Partner Content
Ανάπτυξη με ισχυρούς και επίμονους ρυθμούς, υψηλότερους των ομολόγων της. Ανεργία χαμηλή, σε επίπεδα πλήρους απασχόλησης. Αύξηση στις τιμές ακινήτων με τη ζήτηση να παραμένει δυναμική, χωρίς καταναλωτικές εκθέσεις στις τράπεζες, οι οποίες επικεντρώνονται στην επενδυτική χρηματοδότηση. Συνεχής εισροή ξένων επενδύσεων που μεταφράζονται σε υψηλά κρατικά έσοδα και υψηλόμισθη απασχόληση για τους νέους, ιδίως σε τομείς νέας τεχνολογίας. Φορολογικές αλλαγές, νέες υψηλής τεχνολογίας επιχειρήσεις και συνεχής επενδυτική δραστηριότητα. Δημοσιονομικά πλεονάσματα και μείωση του χρέους. Υψηλές αξιολογήσεις από τους οίκους. Αύξηση μισθών.
Ο λόγος για την Ιρλανδία, όπως αυτή εμφανιζόταν το 2006, όταν η πολιτική της ηγεσία, άνετη, περήφανη και χωρίς οικονομικά διλήμματα, απολάμβανε τον ρόλο του δημοσιονομικού προτύπου για την υπόλοιπη Ευρώπη. Τα μεγάλα λάθη, όμως, διαπράττονται τους καλούς καιρούς. Η Ιρλανδία κατέγραφε ανισόρροπη ανάπτυξη, κατευθυνόμενη από συγκεκριμένους τομείς υψηλής τεχνολογίας και πληροφορικής, των οποίων η επίδοση ήταν τόσο υψηλή που μπορούσε, χωρίς πολιτικές στήριξης, να διαχυθεί στην υπόλοιπη οικονομία περιλαμβανομένου και του κατασκευαστικού τομέα.
Τα στοιχεία των μισθών κατέγραφαν υψηλές αυξήσεις, κυρίως κατευθυνόμενοι από συγκεκριμένους τομείς - ακίνητα, κατασκευές και υψηλή τεχνολογία. Το ΔΝΤ προειδοποίησε αλλά με χλιαρές έμμεσες αναφορές, φοβούμενο πως αν ζητήσει «να σηκώσουμε τα ποτά από το πάρτι» ακριβώς όταν το πάρτι έπιανε ρυθμό, θα φαινόταν συντηρητικό και προφήτης αρνητισμού. Μόνο ένας καθηγητής, o Morgan Kelly, διάβαζε τα στοιχεία και ήταν περίπου ο τρελός του χωριού.
Ένας όμως εξωτερικός κραδασμός, με την οικονομική κρίση που άρχισε να διαφαίνεται το 2006 και πήρε πλήρη μορφή το 2008, έριξε την αγορά ακινήτων, ξεγύμνωσε τις τράπεζες και την εποπτεία τους και έριξε την οικονομία σε ύφεση και την ανεργία σε έξαρση. Η πολιτική λιτότητας ήταν αναπόφευκτη καθώς η κυβέρνηση ήταν εγκλωβισμένη σε προκυκλικές πολιτικές όταν η χώρα απευθύνθηκε στο ΔΝΤ. Έτσι τα μη επαναλαμβανόμενα έσοδα από τα εταιρικά κέρδη, την οικοδομική δραστηριότητα και την αύξηση της κατανάλωσης, δεν στήριζαν υποδομές και ανθεκτικότητα. Αντίθετα, κατευθύνονταν προς μόνιμες (ας πούμε, «ανελαστικές») δαπάνες, με το κρατικό μισθολόγιο να αυξάνεται, τα περίφημα partnership agreements με τις συντεχνίες, τις αστόχευτες κοινωνικές παροχές και δημοφιλείς φοροελαφρύνσεις.
Επείγουσα η αντιμετώπιση των πρώτων ρηγμάτων που σχετίζονται με την ανισότητα και με την κατανομή του πλούτου που καθίσταται όλο και πιο ακραία.
ΠΑΡΑΛΛΗΛΕΣ ΓΡΑΜΜΕΣ
Παρατηρώντας την κυπριακή οικονομία του 2026, η εικόνα διαφέρει σε πολλά σημεία, αλλά οι παράλληλες γραμμές δεν μπορούν παρά να δημιουργούν συνειρμούς. Όπως είπε ο μεγάλος επενδυτής Sir John Templeton, όμως, οι τέσσερεις πιο τρομακτικές λέξεις στον κόσμο των επενδυτών είναι «αυτή η φορά διαφέρει».
Η οικονομία της Κύπρου καταγράφει ανάπτυξη υψηλότερη από τους εταίρους μας, και με τις προβλέψεις να τη θέτουν κοντά στο 3% για του χρόνου. Η ανεργία βρίσκεται σε μηδενικά επίπεδα (4.6%) και αντικατοπτρίζει πλήρη απασχόληση. Οι μισθοί, μακροσκοπικά, καταγράφουν άνοδο και τα εταιρικά κέρδη ανθούν. Η κυβέρνηση διατηρεί δημοσιονομικά πλεονάσματα και η πορεία του χρέους είναι επίμονα και σταθερά πτωτική.
Τα άσχημα νέα είναι πως βρισκόμαστε σε μια ιρλανδική στιγμή. Όπως και στην Ιρλανδία, οι καλές εποχές είναι επίσης και η ώρα των μεγάλων λαθών. Η ανάπτυξη συνεχίζεται σε όλους τους τομείς, αλλά καθοδηγείται από τους τομείς υψηλής τεχνολογίας από τους οποίους διαχέεται και στους άλλους κλάδους της οικονομίας. Οι μισθοί αυξάνονται, αλλά οι ρυθμοί τους κρύβουν πως δεν αυξάνονται για όλους και πως οι τομείς με υψηλούς μισθούς καταγράφουν αύξηση, ενώ οι τομείς με χαμηλούς μισθούς παραμένουν στάσιμοι. Τα εταιρικά κέρδη συνεχίζονται, τροφοδοτούμενα από αυτή την ανισότητα. Οι μεγάλες αυξήσεις στα κρατικά έσοδα, στηριζόμενες σε μη επαναλαμβανόμενες εισπράξεις, καθοδηγούνται προς ανελαστικές δαπάνες, ενώ η εκπαίδευση, η παραγωγικότητα, η κατάρτιση, η έρευνα και η καινοτομία παραμένουν καταϊδρωμένοι ουραγοί στις προτεραιότητες του κράτους.
Όπως και στην περίπτωση της Ιρλανδίας, η Κύπρος έχει φορτωθεί με τρωτότητες που εκθέτουν την οικονομία σε εξωτερικούς κραδασμούς. Το πιο επικίνδυνο, όμως, είναι πως -σε αντίθεση με την Ιρλανδία- βρισκόμαστε αντιμέτωποι με υψηλές μελλοντικές δαπάνες οι οποίες είναι προβλέψιμες. Η κλιματική αλλαγή καθιστά τις φυσικές καταστροφές όλο και πιο συχνές, ενώ το φυσικό ρίσκο είναι ήδη σε σημεία που απαιτούν ανάπτυξη υποδομών. Το κυκλοφοριακό συνεχίζει να αντιμετωπίζεται με την επέκταση δρόμων (απλά κοιτάξτε τον προϋπολογισμό του 2026) και οι δημόσιες συγκοινωνίες είναι ουσιαστικά ανύπαρκτες. Η πίεση στο υδατικό φτάνει σε οριακά επίπεδα. Οι αμυντικές δαπάνες και η ένταξη στο εργαλείο SAFE συνεπάγονται αύξηση του χρέους. Η παραγωγή -και κυρίως η διανομή- ενέργειας βρίσκονται χρόνια πίσω από τη ζήτηση και αντί για επενδύσεις στο δίκτυο, υποσχόμαστε αέριο και περιοριζόμαστε σε υποσχέσεις για αποθήκευση. Η ψηφιοποίηση του κράτους περιορίζεται στα σημεία επαφής με τον πολίτη, όπου είναι ορατή, αλλά δεν έχει προχωρήσει στα ενδότερα της κρατικής μηχανής. Το ψηφιακό χάσμα μεταξύ δημόσιου και ιδιωτικού τομέα ανοίγει με ρυθμούς που σύντομα θα το καταστήσουν ανυπόφορο.
Τέτοιες ανάγκες σιγά-σιγά φτάνουν σε σημεία κρίσης και οι συνθήκες, το ξέρουμε, θα επιβάλουν αύξηση των κρατικών δαπανών για αντιμετώπισή τους. Αν τα σημεία κρίσης των πιο πάνω αναγκών συγχρονιστούν, τότε η στιγμή θα είναι κάτι παραπάνω από «ιρλανδική», με το μυαλό μέσα στο 2026, να στρέφεται στην Ιρλανδία του 2006.
ΟΙ ΑΝΙΣΟΤΗΤΕΣ ΜΠΟΡΟΥΝ ΝΑ ΑΝΤΙΣΤΡΑΦΟΥΝ
Υπάρχουν, όμως, και καλά νέα. Η χώρα αναμένεται πως θα συνεχίσει να καταγράφει ανάπτυξη και το κράτος θα διατηρήσει τα πλεονάσματα -τουλάχιστον για τη Γενική Κυβέρνηση, η οποία καλύπτει τα ελλείμματα της Κεντρικής Κυβέρνησης μέσα από τις κοινωνικές ασφαλίσεις. Το χρέος, το οποίο αναμένεται πως θα «σπάσει» το φράγμα του 60% πριν το τέλος του 2025, επιτρέπει στην Κύπρο να δαπανήσει για υποδομές και ανθεκτικότητα, παρά τις επίμονες μέχρι σήμερα καθυστερήσεις. Οι ανισότητες μπορούν να αντιστραφούν αν εγκαταλείψουμε την παθητική μας στάση ως προς τις ξένες επενδύσεις και υιοθετήσουμε δραστικές πολιτικές ενθάρρυνσης, αλλά και ελέγχου, κυρίως ως προς την επενδυτική συμπεριφορά. Η κυριότερη διαρθρωτική αδυναμία μας, είναι πως αδιαφορούμε για το μέλλον. Αυτή η αδυναμία μπορεί, τουλάχιστον θεωρητικά, να αντιμετωπιστεί μέσα σε μερικούς μήνες.
Ακόμα καλύτερα νέα είναι πως μπαίνοντας στο 2026 οι κίνδυνοι είναι περιορισμένοι. Η χώρα διατηρεί μια ανθηρή οικονομία και ένα σοβαρό υπουργείο Οικονομικών, οι τρωτότητες και κίνδυνοι είναι μεν μαζεμένα αλλά οι πρώτες ενδείξεις δεν αναμένονται πριν το δεύτερο μισό του 2027, ίσως και στα μέσα του 2028. Υπάρχει ακόμα δημοσιονομικός χώρος και χρόνος για τη λήψη μέτρων, τα οποία μάλιστα δεν φαίνεται πως υπάρχει λόγος να αποδειχτούν ιδιαίτερα οδυνηρά για την πολιτική ηγεσία. Αν, φυσικά, ληφθούν εντός του ερχόμενου έτους και όχι «μετά τις εκλογές».
Μπροστά στην προοπτική του 2026, η πιο επείγουσα ανάγκη σχετίζεται με την αντιμετώπιση των πρώτων ρηγμάτων που διαφαίνονται και τα οποία σχετίζονται με την ανισότητα που βαθαίνει και με την κατανομή του πλούτου, που καθίσταται όλο και πιο ακραία. Οι μεγάλες ανάγκες για κρατικές δαπάνες υποδομής και για ενίσχυση της ανθεκτικότητας -μακροοικονομικής, δημοσιονομικής, κοινωνικής και εθνικής- κάποια στιγμή θα καταστούν αναπόφευκτες. Και όσο καθυστερούν καθίστανται δημοσιονομικά πιο δαπανηρές και κοινωνικά πιο οδυνηρές. Καθίστανται, επίσης, πολιτικά πιο δύσκολες.
Πάνω από όλα, το ερχόμενο έτος είναι έτος ευκαιρίας για να εδραιωθεί η σημερινή, καλή αλλά εύθραυστη πορεία. Το 2026 αποτελεί ένα σημαντικό παράθυρο ευκαιρίας για τη λήψη μακροοικονομικών μέτρων, με το μυαλό στο 2028, τα οποία θα μπορέσουν να προσδώσουν ανθεκτικότητα και συνέχεια στα θετικά στοιχεία της οικονομίας, αλλά και να αντιμετωπίσουν τις αρνητικές, κοινωνικές κυρίως, παρενέργειες των τελευταίων ετών.
