του Χρυσόστομου Περικλέους
Ο Βαλερί Ζισκάρ Ντ’ Εστέν, ο ιθύνων νους της Συνταγματικής Συνθήκης για την εμβάθυνση της ευρωπαϊκής ενοποίησης (2005), επανέρχεται με μια νέα πρόταση με στόχο να επαναφέρει την ΕΕ στην τροχιά του ενοποιητικού οράματος. Ιδιαίτερο βάρος προσδίδεται στην πρότασή του από το γεγονός πως τη συνυπογράφει ο Χέλμουτ Σμιτ, ο οποίος προλογίζει κιόλας το βιβλίο του Ζισκάρ EUROPA Η τελευταία ευκαιρία για την Ευρώπη.
Το βιβλίο –εκδόθηκε πρόσφατα από τις εκδόσεις ΠΑΠΑΖΗΣΗ- αποτελεί μια οραματική αφήγηση της πορείας της ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης από τους μεγάλους οραματιστές Σουμάν-Μονέ ως την κρίση των ημερών μας, με επικέντρωση σε προσωπικές μαρτυρίες που βγαίνουν από τη μακρά εμπλοκή του συγγραφέα στα ευρωπαϊκά δρώμενα και την οποία καταθέτει με τρόπο συνοπτικό και ύφος λιτό και προσιτό στον «αμύητο» αναγνώστη. Εκείνο που συγκινεί πραγματικά είναι η βαθιά προσωπική φιλία που τον συνέδεσε με τον Χέλμουτ Σμιτ, παρότι εκείνος σοσιαλιστής κι αυτός κεντροδεξιός, μια φιλία που κρατά μέχρι σήμερα και που συνέβαλε τα μέγιστα στη θεμελίωση του γαλλογερμανικού άξονα ως της ατμομηχανής της ευρωπαϊκής ενοποίησης.
Αφού, λοιπόν, μας δώσει, μέσα από μια γλαφυρή αφήγηση, τη «γραμμική», όπως την περιγράφει, «περίοδο της ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης» (1974-1991), κατά την οποία «το σύστημα προχωρούσε σε ευθεία γραμμή προς ένα σαφώς καθορισμένο στόχο» μας εισάγει σε αυτό που ονομάζει «κυκλική κίνηση» κατά την οποία το όραμα της ολοκλήρωσης παραμερίζεται έναντι της προτεραιότητας της διεύρυνσης, και χάνεται τελικά στις συνειδήσεις τόσο των πολιτών όσο και των ηγετών της ΕΕ, για να οδηγήσει, μέσα από ένα διαρκώς εντεινόμενο εθνικισμό, στη σημερινή κρίση.
Για το ξεπέρασμα ακριβώς αυτής της κρίσης, όπως ο Γκι Βερχόφστατ με τις «Ηνωμένες Πολιτείες της Ευρώπης» (2005), έρχεται ο Ζισκάρ Ντ’ Εστέν με ένα νέο οραματικό σχέδιο το οποίο, αρχίζοντας με τη νομισματική, δημοσιονομική, και φορολογική ένωση, στοχεύει, μέσα από διαδοχικά στάδια, στη EUROPA, μια «ομοσπονδία κρατών-εθνών προσαρμοσμένη στη νέα εποχή».
Σε μια περίοδο που η ΕΕ κλυδωνίζεται μέσα στη δίνη μιας πολυεπίπεδης κρίσης και αρκείται σε μια από-μέρα-σε-μέρα διαχείριση, ο συγγραφέας μας επαναφέρει στον οραματισμό των μεγάλων στόχων φέροντας στη μνήμη μας, από τη μια, τους καταστροφικούς πολέμους που οι πρώτοι οραματιστές θέλησαν να μη ξαναζήσει η Ευρώπη και, από την άλλη, τον φόβο να ξαναγυρίσει η Ευρώπη στον εφιάλτη των εθνικιστικών συγκρούσεων μετά από ενδεχόμενη διάλυσή της.
Κρίση, Ευρώπη και Αριστερά : Ιδιαίτερο ενδιαφέρον για το δικό μας αναγνωστικό κοινό παρουσιάζει και ένα δεύτερο βιβλίο που μόλις έχουν κυκλοφορήσει οι εκδόσεις ΠΑΠΑΖΗΣΗ. Πρόκειται για το βιβλίο του καθηγητή Παναγιώτη Ιωακειμίδη με τίτλο: «Κρίση, Ευρώπη και Αριστερά» στο οποίο ο συγγραφέας εξετάζει κριτικά αφενός της ευρωπαϊκή κρίση και αφετέρου την ελληνική κρίση. Σε ότι αφορά στην τελευταία, βλέπει κάποια στοιχεία της να συναρτώνται με την ευρωπαϊκή κρίση αλλά, στα βασικά χαρακτηριστικά της, την θεωρεί εγγενή ελληνική κρίση. Είναι αξιοσημείωτες οι «αντιφάσεις» που εντοπίζει στην ελληνική περίπτωση με πρώτη τη «δυτική κατανάλωση» έναντι «ανατολικής παραγωγής» όπου βλέπει τις παραγωγικές δομές της χώρας να παραμένουν ακόμα αγκιστρωμένες σε ένα «σοβιετικού τύπου και οργά-νωσης σύστημα οικονομίας».
Η δεύτερη αντίφαση που εντοπίζει βρίσκεται ανάμεσα στους δυτικούς πολιτικούς θεσμούς οι οποίοι «σε σημαντικό βαθμό προϋποθέτουν ορθολογικές κοινωνικές και ατομικές συμπεριφορές» και την «ανατολική κουλτούρα συμπεριφοράς» στην Ελλάδα με κύριο χαρακτηριστικό την «ανορθολογική συμπεριφορά μεγάλων τμημάτων της ελληνικής κοινωνίας σε σχέση με τους πολιτικούς θεσμούς». Στη συνέχεια εξετάζει την αντίφαση ανάμεσα στις έννοιες «κρά-τος προστάτης και κράτος εχθρός», ανάμεσα στο «μετανεωτερικό κράτος» του Κούπερ και το «προνεωτερικό» στο οποίο κατατάσσει την Ελλάδα, και, τέλος, στις έννοιες της Ελλάδας ως ευρωπαϊκής χώρας αλλά ταυτόχρονα, μέσα από την εν πολλοίς παγιωμένη αντίληψη του ελληνικού εξαιρετισμού, ως αντιευρωπαϊκής χώρας.
Τοποθετώντας τη γενική ευρωπαϊκή κρίση μέσα στο ευρύτερο πλαίσιο της αποσταθεροποίησης στη ΝΑ γειτονιά της και το προσφυγικό, ο συγγραφέας, αφού πρώτα προειδοποιήσει πως «επιστροφή στο εθνικό κράτος σημαίνει επιστροφή στην αστάθεια και τους εθνικούς ανταγωνισμούς του παρελθόντος» εισηγείται ως «μόνη ρεαλιστική απάντηση την εμβάθυνση της ενοποίησης».
