Αρχίζει το πόκερ στη Μεσόγειο – Το κουιντέτο και οι σκόπελοι

Tο σχέδιο μιας αμερικανικής διαμεσολάβησης για τη διακεκαυμένη ζώνη από τη Μαύρη Θάλασσα έως τη Μέση Ανατολή και τη Βόρεια Αφρική και, αναπόφευκτα, την Ανατολική Μεσόγειο δεν γεννήθηκε χθες. Ηδη από το τέλος του Ψυχρού Πολέμου οι Αμερικανοί ήθελαν να δημιουργήσουν διάφορους «διαδρόμους» συνεργασίας στον κόσμο που αναδυόταν. Τα τελευταία 25 χρόνια, τα δεδομένα στην περιοχή έχουν αλλάξει ραγδαία και τα σχέδια αυτά ήλθαν με διάφορους τρόπους (ανολοκλήρωτα παραδείγματα αυτών έχουν καταγραφεί και πρόσφατα όπως ο EastMed, ο IMEC κ.λπ.) είτε από την Ουάσιγκτον είτε από τις Βρυξέλλες και την Ε.Ε. Σε ανύποπτο χρόνο, σχέδια για τη συνεννόηση ανάμεσα στις χώρες της Ανατολικής Μεσογείου είχε συνεισφέρει και η τουρκική πλευρά, αν και κάπως απρόθυμα, κυρίως για να αποσείσει την κατηγορία της αδιαλλαξίας έναντι των γειτόνων.

Η πρώτη αντίδραση

Η ανακίνηση μιας τέτοιας πρωτοβουλίας από τον πρωθυπουργό Κυριάκο Μητσοτάκη, την περασμένη Πέμπτη, κατά την προ ημερησίας διάταξης συζήτηση στη Βουλή, δεν συμβαίνει σε γεωπολιτικό κενό, αλλά αποτελεί ενεργή προσπάθεια της Αθήνας να διαμορφώσει το πλαίσιο πιθανών διαπραγματεύσεων για τις θαλάσσιες ζώνες στην Ανατολική Μεσόγειο. Γι’ αυτό, άλλωστε, την Παρασκευή η κυβέρνηση έσπευσε να διευκρινίσει ότι εκείνο που προτείνει η ελληνική πλευρά είναι επί της ουσίας ένα πενταμερές σχήμα με τη συμμετοχή Ελλάδας, Τουρκίας, Αιγύπτου, Λιβύης, αλλά και της Κυπριακής Δημοκρατίας, η οποία δεν μπορεί να αποκλειστεί. Οι πρώτες αντιδράσεις της Τουρκίας ήταν, φυσικά, αναμενόμενες, καθώς η Αγκυρα δεν επιθυμεί τη συμμετοχή της Λευκωσίας, αν στο τραπέζι δεν έχει θέση και το ψευδοκράτος.

Η άριστη σχέση των προέδρων των ΗΠΑ Ντόναλντ Τραμπ και Τουρκίας Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν, όπως αυτή αποτυπώθηκε και στη συμφωνία που επέτρεψε στην Αγκυρα να επισημοποιήσει την επιρροή και παρουσία της και στη Γάζα, προφανώς προκαλεί ανησυχία στην Αθήνα. Η εκπεφρασμένη βούληση του κ. Τραμπ να αξιοποιήσει τη δεύτερη θητεία για την επίλυση διαφόρων διεθνών διενέξεων, θερμών ή «παγωμένων», είχε από καιρό απασχολήσει την ελληνική διπλωματία, η οποία αντιλαμβανόταν ότι μια μεσολάβηση και στα ελληνοτουρκικά δεν θα πρέπει να αποκλείεται. Η απευθείας γραμμή ανάμεσα στους κ. Τραμπ και Ερντογάν δημιουργεί ερωτήματα και στην ελληνική διπλωματία για το τι ακριβώς μπορεί να συζητούν και, κυρίως, αν ο πρόεδρος της Τουρκίας επιχειρεί να πείσει τον πρόεδρο των ΗΠΑ για την ανάγκη κάποιας διευθέτησης στην Ανατολική Μεσόγειο.

Μάλιστα, εντός και εκτός του υπουργείου Εξωτερικών καταγράφονταν διαρκείς συζητήσεις σχετικά με την ανάγκη η Αθήνα να μη βρεθεί ενώπιον τετελεσμένων, εν προκειμένω κάποιας φόρμουλας που θα αντικατοπτρίζει τις απόψεις της Αγκυρας. Η αναφορά του πρωθυπουργού Κυριάκου Μητσοτάκη, την περασμένη Πέμπτη, για «φόρουμ παράκτιων κρατών» και εν συνεχεία η διευκρίνιση ότι πρόκειται για ένα πενταμερές σχήμα με τη συμμετοχή Ελλάδας, Τουρκίας, Αιγύπτου, Λιβύης και της Κυπριακής Δημοκρατίας (και με ηχηρή εξαίρεση το Ισραήλ) με θεματικές την οριοθέτηση θαλασσίων ζωνών, το μεταναστευτικό, την πολιτική προστασία, τη συνδεσιμότητα και την προστασία του περιβάλλοντος, αποτελούν μέρος αυτής της προσπάθειας της Αθήνας να τοποθετηθεί εμπροσθοβαρώς, δίχως, όπως όλα δείχνουν, να έχει γίνει κάποια ουσιαστική προετοιμασία σχετικά με την πιθανή μακροπρόθεσμη εξέλιξη ενός τέτοιου εγχειρήματος. Στη κυβέρνηση φαίνεται να εκτιμάται πως με τον τρόπο αυτόν η Αθήνα αποκτά κάποιο στρατηγικό πλεονέκτημα σε μια πιθανή συζήτηση για την ετοιμότητα της Ελλάδας να διαπραγματευθεί, υπάρχει όμως πλήρης αντίληψη για τα όρια του εγχειρήματος υπό τις παρούσες συνθήκες

Ο Γιώργος Γεραπετρίτης θα αναλάβει τις αμέσως επόμενες ημέρες να μιλήσει με τους ομολόγους του των άλλων τεσσάρων χωρών του πενταμερούς σχήματος που προτείνει η Αθήνα. Στο υπουργείο Εξωτερικών αντιλαμβάνονται, πάντως, ότι η πρόταση αυτή εκ των πραγμάτων δύσκολα θα γίνει επί της ουσίας αποδεκτή από τους Τούρκους, λόγω της συμμετοχής της Κυπριακής Δημοκρατίας και μόνον, ωστόσο θα πρέπει να αναλάβει και το κόστος της απόρριψης μιας τέτοιας πρότασης.

Αμερικανικοί σύνδεσμοι

Αρκετοί στην Αθήνα εκτιμούν ότι παρά την κινητικότητα κάποιων στενών συνεργατών του κ. Τραμπ, οι οποίοι έχουν αναλάβει θέσεις-κλειδιά (όπως ο ανώτερος σύμβουλος για την Αφρική Μασάντ Μπούλος, ο πρέσβης των ΗΠΑ στην Aγκυρα Τομ Μπάρακ, ο απεσταλμένος για τη Μέση Ανατολή Στιβ Γουίτκοφ), οι ελληνοτουρκικές διαφορές αυτή τη στιγμή περνούν κάτω από το ραντάρ του προέδρου των ΗΠΑ, αφού αυτός έχει, εύλογα, άλλες προτεραιότητες, όπως αυτό φαίνεται άλλωστε και από το πρόγραμμά του, που αυτό το χρονικό διάστημα στρέφεται ξανά προς τον ρωσοουκρανικό πόλεμο. Σε κάθε περίπτωση, οσονούπω φτάνει στην Αθήνα και η νέα πρέσβειρα των ΗΠΑ Κίμπερλι Γκίλφοϊλ, επίσης πρόσωπο του κύκλου Τραμπ, που διαθέτει απευθείας επικοινωνία με όλους τους παραπάνω φίλους και συνεργάτες του προέδρου, με ό,τι μπορεί να συνεπάγεται αυτό για την ανακίνηση μιας ελληνοτουρκικής ατζέντας στον Λευκό Οίκο. Είναι απολύτως σαφές ότι μέρος της αμερικανικής αντίληψης για την κατάσταση αφορά την εκμετάλλευση των ενεργειακών πόρων που βρίσκονται στην Ανατολική Μεσόγειο. Η Chevron ήδη έχει ανακοινώσει τη δραστηριοποίησή της σε ελληνικά ύδατα, η Exxon Mobil ερευνά σε περιοχή λιβυκής δικαιοδοσίας, ενώ οι αμερικανικές εταιρείες είναι παρούσες στη Κύπρο, στην Αίγυπτο και στο Ισραήλ.

Πληροφορίες από την Ουάσιγκτον έκαναν λόγο για δυσαρέσκεια του ισραηλινού παράγοντα για το γεγονός ότι η πρωτοβουλία περιλαμβάνει την Τουρκία, αλλά όχι το Ισραήλ, που, όπως λέγεται, δεν είχε καν ενημερωθεί, παρ’ ότι έχει ζωτικά συμφέροντα στην περιοχή και στρατηγική σχέση με την Ελλάδα. Eνα σενάριο πάντως που θα δρομολογείτο με την ενεργό εμπλοκή των ΗΠΑ θα οδηγούσε εκ των πραγμάτων σε έναν πρώτο σκόπελο, που δεν είναι άλλος από την εκκρεμότητα του Κυπριακού. Μια επιτάχυνση των διαδικασιών θα μπορούσε να οδηγήσει τη σημερινή Ουάσιγκτον σε θέσεις που θα πρόκριναν μια «λύση-εξπρές» και είναι απολύτως βέβαιο ότι ο κ. Ερντογάν θα προσπαθήσει να πείσει τον κ. Τραμπ ότι, ύστερα από 51 χρόνια, το Κυπριακό μπορεί να επιλυθεί μόνο στη βάση μιας λύσης των δύο κρατών. Ο συγκεκριμένος κίνδυνος απασχολεί έμπειρους διπλωμάτες, οι οποίοι αντιλαμβάνονται ότι ο κ. Ερντογάν ήδη έχει προετοιμάσει το έδαφος προς αυτή τη κατεύθυνση.

Το καλώδιο

Oλη αυτή η συζήτηση εκ των πραγμάτων φέρνει στην επιφάνεια και εκκρεμότητες που είναι πιο πρόσφατες, όπως η ηλεκτρική διασύνδεση Ελλάδας – Κυπριακής Δημοκρατίας. Από την Αθήνα έχει αναδειχθεί η περίπτωση των ερευνών του «Πίρι Ρέις» στο Αιγαίο ως μια περίπτωση ευθέως ανάλογη εκείνων που διακόπηκαν στα ανοιχτά της Κάσου, δηλαδή επί στήλης υδάτων, δίχως να επηρεάζεται η υφαλοκρηπίδα κάποιου κράτους. Εφόσον επέλθει η όχι αυτονόητη επίλυση των προβλημάτων ανάμεσα στην Αθήνα και στη Λευκωσία, τότε δεν αποκλείεται να ξεκινήσουν οι έρευνες των πλοίων στα νότια και στα ανατολικά της Κάσου και της Καρπάθου. Κάποιοι στην κυβέρνηση είναι αισιόδοξοι πως αυτή τη φορά η Aγκυρα δεν θα αντιδράσει. Πλην όμως, η διαρκής αλλαγή των δεδομένων, όπως αυτά έχουν καταγραφεί λίγες μόλις εβδομάδες από την ακύρωση του τετ α τετ των κ. Μητσοτάκη – Ερντογάν, δεν δημιουργεί απολύτως καμία βεβαιότητα για την εξέλιξη των πραγμάτων, αντιθέτως αυξάνει τα ερωτήματα για την πορεία των ελληνοτουρκικών σχέσεων κατά το επόμενο χρονικό διάστημα.

Οι πυκνές επαφές του κ. Μπούλος

Ο πρόεδρος των ΗΠΑ Ντόναλντ Τραμπ συνηθίζει να αξιοποιεί σε διάφορα πόστα μέλη της ευρύτερης οικογένειάς του ή φίλους του. Ο Μασάντ Μπούλος, γεννημένος στον Λίβανο από ελληνορθόδοξους γονείς, δραστηριοποιείται στις ΗΠΑ και στη Νιγηρία, ωστόσο βρίσκεται στον κύκλο εμπιστοσύνης του κ. Τραμπ ως συμπέθερος. Ο 28χρονος γιος του, Μάικλ Μπούλος, παντρεύτηκε το 2022 την Τίφανι Τραμπ, κόρη του Ντόναλντ Τραμπ από τον γάμο του με τη δεύτερη σύζυγό του Μάρλα Μέιπλς. Πριν από λίγους μήνες είχε έλθει στην επιφάνεια μια περίεργη ιστορία, όπου οι δύο γαμπροί του κ. Τραμπ, ο Μάικλ Μπούλος και ο Τζάρεντ Κούσνερ (σύζυγος της Ιβάνκα Τραμπ) φαίνεται να είχαν σχεδόν παρεξηγηθεί, καθώς ο πρώτος είχε επιχειρήσει να προωθήσει στον δεύτερο ένα γιοτ που ναυπηγείται (ακόμη) στο Πέραμα, αλλά ήταν υπερτιμολογημένο. Τελικά ο κ. Κούσνερ δεν το αγόρασε και έχει ζητήσει τα χρήματα που προκατέβαλε πίσω, όχι από τον υιό Μπούλος, αλλά από έναν μεσάζοντα. Ως προς τον Μασάντ Μπούλος, πολύ πριν διοριστεί από τον κ. Τραμπ αρχικά ως ειδικός σύμβουλος του προέδρου και στη συνέχεια ως ανώτερος σύμβουλος για αφρικανικές υποθέσεις, ανήκε στο Ρεπουμπλικανικό κόμμα, όπου επί 30 χρόνια είχε υποστηρίξει διάφορες καμπάνιες.

Ο κ. Μπούλος ήταν και την περασμένη εβδομάδα στην περιοχή, καθώς την Πέμπτη έγινε δεκτός από τον πρόεδρο της Αιγύπτου Αμπντέλ Φατάχ αλ Σίσι. Ο κ. Μπούλος μίλησε με τον κ. Μητσοτάκη στη Νέα Υόρκη στις 27 Σεπτεμβρίου, σε μια συνάντηση που συμμετείχαν ο υπουργός Εξωτερικών Γιώργος Γεραπετρίτης και η υφυπουργός Αλεξάνδρα Παπαδοπούλου. Στη Νέα Υόρκη ο κ. Μπούλος είχε επαφές με τον πρόεδρο της Λιβύης Μοχάμεντ Μένφι, ενώ δύο εβδομάδες νωρίτερα (12 Σεπτεμβρίου) είχε υποδεχθεί στην Ουάσιγκτον αντιπροσωπεία από τη Λιβύη με κύριο θέμα συζήτησης τις επενδύσεις στη χώρα. Στις 8 Αυγούστου ο κ. Μπούλος επισκέφθηκε την Aγκυρα όπου συναντήθηκε με τον υπουργό Εξωτερικών της Τουρκίας Χακάν Φιντάν, παρουσία και του Αμερικανού πρεσβευτή στη χώρα –επίσης στενού φίλου του προέδρου των ΗΠΑ– Τομ Μπάρακ.