Του Γιάννη Ιωάννου
Mε περισσότερους από 34 πρώην και νυν ηγέτες και δεδομένα από 29.000 λογαριασμούς offshore από 100 χώρες η διαρροή των Pandora Papers αποτελεί την μεγαλύτερη, μέχρι στιγμής, καταγραφή σε επίπεδο διερευνητικής δημοσιογραφίας συστηματικής φοροδιαφυγής σε διεθνές επίπεδο. Και πως να μην είναι αν αναλογιστεί κανείς το αστρονομικό ποσό των 32 τρις δολαρίων (!) που αποτελεί το διακύβευμα της εν λόγω διαρροής που ξεπερνά κατά πολύ αντίστοιχες παλιότερες αποκαλύψεις όπως τα, πολύ γνωστά, Panama Papers. Από τον μονάρχη της Ιορδανίας, βασιλιά Αμπντάλα, μέχρι πρώην αρχηγούς κρατών σε Ασία και Λατινική Αμερική κι από τον Πεπ Γκουαρντιόλα μέχρι την δημοφιλή τραγουδίστρια Σακίρα, τα δεδομένα των Pandora Papers τρομάζουν αγγίζοντας τα πολλά terabyte αποθηκευτικού χώρου και μια διασυνοριακή δημοσιογραφική έρευνα που κράτησε για δύο χρόνια με την συμμετοχή εκατοντάδων δημοσιογράφων από όλα τα μήκη και πλάτη του πλανήτη.
Από το κάδρο δεν έλειψε φυσικά και η Κύπρος με δημοσιεύματα του τηλεοπτικού δικτύου BBC και της εφημερίδας Guardian που, στα πλαίσια του Pandora Papers, εμπλέκουν το δικηγορικό γραφείο του Αναστασιάδη σε φερόμενες οικονομικές δραστηριότητες με Ρώσους ολιγάρχες –εξέλιξη που η κυπριακή Προεδρία απέρριψε έντονα χθες με ανακοίνωσή της. Ειρήσθω εν παρόδω, είναι η τρίτη φορά που το δικηγορικό γραφείο του Αναστασιάδη βρίσκεται στο επίκεντρο αποκαλύψεων διεθνών οργανισμών διερευνητικής δημοσιογραφίας. Είχαν φυσικά προηγηθεί δημοσιεύματα που συνέδεαν τον ΠτΔ με τον Σαουδάραβα κροίσο, Μαχφούζ, και την χρήση του ιδιωτικού του jet καθώς και με το ρωσικό σκάνδαλο “Troika Laundromat”. Η Κύπρος πρωταγωνίστησε, ιδίως μετά το 2016, σε σειρά δημοσιευμάτων του διεθνούς Τύπου σε σχέση με τις οικονομικές δραστηριότητες διαφόρων παρόχων -με αποκορύφωμα το ντοκιμαντέρ του αραβικού τηλεοπτικού δικτύου Al Jazeera για το κυπριακό επενδυτικό πρόγραμμα των διαβατηρίων, εξέλιξη που ουσιαστικά σηματοδότησε και το τέλος της πώλησης των λεγόμενων «χρυσών διαβατηρίων».
Η μεγάλη εικόνα
Αυτό που εύλογα προκύπτει ως ερώτημα κάθε φορά που προκύπτουν τέτοιες αποκαλύψεις σε διεθνές επίπεδο είναι κάτι που θα μπορούσε να συνοψιστεί σε τρεις άξονες:
α. Ως προς τα όρια κάποιων πρακτικών σε διεθνές επίπεδο σε σχέση με ζητήματα φοροδιαφυγής και φοροαποφυγής. Δυναμική που εκτείνεται πέραν των γνωστών υπεράκτιων παραδείσων και του τρόπου που αυτοί λειτουργούν τις τελευταίες τρεις δεκαετίες ως προς τη δυνατότητα μη αποκάλυψης των πραγματικών δικαιούχων (πχ οι offshore εταιρείες ή οι «εταιρείες κέλυφος»)
β. Ως προς την πολιτική πρακτική της σύγχρονης συστημικής διαφθοράς. Μεταξύ μεμπτού, ηθικού και της πλήρους διαφάνειας υπάρχει μια τεράστια απόσταση που σε χώρες της Μέσης Ανατολής, της Λατινικής Αμερικής ή της Ασίας καλύπτεται από τα ποιοτικά χαρακτηριστικά του είδους της διακυβέρνησης ή της ποιότητας του πολιτεύματος. Οι αποκαλύψεις εξάλλου τέτοιου είδους επιτρέπουν σε αναλυτές ή ακαδημαϊκούς να ορίζουν την σχέση μεταξύ της ποιότητας της διακυβέρνησης ή της δημοκρατίας σε ένα κράτος και των επιπέδων διαφθοράς και
γ. Ως προς το διεθνές brand των χωρών, στην λογική του ορισμού του Nation Brands Hexagon όπως το όρισε ο Anholt (2005). Υπό αυτό το πρίσμα, η Σουηδία βρίσκεται σε διαφορετική θέση από το Λουξεμβούργο ως προς την διαφθορά. Όπως και η Νότιος Κορέα σε σχέση με τον Παναμά ή τις Βρετανικές Παρθένους Νήσους. Οι χώρες «μπανανίες» διαφέρουν από τα προηγμένα κράτη ενώ το brand της Κύπρου διεθνώς δείχνει να έχει πληγεί σοβαρά τα τελευταία χρόνια υπό το βάρος διαφόρων αποκαλύψεων
Μια σειρά άλλων ερωτημάτων προκύπτουν, επίσης, αναπόφευκτα με τα επιμέρους εξ’ αυτών του... ενός εκατομμυρίου να εδράζονται φυσικά στο timing των εν λόγω αποκαλύψεων, στις πολιτικές και γεωπολιτικές σκοπιμότητες αλλά και σε ποιό βαθμό λόγω των τόσο συνταρακτικών απωλειών προκύπτουν πολιτικές συνέπειες όπως η παραίτηση αξιωματούχων, η αλλαγή παραδείγματος ως προς τις πολιτικές πάταξης της διαφθοράς και οι διώξεις, σε επίπεδο δικαιοσύνης, αν προκύπτουν επιμέρους σοβαρά αδικήματα.
Η Κυπριακή διάσταση
Στην Κύπρο η πρόσληψη των διαφόρων αποκαλύψεων που είδαν το φως της δημοσιότητας από την κοινή γνώμη έγινε υπό το βάρος ετεροπροσδιοριστικών παραγόντων όπως η στοχοποίηση της Κυπριακής Δημοκρατίας από έξωθεν δρώντες. Δόθηκε συνεπώς, ιδίως μετά τις αποκαλύψεις του al Jazeera, ένα αφήγημα περί συνομωσίας που στοχεύει, per se, την Κύπρο για πολιτικούς λόγους από κράτη όπως η Τουρκία ή το Κατάρ ή μη κρατικούς δρώντες όπως το δίκτυο της Μουσουλμανικής Αδελφότητας. Το ίδιο ισχύει και στην περίπτωση που τα δημοσιεύματα προέρχονται από ΜΜΕ με έδρα το Ηνωμένο Βασίλειο στην λογική μιας ιστορικής εχθρότητας της Αγγλίας εναντίον της Κύπρου. Στα Pandora Papers πάντως ηγέτες που συνδέονται σε ιδεολογικό, πολιτικό ή και στρατιωτικό επίπεδο με την Τουρκία του Ερντογάν (όπως πχ ο εμίρης του Κατάρ, ο Αζέρος Πρόεδρος Ιλχάμ Αλίγιεφ και ο Πρόεδρος της Ουκρανίας ή αξιωματούχοι του Πακιστάν) φιγουράρουν στην κορυφή των αποκαλύψεων –κατααρρίπτοντας έτσι και το αφήγημα που κυκλοφόρησε στην Κύπρο για στόχευσή της από ξένα κέντρα.
Σε μια κρίσιμη συγκυρία για το Κυπριακό, με την ΚΔ να αποζητεί στήριξη σε διεθνές επίπεδο λόγω των αναθεωρητικών πολιτικών της Τουρκίας, η θεσμοθέτηση της πάταξης της διαφθοράς στην Κύπρο δείχνει να προκαλεί το περί κοινού δικαίου αίσθημα των πολιτών –ιδίως όταν οι σχετικές έρευνες και πορίσματα δεν αποκαλύπτουν το εύρος των παρανομιών –όπως πχ στην περίπτωση των χρυσών διαβατηρίων. Ή όταν ο πρώην ΠτΒ, κ. Συλλούρης ζητεί ωφελήματα από την θεσμική του υπηρεσία στον 2ο τη τάξει, θεσμό της Πολιτείας σύμφωνα με το κυπριακό Σύνταγμα. Επιπλέον, η εικόνα της Κύπρου που ζητεί διεθνή διπλωματική στήριξη ενώ έχει κατοχυρώσει το brand ενός φορολογικού παραδείσου ή του χώρου δραστηριοποίησης αμφιλεγόμενων ολιγαρχών καθίσταται, σε κάθε περίπτωση, προβληματική. Τα Pandora Papers, όπως και Paradise Papers και τα Panama Papers πριν από αυτά, δεν θα είναι ούτε η πρώτη μα ούτε και η τελευταία σειρά αποκαλύψεων που ενδεχομένως να θέσει και την Κύπρο στο επίκεντρο. Και οι νούσιμοι και... νοικοκυραίοι πολίτες της Κυπριακής Δημοκρατίας δείχνουν να έχουν κουραστεί από τα όσα, κάθε φορά, έρχονται στο φως. Το κρίσιμο ερώτημα ωστόσο παραμένει στο αν μπορούν να κάνουν κάτι σε σχέση με την καταπολέμηση της διαφθοράς στην Κύπρο.
