Παρά τη θριαμβολογία του Ντόναλντ Τραμπ και τις διπλωματικές κινήσεις των τελευταίων ημερών, η προοπτική για ειρήνη μεταξύ Ρωσίας και Ουκρανίας φαίνεται να απομακρύνεται, αντί να πλησιάζει.
Σύμφωνα με τον Αμερικανό πρόεδρο, η πρόσφατη σύνοδος ΗΠΑ – Ρωσίας στην Αλάσκα υποτίθεται ότι οδήγησε σε σημαντικές εξελίξεις: ο Ρώσος πρόεδρος Βλαντιμίρ Πούτιν δήλωνε έτοιμος να συναντήσει τον Ουκρανό πρόεδρο Βολοντίμιρ Ζελένσκι, η Μόσχα αποδεχόταν δυτικές εγγυήσεις ασφαλείας για την Ουκρανία σχεδόν εφάμιλλες της προστασίας του ΝΑΤΟ, και το Κίεβο φερόταν διατεθειμένο να παραιτηθεί –έστω προσωρινά– από μεγάλα τμήματα της επικράτειάς του για να τερματιστεί ο πόλεμος.
Ωστόσο, σχεδόν μία εβδομάδα μετά τη σύνοδο, δεν έχει σημειωθεί πρόοδος. Ο πόλεμος συνεχίζεται, η Ρωσία εξαπολύει σφοδρές επιθέσεις με πυραύλους και drones σε ουκρανικά εδάφη, και ούτε ανακωχή ούτε ειρηνευτική συμφωνία διαφαίνονται στον ορίζοντα.
Είναι πιθανόν και οι δύο πλευρές να εξετάζουν παρασκηνιακά παραχωρήσεις τις οποίες δεν είναι ακόμη έτοιμες να παραδεχθούν δημόσια. Οι Ευρωπαίοι ηγέτες, μετά την κοινή επίσκεψή τους στον Λευκό Οίκο, εκτιμούν ότι εξασφάλισαν εγγυήσεις ασφαλείας για την Ουκρανία σε μια πιθανή ειρηνευτική συμφωνία.
Ο Ζελένσκι, ο οποίος κατάφερε να ολοκληρώσει την επίσκεψή του στην Ουάσιγκτον χωρίς πολιτικό πλήγμα, εμφανίστηκε συγκρατημένα αισιόδοξος σχετικά με την πορεία των διαπραγματεύσεων. Ωστόσο, το χάσμα μεταξύ των θέσεων Μόσχας και Κιέβου παραμένει βαθύ και ουσιαστικό και έρχεται σε πλήρη αντίθεση με τις προσδοκίες που καλλιεργεί ο Τραμπ για μια «επικείμενη ειρήνη».
Τι χωρίζει τις δύο πλευρές
Εδαφικές παραχωρήσεις
Πριν από τη συνάντηση με τον Πούτιν στην Αλάσκα, ο Τραμπ είχε δηλώσει ότι μια συμφωνία ειρήνης θα περιλάμβανε «ανταλλαγές εδαφών προς όφελος και των δύο πλευρών». Ωστόσο, έγινε γρήγορα σαφές ότι ο Πούτιν –ο οποίος θεωρεί ότι κερδίζει τον πόλεμο– απαιτεί πολύ περισσότερα.
Η Ρωσία ζητά την πλήρη εκχώρηση των 2.500 τετραγωνικών μιλίων που εξακολουθεί να ελέγχει η Ουκρανία στο Ντονμπάς, περιοχή στην οποία ο Πούτιν κατηγορεί την Ουκρανία για «γενοκτονία» κατά των ρωσόφωνων. Σε αντάλλαγμα, ενδέχεται να επιστρέψει κάποια εδάφη –περίπου 660 τετρ. μίλια– που δεν θεωρεί «στρατηγικά κρίσιμα» για το αφήγημά του.
Επιπλέον, η Μόσχα αναμένεται να απαιτήσει νομική αναγνώριση της ρωσικής κυριαρχίας τόσο στο Ντονμπάς όσο και στην Κριμαία. Ο Ζελένσκι, από την πλευρά του, έχει ξεκαθαρίσει ότι η Ουκρανία δεν αναγνωρίζει την κατοχή και δεν θα παραχωρήσει εδάφη που τελούν υπό τον έλεγχό της.
Εγγυήσεις ασφαλείας
Η βασική πρόκληση έγκειται στο ποια θα είναι η φύση των εγγυήσεων ασφαλείας και κατά πόσο η Ρωσία θα έχει λόγο στον σχεδιασμό τους. Ενώ ο Λευκός Οίκος ισχυρίστηκε ότι ο Πούτιν αποδέχεται εγγυήσεις εφάμιλλες με αυτές του άρθρου 5 του ΝΑΤΟ για την Ουκρανία, ο Ρώσος υπουργός Εξωτερικών Σεργκέι Λαβρόφ το διέψευσε κατηγορηματικά.
Εναλλακτικά σενάρια εξετάζονται από χώρες όπως η Βρετανία και η Γαλλία, οι οποίες προτείνουν μια δύναμη έως και 15.000 στρατιωτών, που θα σταθμεύουν στη δυτική Ουκρανία, σε απόσταση ασφαλείας από τις γραμμές του μετώπου. Αλλά το ποιοι θα συνθέσουν αυτή τη δύναμη, πόσο θα κοστίσει και ποιος θα καλύψει τις επιχειρησιακές ανάγκες παραμένει ασαφές.
Η πρόταση για «δέσμευση τύπου άρθρου 5» του ΝΑΤΟ αντιμετωπίζεται με σκεπτικισμό, καθώς τέτοιες εγγυήσεις δεν μπορούν να θεμελιωθούν εύκολα χωρίς δεκαετίες κοινών στρατιωτικών υποδομών και, κυρίως, χωρίς ρητή δέσμευση από τις ΗΠΑ – κάτι που ο Τραμπ έχει αποκλείσει.
Η προοπτική συνόδων κορυφής
Ο Τραμπ έχει προτείνει συνάντηση Πούτιν – Ζελένσκι, ακόμη και τριμερή με τη δική του συμμετοχή. Ωστόσο, το Κρεμλίνο εμφανίζεται επιφυλακτικό, ζητώντας «βήμα προς βήμα» προετοιμασία και προκρίνοντας πρώτα επαφές σε ανώτερο υπηρεσιακό επίπεδο.
Ο Πούτιν θεωρεί τον Ζελένσκι «παράνομο» πρόεδρο και την Ουκρανία «τεχνητό κράτος». Η τελευταία τους συνάντηση ήταν το 2019 στο Παρίσι, στο πλαίσιο τετραμερούς με τον Εμανουέλ Μακρόν και την Ανγκελα Μέρκελ.
Ο Ζελένσκι, από την άλλη, στηρίζει δημόσια την ιδέα συνάντησης, εν μέρει για να ικανοποιήσει τις ΗΠΑ και να φανεί ότι η Ρωσία είναι αυτή που απορρίπτει την ειρήνη. «Στην πραγματικότητα, ο Πούτιν δεν θα δεχτεί να δει τον Ζελένσκι, παρά μόνο αν πρόκειται να παραδοθεί», δήλωσε ο αναλυτής Αντριου Βάις.
Κατάπαυση πυρός: από προτεραιότητα, αδιέξοδο
Ο Τραμπ είχε αρχικά ταχθεί υπέρ της άμεσης κατάπαυσης πυρός. Παρά τις αρχικές αντιρρήσεις του Ζελένσκι, ο Ουκρανός πρόεδρος στη συνέχεια συμφώνησε, υπό την προϋπόθεση ότι η εκεχειρία θα προηγηθεί οποιασδήποτε εδαφικής συζήτησης.
Ωστόσο, ο Πούτιν απαιτεί πρώτα την πλήρη κατάληψη του Ντονμπάς. Στην Αλάσκα, κατάφερε να πείσει τον Τραμπ να μεταθέσει τον ορίζοντα της εκεχειρίας, αφήνοντας έτσι τη Ρωσία ελεύθερη να συνεχίσει τις επιθέσεις και τις επιχειρήσεις στο πεδίο.
Ο Ζελένσκι και οι Ευρωπαίοι ηγέτες επιμένουν ότι η κατάπαυση πυρός είναι απαραίτητη για να προχωρήσουν οι διαπραγματεύσεις. Ο Τραμπ, όμως, παραμένει επιφυλακτικός και το μέτωπο παραμένει ενεργό και αιματηρό.
Πηγή: New York Times
