάλεια και προοπτική της. Επικοινωνούν δε την ετοιμότητa της Aγκυρας να συνεισφέρουν στην ευρωπαϊκή άμυνα «ως γείτονες, ως σύμμαχοι του ΝΑΤΟ και ως στρατηγικοί εταίροι και υποψήφιοι για ένταξη».
Στο πλαίσιο αυτό, η Τουρκία επικαλείται την ισχύ της αμυντικής βιομηχανίας της:
- Ο 2ος μεγαλύτερος στρατός του ΝΑΤΟ – και ο 9ος ισχυρότερος στον κόσμο με βάση τον Global Firepower Index για το 2025.
Αμυντικές εξαγωγές που ξεπέρασαν τα 7 δισ. δολάρια το 2024.
- Ανάμεσα στις 5 χώρες παγκοσμίως που είναι ικανές να παράγουν μαχητικό αεροσκάφος επόμενης γενιάς.
- Πορτφόλιο με ποικιλία από σύγχρονες αμυντικές πλατφόρμες, όπως το άρμα μάχης Altay, οι φρεγάτες MİLGEM, τα drones Anka και TB2, και το μαχητικό αεροσκάφος Kaan.
«Η συμμετοχή της Τουρκίας στην πρωτοβουλία SAFE δεν είναι προαιρετική αλλά απαραίτητη. Eχουμε ήδη εκφράσει την ετοιμότητά μας να συμμετάσχουμε σε κοινά έργα προμηθειών. Με μια αμυντική βιομηχανία τόσο ικανή και ισχυρή όσο η δική μας, η Ευρώπη θα έχανε έναν πολύτιμο σύμμαχο παραμελώντας την Τουρκία», έλεγε τις προάλλες μιλώντας σε συνέδριο του Economist στη Θεσσαλονίκη ο πρώην υπουργός Ευρωπαϊκών Υποθέσεων της Τουρκίας, Εγκεμέν Μπαγκίς, ο οποίος αναφέρθηκε ευθέως στις ενστάσεις ευρωπαϊκών χωρών όπως η Ελλάδα, επιχειρώντας να τις αποδομήσει: «Δυστυχώς, ορισμένα κράτη-μέλη συνεχίζουν να εμποδίζουν μια τέτοια συνεργασία. Αυτό δεν είναι μόνο κοντόφθαλμο, αλλά και επιζήμιο για τα ευρωπαϊκά συμφέροντα ασφαλείας. Η αμυντική συνεργασία πρέπει να καθοδηγείται από την αξία και το κοινό συμφέρον, όχι από στενή πολιτική».
Ωστόσο, ακριβώς οι αξίες και τα κοινά συμφέροντα τα οποία επικαλούνται Τούρκοι διπλωμάτες όπως ο Μπαγκίς είναι και τα εμπόδια για την αποδοχή της Aγκυρας στον νευραλγικό τομέα της άμυνας από τη φιλελεύθερη πτέρυγα της Ευρωπαϊκής Eνωσης, η οποία επικαλείται μια σειρά από παραμέτρους όπως:
- Οι εσωτερικές πολιτικές εξελίξεις στην Τουρκία που εγκαθιδρύουν ένα καθεστώς υπονόμευσης των δημοκρατικών διαδικασιών με εκκαθαρίσεις της αντιπολίτευσης.
- Η στενή σχέση της Τουρκίας με τη Ρωσία και η άρνηση της Αγκυρας να εφαρμόσει τις κυρώσεις σε βάρος της Μόσχας για την εισβολή στην Ουκρανία.
- Οι ένθερμοι εναγκαλισμοί του Ταγίπ Ερντογάν με τους ηγέτες που απαρτίζουν τον Οργανισμό της Σαγκάης, όπου συμμετέχουν χώρες από τις οποίες η Ευρώπη κατά τα άλλα επιχειρεί να αμυνθεί σε οικονομικούς και στρατιωτικούς όρους.
- Η διατήρηση του casus belli σε βάρος μιας χώρας-μέλους του ΝΑΤΟ και της Ε.Ε. όπως η Ελλάδα.
Η Τουρκία υπερασπίζεται το δικαίωμά της να διαφοροποιεί τη γεωπολιτική και γεωοικονομική στρατηγική της, επικαλούμενη άλλωστε τη στασιμότητα σε διαδικασίες όπως οι ενταξιακές συνομιλίες της με την Ευρωπαϊκή Eνωση. Ισχυρίζεται δε ότι η παρουσία της Aγκυρας στις διεργασίες του Οργανισμού της Σαγκάης «είναι πλεονέκτημα για την Ευρώπη, αν ξέρει πώς να το αξιοποιήσει».
Ομολογουμένως, το αφήγημα της Aγκυρας φαίνεται να αγκαλιάζει μια πληθώρα διπλωματών και αξιωματούχων στην Ευρωπαϊκή Eνωση, το Ηνωμένο Βασίλειο και στις ΗΠΑ. Η Ευρωπαϊκή Eνωση δεν έχει απορρίψει κατηγορηματικά τη συμμετοχή της Τουρκίας στο project της κοινής άμυνας, αν και διατηρεί την άποψη ότι κάθε τρίτη χώρα θα πρέπει να πληροί αυστηρούς όρους και προϋποθέσεις που θα ευθυγραμμίζονται με τους ευρωπαϊκούς στόχους, αναγνωρίζοντας εμμέσως τις επιφυλάξεις των μερών που εγείρουν ζήτημα αξιοπιστίας για την περίπτωση της Αγκυρας.
