Του Παύλου Ξανθούλη
Η έκβαση της πρωτοβουλίας του Ντόναλντ Τραμπ στο Ουκρανικό, εκτιμάται ότι θα είναι ίσως καθοριστική για την εκδήλωση μιας ενδεχόμενης παρέμβασης από τον πλανητάρχη και στο Κυπριακό, σενάριο το οποίο ακούγεται ολοένα και περισσότερο τις τελευταίες μέρες, τόσο στη Νέα Υόρκη, όσο και στις Βρυξέλλες. Αν και κανείς δεν είναι σε θέση να προβλέψει πώς θα λειτουργήσει ο κ. Τραμπ, μια ενδεχόμενη θετική έκβαση της πρωτοβουλίας του στο Ουκρανικό, εκτιμάται ότι θα ενθαρρύνει ακόμη περισσότερο τον Αμερικανό πρόεδρο, οδηγώντας τον να εκδηλώσει προσπάθειες για «ανάλογη διευθέτηση» και άλλων διεθνών και περιφερειακών ζητημάτων, περιλαμβανομένου ίσως και του Κυπριακού.
Αυτό που αποκτά ακόμη μεγαλύτερη σημασία, είναι ότι η εικόνα που αντανακλάται μέσα από τις πρωτοβουλίες που έχει αναλάβει ο κ. Τραμπ, κυρίως στο Ουκρανικό, έχει δύο βασικά χαρακτηριστικά γνωρίσματα: Αφενός, οι πρωτοβουλίες του πλανητάρχη βασίζονται στη λογική ενός σκληρού επιδιαιτητικού πλαισίου που δεν λαμβάνει υπόψη ούτε την κυριαρχία, ούτε την ανεξαρτησία, αλλά ούτε και την εδαφική ακεραιότητα της Ουκρανίας και καταστρατηγεί κάθε έννοια διεθνούς δικαίου. Και αφετέρου, ο σχεδιασμός Τραμπ, οδηγεί σε εκπαραθύρωση και παραγκωνισμό όσων θα μπορούσαν εκ της ιδιότητάς τους να δημιουργήσουν ένα μικρό έστω ανάχωμα, σε αυτή τη σκληρή επιδιαιτητική γραμμή και στο αμφιλεγόμενο –στην καλύτερη περίπτωση– περιεχόμενό της. Όπως ο Οργανισμός Ηνωμένων Εθνών και τα ψηφίσματά του, που έχουν τεθεί εκτός εικόνας, ως επίσης και η Ευρωπαϊκή Ένωση που περιορίζεται σε ρόλο κομπάρσου.
Όλα αυτά δεν θα μπορούσαν παρά να προβληματίζουν τη Λευκωσία, η οποία έχει κάθε λόγο να ανησυχεί για την πορεία που ενδέχεται να προσλάβουν οι εξελίξεις, «εάν ο Ντόναλντ Τραμπ αποφασίσει να λύσει το Κυπριακό», με ανάλογες ιδέες, όπως αυτές που έχει λανσάρει για να διευθετήσει το Ουκρανικό.
Ανησυχία, η οποία προφανώς ενισχύεται και από το γεγονός ότι η Τουρκία εξυπηρετείται από μια τέτοια ενδεχόμενη εξέλιξη, καθώς επιδιώκει λύση του Κυπριακού «εκτός πλαισίου» (out of the box) των Ηνωμένων Εθνών, ενώ ο Ντόναλντ Τραμπ χαρακτηρίζει τον Ταγίπ Ερντογάν ως φίλο του, εκφράζοντας δημοσίως τον θαυμασμό του στο πρόσωπο του προέδρου της Τουρκίας.
Τα δεδομένα αυτά σε συνδυασμό με την αποκάλυψη του Bloomberg για τον τρόπο με τον οποίο μεθοδεύτηκε το σχέδιο Τραμπ στο Ουκρανικό, μέσα από στημένες φιλοφρονήσεις της Μόσχας, κατευθυνόμενες από τον ίδιο τον σύμβουλο του πλανητάρχη Στιβ Γουίτκοφ, δημιουργούν ένα πολύ δύσκολο μείγμα. Και καταδεικνύουν, μεταξύ άλλων, ότι ο Ντόναλντ Τραμπ, ως αποτέλεσμα μιας φιλοφρόνησης του Βλαντιμίρ Πούτιν, αισθάνθηκε άνετα να υποβάλει σχέδιο διευθέτησης του Ουκρανικού, καταργώντας το διεθνές δίκαιο, νομιμοποιώντας την υφαρπαγή εδαφών, συνεπεία εισβολής και κατοχής, και χαράσσοντας νέα σύνορα.
Ειδικότερα:
• Οι ενέργειες Τραμπ στην Ουκρανία κινούνται στη λογική μιας διευθέτησης, η οποία δεν λαμβάνει υπόψη ούτε την κυριαρχία, ούτε την εδαφική ακεραιότητα, αλλά ούτε και την ανεξαρτησία του ουκρανικού κράτους, προκαλώντας συνειρμούς που εύλογα αγγίζουν και το Κυπριακό. Αν και η Ουκρανία είναι αναντίλεκτα θύμα εισβολής και κατοχής εδαφών από τη Ρωσία, οι προτάσεις Τραμπ, τόσο στο πλαίσιο του αρχικού σχεδίου 28 σημείων, όσο και στη «βελτιωμένη έκδοση» του σχεδίου των 19 σημείων, χαράσσουν νέα σύνορα. Ανατρέπουν τα υφιστάμενα σύνορα και οδηγούν στην εκπόνηση ενός νέου χάρτη, χωρίς να παρέχουν ουσιαστική δυνατότητα διαπραγμάτευσης, γεγονός που παραπέμπει στη σκληρότερη μορφή επιδιαιτησίας, η οποία είθισται να ευνοεί τον ισχυρό και να αγνοεί τον αδύνατο. Κάτι που, για ευνόητους λόγους, θα ήθελε να αποφύγει η Λευκωσία, σε κάθε περίπτωση, είτε αυτή η ενδεχόμενη επιδιαιτησία προέρχεται από τον Τραμπ είτε προέρχεται από τον ΟΗΕ, υπό το φως της εμπειρίας «συμπλήρωσης των κενών» του Σχεδίου Ανάν. Πόσο μάλλον, εάν αυτή η συνταγή επιχειρηθεί να εφαρμοστεί από τον πλανητάρχη, στην Κύπρο. Επιπλέον, με βάση τις προτάσεις Τραμπ στο Ουκρανικό, η έννοια της ανεξαρτησίας περιορίζεται, ενώ η άσκηση της κυριαρχίας του ουκρανικού κράτους καθίσταται «σχήμα λόγου», όπως άλλωστε και η εδαφική ακεραιότητα της χώρας, η οποία μόνο ακέραιη δεν μένει. Η επιδιαιτησία Τραμπ, όπως αυτή αντανακλάται από τα σχέδια 28 και 19 σημείων που έβαλε στο τραπέζι, οδηγεί στην απεμπόληση ουκρανικών εδαφών που υφάρπαξε η Ρωσία πριν από μερικά χρόνια, συνεπεία της εισβολής στην Ουκρανία, ενώ οι μνήμες της διεθνούς κοινότητας εξακολουθούν να είναι νωπές. Σε αντίθεση με το Κυπριακό, όπου 51 και πλέον χρόνια μετά την εισβολή της Τουρκίας και την κατοχή εδάφους της Κυπριακής Δημοκρατίας, η μνήμη του διεθνούς παράγοντα έχει ξεθωριάσει και κατά συνέπεια, η επιβολή ενός επιδιαιτητικού πλαισίου οριστικής διευθέτησης, ενδέχεται να θεωρηθεί ακόμη ευκολότερη, συγκριτικά με το Ουκρανικό.
• Αφετέρου, οι πρωτοβουλίες Τραμπ έχουν εκπαραθυρώσει τον Οργανισμό Ηνωμένων Εθνών, ο οποίος είναι κυριολεκτικά ανύπαρκτος στο Ουκρανικό, χωρίς λόγο και κυρίως χωρίς κανένα ρόλο. Ο ίδιος ο ΟΗΕ, ως επίσης και τα ψηφίσματά του, τείνουν να αποκτήσουν διακοσμητικό πλέον καθεστώς, στο ζήτημα της ρωσικής εισβολής και κατοχής της Ουκρανίας, όπως και η έννοια του διεθνούς δικαίου που απουσιάζει παντελώς από τις προτάσεις που έχει βάλει στο τραπέζι ο Ντόναλντ Τραμπ. Παράλληλα, οι κινήσεις του πλανητάρχη έχουν υποβιβάσει την Ε.Ε. σε ένα καθεστώς πολιτικής ανυποληψίας, αναγκάζοντάς την να τρέχει πίσω από τις εξελίξεις. Και να εστιάζει όχι τόσο στην ουσία των επιεικώς απαράδεκτων αμερικανικών προτάσεων που έχουν τεθεί στο τραπέζι για τις εδαφικές αναπροσαρμογές στην Ουκρανία. Αλλά, να εξαντλεί την όποια προσπάθειά της στα ζητήματα της ασφάλειας και των εγγυήσεων, μιας πολύ μικρότερης ουκρανικής επικράτειας, όπως αυτή περιορίζεται χωρίς διαπραγμάτευση, a priori, μέσα από τις προτάσεις του Ντόναλντ Τραμπ. Με άλλα λόγια, η Ε.Ε. έχει προσαρμοστεί σε ρόλο κομπάρσου, προσπαθώντας να σώσει ό,τι της επιτρέπεται, χωρίς μεγάλες όμως προσδοκίες. Γίνεται κατανοητό ότι εάν αυτή η εικόνα που σήμερα επικρατεί στο Ουκρανικό, συνεπεία της πρωτοβουλίας Τραμπ, μεταφερθεί κατ’ αναλογία και στο Κυπριακό, θέτοντας εκτός πλάνου τον ΟΗΕ και την Ε.Ε., τότε η Λευκωσία θα βρεθεί ενώπιον μιας άτακτης κατάστασης πραγμάτων, χωρίς ιδιαίτερα περιθώρια ελιγμών και κυρίως χωρίς το τυπικό έστω στήριγμα της «διεθνούς νομιμότητας».
Άλλα η Ε.Ε., άλλα η Λευκωσία
Η Ε.Ε. υποδέχεται μεν θετικά το σχέδιο Τραμπ, ως μια πρωτοβουλία, αλλά την ίδια ώρα δεν διστάζει να προειδοποιήσει ότι ενδεχόμενη νομιμοποίηση της υπονόμευσης των ουκρανικών συνόρων, που προτείνεται μέσα από τον σχεδιασμό του πλανητάρχη, ενδέχεται να οδηγήσει σε νέους πολέμους. Θετικά υποδέχεται το σχέδιο Τραμπ και η Λευκωσία, διά του προέδρου Νίκου Χριστοδουλίδη, ο οποίος δεν τόλμησε να επικρίνει τον σχεδιασμό του Αμερικανού προέδρου και αρκέστηκε να επαναλάβει τις κλασικές θέσεις της Λευκωσίας, αποφεύγοντας ωστόσο την οποιαδήποτε κριτική. Κάτι που εκ των πραγμάτων δημιουργεί εντυπώσεις.
Οι τοποθετήσεις της Ε.Ε. έγιναν στην ολομέλεια του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου από την πρόεδρο της Κομισιόν Ούρσουλα φον ντερ Λάιεν. Η κοινοτική αξιωματούχος χαρακτήρισε ως «ευπρόσδεκτο» το σχέδιο Τραμπ για τον τερματισμό του πολέμου στην Ουκρανία, αλλά δεν δίστασε να προειδοποιήσει ότι «εάν σήμερα νομιμοποιήσουμε και επισημοποιήσουμε την υπονόμευση των συνόρων, ανοίγουμε την πόρτα σε περισσότερους πολέμους αύριο, και αυτό», όπως είπε, «δεν μπορούμε να το επιτρέψουμε». Ανάλογη προσέγγιση υιοθέτησε και η ύπατη εκπρόσωπος της Ε.Ε., Κάγια Κάλας, γεγονός που καταδεικνύει ότι η Ε.Ε. επεχείρησε να κινηθεί και να τοποθετηθεί συντονισμένα. Αναφερόμενη στο σχέδιο Τραμπ, η επικεφαλής της ευρωπαϊκής εξωτερικής πολιτικής, ανέφερε ότι η Ε.Ε. επιθυμεί τον τερματισμό του πολέμου, προσθέτοντας ότι ο τρόπος με τον οποίο θα γίνει αυτό, έχει ιδιαίτερη σημασία. Με σκωπτικό ύφος, η Κάγια Κάλας υπενθύμισε ότι στην Ουκρανία «υπάρχει ένας επιτιθέμενος και ένα θύμα».
Θετικά υποδέχεταιτο σχέδιο Τραμπ και η Λευκωσία, διά του προέδρου Νίκου Χριστοδουλίδη, ο οποίος δεν τόλμησε να επικρίνειτον σχεδιασμό του Αμερικανού προέδρου και αρκέστηκε να επαναλάβειτις κλασικές θέσεις της Λευκωσίας.
Αντίθετα, ο πρόεδρος Χριστοδουλίδης απέφυγε την «ουρά» των επικρίσεων στις αναφορές του για το Ουκρανικό. Μιλώντας μετά την τηλεδιάσκεψη της Ε.Ε., αρκέστηκε να υποδεχθεί θετικά την αυξημένη κινητικότητα και την ενεργό εμπλοκή των ΗΠΑ στο Ουκρανικό. Παράλληλα, ο κ. Χριστοδουλίδης επαναβεβαίωσε τον πλήρη σεβασμό της Κύπρου στην κυριαρχία, την ανεξαρτησία, και την εδαφική ακεραιότητα της Ουκρανίας, προσπερνώντας το γεγονός ότι οι προτάσεις Τραμπ κινούνται στην ακριβώς αντίθετη κατεύθυνση και αποφεύγοντας την οποιαδήποτε αιχμή για το επιεικώς απαράδεκτο περιεχόμενό τους.
