Kathimerini.gr
Η Ελλάδα αναλαμβάνει νομοθετικές πρωτοβουλίες για τα θαλάσσια πάρκα, τον θαλάσσιο χωροταξικό σχεδιασμό, τις προστατευόμενες θαλάσσιες περιοχές, τη βιοποικιλότητα πέραν της εθνικής δικαιοδοσίας και τη θαλάσσια ασφάλεια. Παράλληλα εντοπίζεται κινητικότητα στο Λιβυκό Πέλαγος, όπου η Ελλάδα νοτιοδυτικά έχει παραχωρήσει άδειες στην ExxonMobil για έρευνα υφαλοκρηπίδας έως τη μέση γραμμή με την αντικείμενη Λιβύη. Νοτιοανατολικά της Κρήτης έχει προκηρύξει εκδήλωση ενδιαφέροντος με βασική διεκδικήτρια τη Chevron. Ομοίως η Λιβύη, σε συμφωνία με την Τουρκία, αδειοδοτεί την τουρκική κρατική εταιρεία πετρελαίων για τα θαλασσοτεμάχια μέχρι τη μέση γραμμή από την Κρήτη, μεταξύ αυτών τμήμα της τουρκολιβυκής οριοθέτησης που ενεργοποιείται.
Θαλάσσια πάρκα
Τον Απρίλιο 2024 η Ελλάδα σχεδίασε στο Νότιο Αιγαίο τη χωροθέτηση θαλασσίων πάρκων, τα οποία καλύπτουν θαλάσσιες περιοχές από τη βραχονησίδα Βελοπούλα μέχρι τη Νίσυρο. Η Τουρκία αντέδρασε επειδή αμφισβητεί την εγκατάσταση πάρκων σε αιγιαλίτιδα ζώνη διαφιλονικούμενων βραχονησίδων, τις οποίες κατατάσσει στον αβάσιμο ισχυρισμό της περί «γκρίζων ζωνών». Για την Aγκυρα οι αμφισβητούμενες νησίδες και βραχονησίδες δεν διεκδικούν καμία θαλάσσια ζώνη. Πάντως, τον Απρίλιο του 2025 ανακοινώθηκε ότι η θέσπιση του θαλάσσιου πάρκου θα περιορισθεί στις νότιες Κυκλάδες, από τη Μήλο, τη Φολέγανδρο, την Ανάφη έως την Αμοργό.
Θαλάσσιος Χωροταξικός Σχεδιασμός (ΘΧΣ)
Στις 16 Απριλίου η Ελλάδα κατέθεσε στην Ευρωπαϊκή Eνωση τον ΘΧΣ σε χάρτη, στον οποίο όπου δεν υπάρχει οριοθέτηση ΑΟΖ απεικονίζονται τα εκτιμώμενα απώτατα δυνητικά όρια. Εντός αυτών δηλώνονται οι αξιώσεις σε αποκλειστικά δικαιώματα και δικαιοδοσίες για τη διασφάλιση ανθρωπίνων δραστηριοτήτων, όπως έχει ζητηθεί. Περιλαμβάνονται και οι οριοθετήσεις του 2020 με Ιταλία και Αίγυπτο. Θεωρήθηκε ότι με τον χάρτη αυτό θα μπορούσε να επανεκκινήσει ο διάλογος για τις μη οριοθετημένες περιοχές όπου υπάρχουν επικαλυπτόμενες διεκδικήσεις.
Η Τουρκία στις 16 Ιουνίου αντέδρασε, υποβάλλοντας ανάλογο σχεδίασμα στη Διακυβερνητική Ωκεανογραφική Επιτροπή της UNESCO. Δηλώνοντας τα απώτατα δυνητικά όρια υφαλοκρηπίδας/ΑΟΖ, η Τουρκία αναδιατυπώνει τις πάγιες θέσεις της χαράσσοντας μια μέση γραμμή μεταξύ των δύο αντικείμενων ηπειρωτικών ακτών. Εξαιρώντας έτσι τα νησιά τα οποία ενθυλακώνει στο όριο της αιγιαλίτιδας ζώνης των 6 ν.μ. Η μέση αυτή γραμμή εκκινεί από το όριο του Eβρου, τέμνει τα νησιά Σαμοθράκη, Λήμνο και Aγιο Ευστράτιο, διέρχεται δυτικά της Λέσβου, της Χίου, της Ικαρίας και της Σάμου, εγκλωβίζοντας μάλιστα τα νησιά αυτά μέχρι το όριο στα βόρεια της Τήνου. Διακόπτεται η γραμμή διαμέσου των Κυκλάδων, νοτίως των οποίων ακολουθώντας την πορεία του 25ου μεσημβρινού, η Τουρκία διεκδικεί ολόκληρη την περιοχή του Καρπάθιου πελάγους. Εκτείνοντας τη μέση γραμμή επιχειρεί να κυκλώσει τη βορειοανατολική και ανατολική Κρήτη στερώντας της υφαλοκρηπίδα / ΑΟΖ. Εν συνεχεία ενώνεται με την παράνομη τουρκολιβυκή οριοθέτηση από την οποία η μέση γραμμή χαράσσεται μεταξύ των αντικείμενων ακτών της Τουρκίας με την Αίγυπτο. Καταπατά και σφετερίζεται τα δικαιώματα ΑΟΖ δυτικά της Κύπρου καταλήγοντας στη γραμμή της καθ’ όλα παράνομης οριοθέτησης με τα Κατεχόμενα του 2011. Με τέτοια μέθοδο η Τουρκία επιχειρεί να εγκλωβίσει όλα τα νησιά ανατολικά του 25ου μεσημβρινού σε αιγιαλίτιδα ζώνη 6 ν.μ. μέσα σε τουρκική υφαλοκρηπίδα.
Γκρίζες ζώνες
Οι βραχονησίδες, την κυριαρχία των οποίων αμφισβητεί η Τουρκία με ετικέτα «γκρίζες ζώνες», απεικονίζονται με την αιγιαλίτιδα ζώνη τους. Ενώ σε παλαιότερους χάρτες οι αμφισβητούμενες βραχονησίδες απεικονίζονταν χωρίς αιγιαλίτιδα ζώνη, ως το στίγμα τους ότι ανήκουν στις «γκρίζες ζώνες». Συνιστά επομένως κάποια παραδοχή η νέα διαφοροποιημένη έκδοση ή δεν ελέγχθηκε επαρκώς από το υπουργείο Εξωτερικών της γείτονος προτού δημοσιευθεί, παρότι προετοιμαζόταν για καιρό; Πάντως, ακόμη και χωρίς τον χάρτη, είχαμε προσλαμβάνουσες διεκδικήσεων της Τουρκίας από επιστολές της προς τη Γενική Γραμματεία του ΟΗΕ τελευταίως για την Αν. Μεσόγειο ή από δηλώσεις που υπαινίσσονται μια γραμμή κατά μήκος του 25ου μεσημβρινού. Η Τουρκία, διεκδικώντας υφαλοκρηπίδα/ΑΟΖ δυτικά όλων των νησιών του ΒΑ Αιγαίου, καθώς και δυτικά των Δωδεκανήσων που παρακάμπτει, επιχειρεί να ενώσει το Αιγαίο με την Αν. Μεσόγειο, επιδιώκει να αποκλείσει την Ελλάδα από διεκδικήσεις και να επισημοποιήσει τον χάρτη της «Γαλάζιας Πατρίδας».
Η Aγκυρα θεωρεί ότι έχοντας συνάψει την τουρκολιβυκή οριοθέτηση έχει αποκλείσει ελληνικές αξιώσεις στην Αν. Μεσόγειο. Αντιθέτως, δηλώνει ότι στο Αιγαίο η υφαλοκρηπίδα/ΑΟΖ δεν έχει οριοθετηθεί. Υπαινισσόμενη ότι η μονομερής οριοθέτηση δεν είναι τελική, διότι προφανώς αυτή θα προέλθει από συμφωνία μεταξύ Ελλάδας και Τουρκίας για να καθοριστούν οι περιοχές κάθε κράτους. Επίσης η διακοπή της γραμμής από το όριο Μυκόνου – Ικαρίας μέχρι το νότιο όριο των Κυκλάδων, το 1973-74 ήταν διεκδικούμενη περιοχή, παρότι τα Δωδεκάνησα αποκόπτουν την προβολή των τουρκικών διεκδικήσεων δυτικά του συμπλέγματος.
Με την κατάθεση χαρτών, συνεπώς, δημιουργείται νομική διένεξη μεταξύ των δύο κρατών, που θέτει επί τάπητος την υποχρέωση διαπραγμάτευσης για οριοθέτηση όπως επιβάλλεται, είτε με συμφωνία είτε με παραπομπή για δικαστική διευθέτηση. Πιο εύκολα τίθεται στο τραπέζι του διαλόγου το Αιγαίο· αντίθετα, δύσκολα θα πεισθεί η Τουρκία να διαπραγματευτεί οριοθέτηση στην Αν. Μεσόγειο, με δεδομένο ότι για την ίδια είναι ισχυρό το παράνομο τουρκολιβυκό μνημόνιο. Πρόταση για παραπομπή στο Διεθνές Δικαστήριο για όλη την μεθόριο περιοχή στο Αιγαίο και Αν. Μεσόγειο θα μπορούσε επίσης να γίνει.
Νοτίως της Κρήτης
Στις 26 Μαρτίου 2025 ανακοινώθηκε επίσημα το ενδιαφέρον της αμερικανικής εταιρίας Chevron για τα κοιτάσματα της Μεσογειακής Ράχης (Mediterranean Ridge), στα θαλασσοτεμάχια νοτίως της Κρήτης. Οι περιοχές αυτές ανατολικά επικαλύπτονται με το τμήμα της λιβυκής υφαλοκρηπίδας, όπως έχει οριοθετηθεί με το παράνομο τουρκολιβυκό μνημόνιο. Πριν από την αδειοδότηση από τη Λιβύη των τριών θαλασσοτεμαχίων της 25ης Ιουνίου, η Λιβύη προέβαλε διεκδικήσεις με τη μέθοδο ευθυδικίας, χαράσσοντας τη γραμμή μεταξύ της Λιβύης και του ακρωτηρίου Ταίναρο. Eτσι, το ενδιαφέρον και η παρουσία του αμερικανικού κολοσσού θεωρήθηκε ως κατακύρωση των ελληνικών αξιώσεων στις μη οριοθετημένες περιοχές νοτίως της Κρήτης. Η ελληνική κυβέρνηση δρομολόγησε τις διαδικασίες για την προκήρυξη κατά τους ευρωπαϊκούς κανονισμούς. Στις νοτιοδυτικές ακτές της Κρήτης, η ExxonMobil είχε ξεκινήσει έρευνες, για τις οποίες είχε διαμαρτυρηθεί με σκληρή ανακοίνωση προς την Ελλάδα και επιστολή προς τον ΟΗΕ η υπουργός Εξωτερικών της Λιβύης τον Δεκέμβριο του 2022.
Χρονολογικά, έχοντας την πρωτοβουλία των κινήσεων, η Chevron, κατ’ ασφαλείς πληροφορίες, υπαγόρευσε πώς θα κινηθεί η Λιβύη για την εκμετάλλευση της υφαλοκρηπίδας της. Πριν από την 25η Ιουνίου, δυτικά της τουρκολιβυκής οριοθέτησης προκηρύχθηκαν θαλασσοτεμάχια μέχρι τη μέση γραμμή μεταξύ των νοτιοδυτικών ακτών της Κρήτης και του αντίστοιχου τμήματος της Λιβύης. Χωρίς να διαμαρτύρεται για τις περιοχές έρευνας της ExxonMobil.
Στις 12 Ιουνίου 2025 δημοσιεύτηκε στην Ε.Ε. η ανακοίνωση πρόσκλησης προσφορών για παραχώρηση αδειών έρευνας και εκμετάλλευσης υδρογονανθράκων νοτίως της Κρήτης στις περιοχές ενδιαφέροντος της Chevron. Στις 19 Ιουνίου διαμαρτυρήθηκε το υπουργείο Εξωτερικών της Λιβύης, καταγγέλλοντας παραβίαση των κυριαρχικών δικαιωμάτων της από την Ελλάδα. Πιθανόν εννοώντας, πρώτον το τμήμα υφαλοκρηπίδας από το παράνομο μνημόνιο με την Τουρκία και δεύτερον τις διεκδικήσεις της στις μη οριοθετημένες περιοχές δυτικά. Ομοίως, διατυπώνει αντίρρηση για τέτοιες αποκλειστικές δραστηριότητες ελλείψει συμφωνίας. Ζήτησε μέσα από εποικοδομητικό διάλογο και διαπραγμάτευση να επιτευχθεί δίκαιη διευθέτηση της οριοθέτησης των θαλασσίων ζωνών, αντί της αδιέξοδης διαρκούς σύγκρουσης, δήλωση που, στον βαθμό που είναι ειλικρινής, αποτελεί έναυσμα προσέγγισης, ιδιαίτερα ενόψει μιας επικείμενης συνάντησης του Eλληνα ΥΠΕΞ με τον Λίβυο ομόλογό του.
Η Ελλάδα δεν παραβιάζει κυριαρχικά δικαιώματα της Λιβύης εκ του λόγου ότι κινείται μονομερώς. Πρώτον, δεν δεσμεύεται για τις περιοχές από το τουρκολιβυκό μνημόνιο. Δεύτερον, οι περιοχές εκτός μνημονίου δεν έχουν οριοθετηθεί. Η Αθήνα έχει ενεργήσει μονομερώς, πλην όμως με καλή πίστη, αφού περιορίζεται στις περιοχές έως τη μέση γραμμή, μέχρι την οποία θεωρεί ότι, ελλείψει συμφωνίας, εκτείνονται τα δικαιώματά της, ή ότι αποτελεί προσωρινή γραμμή προς οριοθέτηση. Η έρευνα του βυθού δεν δημιουργεί βλάβη του φυσικού περιβάλλοντος του βυθού ούτε ευθύνη.
Στις 25 Ιουνίου ανακοινώθηκε η συμφωνία μεταξύ εθνικής εταιρείας πετρελαίου (NOC) της Λιβύης και της τουρκικής κρατικής εταιρείας πετρελαίων (TPAO) σχετικά με την αδειοδότηση τεσσάρων θαλασσοτεμαχίων βορείως της προβολής των λιβυκών ακτών, που είναι αντικείμενες με τα νοτιοδυτικά Πελοποννήσου και Κρήτης. Πρόκειται για μονομερή οριοθέτηση και εκ πρώτης όψεως τα θαλασσοτεμάχια 3 και 4 που μας αφορούν εκτείνονται μέχρι τη μέση γραμμή με τις αντικείμενες ακτές της Κρήτης. Δεν επικαλύπτονται με ελληνικές διεκδικήσεις. Oμως, σημαντικό μέρος του θαλασσοτεμαχίου 4 που μοιράζεται τη μέση γραμμή με την ελληνική αδειοδότηση της Chevron, επικαλύπτεται με την τουρκολιβυκή οριοθέτηση. Μια οριοθέτηση που ενεργοποιεί το παράνομο τουρκολιβυκό μνημόνιο εγείρει σαφώς τη διαμαρτυρία από ελληνικής πλευράς. Το θαλασσοτεμάχιο 3 μοιράζεται τη μέση γραμμή με την ελληνική αδειοδότηση της ExxonMobil.
Εγείρονται απορίες ως προς την επιλογή του χρόνου. Σχετίζεται με τη στροφή Χαφτάρ προς την Τουρκία και την πεποίθηση της τελευταίας ότι η συμφωνία οριοθέτησης υποστηρίζεται πλέον και από την ανατολική Λιβύη και μάλιστα με προοπτική επικύρωσής της; Παράλληλα, απαντά και στην επικείμενη ενεργό παρουσία της Chevron σε τμήμα του τουρκολιβυκού μνημονίου; Γιατί όμως κατήγγειλε την Ελλάδα για παραβίαση, αφού η μέση γραμμή είναι το όριο που επιλέγει και η Λιβύη; Ξεχωρίζοντας το τεμάχιο 4 που περιλαμβάνει τμήμα της παράνομης τουρκολιβυκής οριοθέτησης, δεν πρόκειται κατά τ’ άλλα για σιωπηρή διμερή συμφωνία; Προβληματίζει, ωστόσο, ένας προγενέστερος χάρτης με τις αξιώσεις της Λιβύης, με σχεδιασμένη οριοθέτηση μεταξύ αυτής και των ακτών της Πελοποννήσου (Ταίναρο), αγνοώντας την Κρήτη. Η γραμμή της Λιβύης, δηλαδή, λίγα μίλια έξω από τις ακτές της Κρήτης. Είναι η επιλογή της μέσης γραμμής η τελική οριοθέτηση για την Τρίπολη; Ή μήπως επεκτείνεται σταδιακά; Πώς όμως και η λιβυκή οριοθέτηση από το μνημόνιο με την Τουρκία ακολουθεί τη μέση γραμμή με την Κρήτη; Ιδιαίτερα εάν επικρατήσει η Chevron βορείως της μέσης γραμμής του θαλασσοτεμαχίου 4, δεν θα σημαίνει εν τοις πράγμασι ότι ακυρώνεται τμήμα της τουρκολιβυκής οριοθέτησης;
Καταληκτικά, παρά τις εντάσεις των τελευταίων εβδομάδων, της εμφανούς απροθυμίας της Τρίπολης να προσέλθει σε ουσιαστικές διαβουλεύσεις για την οριοθέτηση ΑΟΖ και υφαλοκρηπίδας και εν μέσω ραγδαίας αύξησης των μεταναστευτικών ροών, η Αθήνα οφείλει να εξαντλήσει την πιθανότητα για διάλογο και παραπομπή στο Διεθνές Δικαστήριο, προϋπόθεση της οποίας είναι η σύναψη συνυποσχετικού, δεδομένου ότι η Λιβύη δεν έχει προσχωρήσει στην πάγια αναγνώριση της αρμοδιότητας του Δικαστηρίου για την ανάθεση της διαφοράς. Εάν συναφθεί συνυποσχετικό και διευθετηθεί δικαστικά η οριοθέτηση, με βάση τη νομολογία μπορεί να προβλεφθεί με βεβαιότητα η ακύρωση της λιβυκής υφαλοκρηπίδας από το μνημόνιο του 2019. Μοιάζει σκόπιμο να κληθεί και η Τουρκία σε μια διμερή οριοθέτηση πάνω στο ίδιο πρότυπο. Εάν δεν προσεγγιστεί η Τουρκία για διμερή προσφυγή, τότε στην εκδίκαση της προσφυγής Ελλάδας – Λιβύης είναι βέβαιο ότι θα παρέμβει, όπως θα συμβουλεύαμε και την Αίγυπτο να πράξει, δεδομένης της επικάλυψης και της δικής της ΑΟΖ. Αν, από την άλλη, όπως αναμένεται, η Λιβύη δεν συνηγορήσει, θα είναι έκθετη και θα πρέπει να συνυπολογιστεί η άρνησή της στην ευρωπαϊκή υποστήριξη και στα συνακόλουθα κονδύλια που λαμβάνει.
