Του Παναγιώτη Ρουγκάλα
Οι συγκλίσεις για την Αυτόματη Τιμαριθμική Αναπροσαρμογή (ΑΤΑ) είναι ένα δύσκολο «πρότζεκτ», με διαφορές να υπάρχουν ολούθε μεταξύ συντεχνιών και εργοδοτικών οργανώσεων. Ωστόσο, εκείνο που είναι δεδομένο είναι ότι η υπέρβαση δαπανών είναι και υπαρκτή και δύσκολα αναστρέψιμη. Τον Απρίλιο του 2024 συμφωνήθηκε ένα νέο πλαίσιο οικονομικής διακυβέρνησης στην Ε.Ε., όπου βαρύτητα πλέον θα δίνεται στον ρυθμό αύξησης των καθαρών πρωτογενών δαπανών. Έτσι, το νέο πλαίσιο θα εισαγάγει απλούστερους δημοσιονομικούς κανόνες, με την εισαγωγή της εποπτείας βάσει κινδύνου, η οποία διαφοροποιεί τα κράτη μέλη με βάση την ατομική δημοσιονομική τους κατάσταση.
Η Κύπρος, όμως, με τις συζητήσεις για την πλήρη επαναφορά της ΑΤΑ (ανεξαρτήτου αποτελέσματος), τις συνεχείς προσλήψεις στο δημόσιο και την αύξηση των ανελαστικών δαπανών με πρωταγωνιστή τις αποδοχές/ μισθούς των υπαλλήλων, δημιουργεί ένα κοκτέιλ προβλημάτων που θα καλεστεί πιθανώς το κράτος να τα διαχειριστεί σε λίγα χρόνια. Ενδεικτική και η τοποθέτηση του Δημοσιονομικού Συμβουλίου στις αρχές του τρέχοντος χρόνου, όπου υπάρχει ανησυχία σε σχέση με το μείγμα δαπανών, δεδομένων των νέων αυξήσεων που καταγράφονται στις ανελαστικές δαπάνες, στις οποίες διατηρείται η αυξητική τάση. Η πορεία των ανελαστικών δαπανών εξακολουθεί να είναι αιτία προβληματισμού για το Συμβούλιο, καθώς κινείται γύρω στο 60% των συνολικών δαπανών, με αύξησή τους στο 70% μέχρι το 2027, με αποτέλεσμα να περιορίζεται ο δημοσιονομικός «χώρος» για την άσκηση διακριτικής πολιτικής από πλευράς της εκτελεστικής εξουσίας. Εξ αυτών, οι δαπάνες προσωπικού παραμένουν η κύρια κατηγορία δαπανών, η οποία φτάνει στο 31,7% των συνολικών δαπανών του κράτους μέχρι το 2027.
Τον Απρίλιο του 2024 συμφωνήθηκε ένα νέο πλαίσιο οικονομικής διακυβέρνησης στην Ε.Ε., όπου βαρύτητα πλέον θα δίνεται στον ρυθμό αύξησης των καθαρών πρωτογενών δαπανών.
Σημειωτέο, πάντως, πως όσο «φουσκώνουν» οι δημόσιες δαπάνες θα πρέπει να εξεύρει το κράτος ισόποσες εξοικονομήσεις, καθώς πλέον τα ποσοστά μείωσης του δημόσιου χρέους δεν θα έχουν την ίδια ερμηνεία που είχαν παλαιότερα. Κοινώς, οι δαπάνες θα πρέπει να δικαιολογούνται.
Αύξηση στις δαπάνες
Όπως βρίσκουμε στο Στρατηγικό Σχέδιο Δημοσιονομικής Πολιτικής 2026 - 2028, οι δημόσιες δαπάνες, καθώς επίσης και οι πρωτογενείς δαπάνες, παρουσίασαν αύξηση κατά το 2024 σε σύγκριση με τον προηγούμενο χρόνο της τάξης του 2,2% και 2,1%, αντίστοιχα. Συγκεκριμένα, τη μεγαλύτερη συνεισφορά στην αύξηση των δαπανών της Γενικής Κυβέρνησης είχαν οι δαπάνες για κοινωνικές παροχές (συνεισφορά ύψους 2,8 ποσοστιαίες μονάδες) οι οποίες κατά το 2024 παρουσίασαν ετήσια ποσοστιαία μεταβολή 7,4%, από 4,94 δισ. ευρώ, σε 5,3 δισ. ευρώ.
Οι δαπάνες για απολαβές προσωπικού, παρουσίασαν σημαντική ετήσια ποσοστιαία μεταβολή της τάξης του 8,3% σε σύγκριση με το 2023 και ανήλθαν στα 3,89 δισ. ευρώ από 3,59 δισ. ευρώ. Ως ποσοστό του ΑΕΠ ανήλθαν στο 11,7% σε σύγκριση με 12,7% του ΑΕΠ ως η πρόβλεψη στο πλαίσιο του ΣΔΠ 2025, ενώ σε ονομαστικούς όρους απέκλιναν αρνητικά κατά 167 εκατ. ευρώ, καθώς ποσό ύψους 120 εκατ. ευρώ περιλήφθηκε στις αρχικές προβλέψεις για το 2024 που αφορούσε την αναδρομική καταβολή στο Νέο Συνταξιοδοτικό Ταμείο για το έτος, χειρισμός ο οποίος πλέον δεν υφίσταται. Σημαντικότερη επίδραση της κατηγορίας αυτής των δαπανών κατά το 2024, είχαν τα αυξημένα τιμαριθμικά επιδόματα (+3 π.μ.), τόσο λόγω της αύξησης του Δείκτη Τιμών για σκοπούς υπολογισμού της ΑΤΑ ύψους 3,66% το 2023, όσο και λόγω της αυξημένης ενσωμάτωσης του ποσοστού της μεταβολής του Δείκτη για σκοπούς υπολογισμού του τιμαριθμικού επιδόματος από 50% σε 66,7% από 1η Ιουνίου 2023, ως η Αναθεωρημένη Μεταβατική Συμφωνία για την ΑΤΑ. Συνεισφορά στην αύξηση των δαπανών για απολαβές υπαλλήλων και συνταξιούχων του δημόσιου τομέα είχε επίσης η καταβολή προσαυξήσεων (+1 π.μ.), η αύξηση στους βασικούς μισθούς των κρατικών υπαλλήλων (+0,9 π.μ.), οι αυξημένες δαπάνες για πρόσθετες βοηθητικές υπηρεσίες (+0,8 π.μ.), η αύξηση της συνεισφοράς του κράτους ως εργοδότης στο ΤΚΑ (+0,4 π.μ.), καθώς επίσης και η αύξηση στους μισθούς των συμβασιούχων υπαλλήλων του ΟΚΥπΥ (+0,4 π.μ.).
Δημόσιο χρέος στα «60άρια»
Σύμφωνα με το Στρατηγικό Πλαίσιο Δημοσιονομικής Πολιτικής 2026 - 2028, το δημόσιο χρέος της Γενικής Κυβέρνησης στο τέλος του 2024 εκτιμάται στα 21,8 δισ. ευρώ, ή περίπου 65,4% του ΑΕΠ σε σύγκριση με 23,1 δισ. ευρώ, ή 73,6% του ΑΕΠ στο τέλος του προηγούμενου χρόνου. Ο δείκτης χρέους έναντι του ΑΕΠ το 2024 παρουσίασε σημαντική πτώση περίπου 8,2 ποσοστιαίων μονάδων, ή €1227 εκατ. σε σύγκριση με το 2023. Αυτό οφείλεται κυρίως στη συνέχιση του θετικού ρυθμού ανάπτυξης της κυπριακής οικονομίας εν μέσω αβεβαιότητας και προκλήσεων στην παγκόσμια οικονομία, καθώς επίσης και στην εφαρμογή μιας ορθολογιστικής στρατηγικής διαχείρισης του δημόσιου χρέους, σε συνδυασμό με μια πειθαρχημένη δημοσιονομική πολιτική. Επιπρόσθετα, αξίζει να σημειωθεί ότι στο τέλος του 2024, ποσοστό 8,2% του ΑΕΠ ισοδυναμεί με το απόθεμα των ρευστών διαθεσίμων που ήταν κατατεθειμένο στον Γενικό Κυβερνητικό Λογαριασμό.
Δύσκολα αντιστρέψιμες
Το Συμβούλιο έχει κατηγοριοποιήσει τις δαπάνες σε ανελαστικές και δαπάνες πολιτικής. Ως ανελαστικές, ορίζονται οι κρατικές δαπάνες οι οποίες δεν μπορούν να τροποποιηθούν εύκολα λόγω νομικών, συμβατικών ή στρατηγικών δεσμεύσεων ή η τροποποίησή τους προϋποθέτει σημαντικό πολιτικό κόστος για την εκτελεστική ή/και τη νομοθετική εξουσία. Περιλαμβάνουν, επομένως, δαπάνες που καθορίζονται είτε μέσω συλλογικών διαπραγματεύσεων, νομοθετικών ρυθμίσεων ή κλειστών στρατηγικών αποφάσεων, με αποτέλεσμα να υπάρχει περιορισμένη δυνατότητα τροποποίησής τους στην πράξη. Ουσιαστικά, ο ορισμός μεταφράζεται σε «δύσκολα αντιστρέψιμες» δαπάνες και περιλαμβάνουν τις δαπάνες οι οποίες, καθώς επηρεάζουν οργανωμένα σύνολα ή μεγάλο αριθμό πολιτών, δεν μπορούν να αντιστραφούν χωρίς υψηλό πολιτικό κόστος.
Οι δαπάνες πολιτικής αφορούν τις χρηματοδοτικές δεσμεύσεις του κράτους που αποσκοπούν στη στήριξη κοινωνικών, οικονομικών και αναπτυξιακών πρωτοβουλιών. Αποτελούν επίσης το πεδίο ευκαιρίας για την εκάστοτε κυβέρνηση για την αντιμετώπιση εκτάκτων αναγκών, κρίσεων ή άλλων απρόβλεπτων εξελίξεων. Οι δαπάνες πολιτικής διαμορφώνουν το οικονομικό περιβάλλον και έχουν καίριο ρόλο στην οικονομική ανάπτυξη, ενώ ταυτόχρονα είναι στη διακριτική ευχέρεια του κράτους για σκοπούς αντιμετώπισης εκτάκτων αναγκών, αναδυόμενων αναγκών και κρίσεων.
