ΚΛΕΙΣΙΜΟ
Loading...
 

Εγραφα για να σώσω τη ζωή μου

Ο Γουάιντμαν αποφάσισε να αντιμετωπίσει το φάντασμα του Εμετ Τιλ, στο βιβλίο του «Γράφοντας για να σώσω μια ζωή»

Kathimerini.gr

ΤΟΥ ΣΑΚΗ ΙΩΑΝΝΙΔΗ

«Οταν ήμουν παιδί είχα φοβηθεί πολύ από τη δύναμη που είχαν οι λευκοί επάνω μου, πάνω στην οικογένειά μου και τους φίλους μου. Ημουν τρομοκρατημένος και αυτός ο φόβος ήλεγχε μεγάλο μέρος της συμπεριφοράς μου και όσο μεγάλωνα», μου λέει από το τηλέφωνο ο συγγραφέας Τζον Εντγκαρ Γουάιντμαν που πριν από λίγες μέρες μπήκε στα 79 του χρόνια. «Είχα πάντα αυτόν τον τρόμο και δεν ήταν σωστό. Αυτό σήμαινε ότι ζούσα με βάση διαφορετικούς κανόνες σε σχέση με τους άλλους Αμερικανούς».

Ο βραβευμένος συγγραφέας και ομότιμος καθηγητής του Πανεπιστημίου Μπράουν όταν ήταν νεαρό παιδί, μόλις 14 ετών το 1955, ήρθε σε επαφή με μια φωτογραφία που τον καταδίωκε για την υπόλοιπη ζωή του και επηρέασε μεγάλο μέρος των μετέπειτα επιλογών του. Ηταν το παραμορφωμένο πρόσωπο ενός μαύρου αγοριού, του συνομήλικου Εμετ Τιλ, που βρήκε τραγικό θάνατο από ομάδα ντόπιων λευκών του Μισισίπι. Το «έγκλημα» του άτυχου Εμετ ήταν ότι σφύριξε σε μια λευκή γυναίκα. Οι δολοφόνοι του αθωώθηκαν σε μια δίκη παρωδία που τότε είχε προσελκύσει το ενδιαφέρον σύσσωμης της Αμερικής.

Αρκετά χρόνια και πολλά βιβλία μετά, ο Γουάιντμαν αποφάσισε να αντιμετωπίσει το φάντασμα του Εμετ Τιλ. «Η ιστορία του δεν έφυγε ποτέ από το μυαλό μου. Τη θυμόμουν ξανά και ξανά, κάθε φορά που έβλεπα τον φόνο ενός νεαρού στην Αμερική που είχε φυλετικά κίνητρα», μου λέει από την άλλη άκρη της τηλεφωνικής γραμμής. Επρεπε όμως να γράψει, να ζήσει, να περάσει ο χρόνος μέχρι να γυρίσει ξανά στην αρχή. «Συχνά ένας συγγραφέας γράφει ένα βιβλίο για την πρώτη του αγάπη κάπως αργότερα στη ζωή του. Αυτό δεν σημαίνει ότι εκείνος ή εκείνη έχουν μόνο μια ζωή. Χρειάζεται η σοφία της ηλικίας προτού έρθεις αντιμέτωπος με εκείνη την ιστορία, την πρώτη αγάπη».

Στο βιβλίο του «Γράφοντας για να σώσω μια ζωή», που κυκλοφόρησε πρόσφατα από τις εκδόσεις Πόλις σε μετάφραση της Αθηνάς Δημητριάδου, ο Γουάιντμαν δεν κάνει το αναμενόμενο. Δεν γράφει τόσο για τον Εμετ Τιλ, όσο για τον πατέρα τού άτυχου Εμετ.

Ο Λούις Τιλ είναι το πρόσωπο που μπαίνει στο μικροσκόπιο του συγγραφέα και αυτό διότι η προσωπική ιστορία του Λούις και η εκτέλεσή του δι’ απαγχονισμού στα 23 του χρόνια, το 1945, ενόσω υπηρετούσε στον αμερικανικό στρατό στην Ιταλία, με την κατηγορία του βιασμού, είναι ένα από τα στοιχεία που «καταδικάζουν» τον δολοφονημένο Εμετ δέκα χρόνια μετά, το 1955, στα μάτια των λευκών ενόρκων και αθωώνουν τους δολοφόνους του.

Ο φάκελος του Λούις

Ο Γουάιντμαν ανασύρει τον φάκελο του Λούις και τον ίδιο από τη λήθη, όχι για να τον εξιδανικεύσει, αλλά για να αναδείξει την προχειρότητα της δίκης του, την έλλειψη στοιχείων και την καταδίκη του που μερικά χρόνια αργότερα καταδίκασε και τον γιο του. Πρόκειται για ένα «έγκλημα ύπαρξης», όπως το περιγράφει ο Γουάιντμαν στο βιβλίο του, το οποίο ξαναδιάβασε ενόψει της συνέντευξής μας (γράφτηκε το 2016) και με πικρία, λέει, πόσο επίκαιρο είναι σήμερα.

«Ενιωσα να ήμουν ένας νέος αναγνώστης του βιβλίου. Σα να διάβαζα το βιβλίο κάποιου άλλου. Πρόσεξα ότι πολλά από τα πράγματα για τα οποία μιλούσα τότε, πολλές από τις ανησυχίες μου, πολλές στενοχώριες μου είναι ίδιες, τα ίδια θέματα που συζητούνται σήμερα με αφορμή τον Τζορτζ Φλόιντ. Το βιβλίο είναι σαν μάρτυρας που κοιτά σε δύο κατευθύνσεις. Στο μέλλον, καθώς η υπόθεση του Φλόιντ ακόμη δεν έχει συμβεί και στο παρελθόν γιατί μιλάω για τον Εμετ και τον πατέρα του. Είναι μια περίεργη ολοκλήρωση και μια περίεργη επανάληψη».

Ο συγγραφέας και ομότιμος καθηγητής του Πανεπιστημίου Μπράουν, Τζον Εντγκαρ Γουάιντμαν. 

Ρωτάμε τον συγγραφέα εάν θεωρεί πως ο Τζορτζ Φλόιντ είναι με έναν τρόπο ο Εμετ Τιλ της εποχής μας, δύο άδικοι θάνατοι σε δύο διαφορετικές εποχές. «Ο Εμετ Τιλ είναι ένα αρχέτυπο», μας λέει και στέκεται στη σημασία της λέξης «λιντσάρισμα» και στη σημερινή της σημασία. Λιντσάρισμα, λέει, δεν είναι μόνο τότε που κρεμούσαν τους ανθρώπους από τα δένδρα ή τους έσερναν πίσω από φορτηγά αλλά και τώρα «όταν πυροβολούνται στον δρόμο από την αστυνομία, σαν ζώα». «Οπότε το λιντσάρισμα υποδηλώνει τον παράνομο φόνο, τον φόνο εκτός νόμου. Σε έναν βαθμό το λιντσάρισμα είναι η δύναμη που οι λευκοί θεωρούν ότι έχουν στην Αμερική. Και είναι ένα παλιό προνόμιο που έχει ταυτιστεί με τη λευκή υπεροχή (white supremacy). Το λιντσάρισμα γινόταν στους σκλάβους χωρίς δίκη και δικαστές. Ο ιδιοκτήτης είχε δικαίωμα στο σώμα του σκλάβου. Οι έγχρωμοι άνθρωποι στην Αμερική έπρεπε να αντιμετωπίσουν αυτή την πραγματικότητα για 400 χρόνια. Αυτά είναι γνωστά όμως. Το τρομακτικό είναι ότι η ιστορία επαναλαμβάνεται. Οπότε, ναι, υπάρχει μια ευθεία γραμμή μεταξύ του Εμετ Τιλ και του Τζορτζ Φλόιντ. Μια γραμμή ευθεία και δυστυχώς αδιάσπαστη».

Σε αυτή τη γραμμή υπάρχει και η ζωή του ίδιου του Γουάιντμαν, σπαράγματα της οποίας μπαίνουν εμβόλιμα μέσα στο βιβλίο. Σε μια άλλη ανάγνωση το «Γράφοντας...» είναι ένα βιβλίο για πατέρες και γιους. Η σχέση του Εμετ και του Λούις είναι «σπασμένη», τονίζει ο συγγραφέας αφού δεν πρόλαβαν να γνωριστούν και να επικοινωνήσουν. «Αυτό είναι δυστυχώς ένα σταθερό γνώρισμα της αφροαμερικανικής ζωής. Πολλές οικογένειες είναι διαλυμένες, όχι μόνο λόγω θανάτου αλλά και φτώχειας, αρρώστιας και άλλων λόγων».

Η πατρική φιγούρα είναι κάτι που έλειπε από τον ίδιο, μας λέει, όταν ήταν παιδί. Ηταν εκεί αλλά και δεν ήταν και η σχέση των γονιών του ήταν «καλή αλλά πολύπλοκη». Ο ίδιος βλέπει αυτή την κατάσταση ως ένα ευρύτερο πολιτισμικό και οικονομικό ζήτημα για το οποίο ήθελε να μιλήσει στο βιβλίο του.

Ο Γουάιντμαν όμως κατάφερε να ξεφύγει από τη μικρή παρακμιακή γειτονιά του Πίτσμπουργκ όπου μεγάλωσε, να σπουδάσει με διακρίσεις και να γίνει πετυχημένος συγγραφέας και καθηγητής. Δεν συνέβη το ίδιο με τον μικρότερο αδελφό του όμως, που το 1975 καταδικάστηκε σε ισόβια (αποφυλακίστηκε πέρυσι), όταν ενεπλάκη σε απόπειρα ληστείας που κατέληξε στον θανάσιμο τραυματισμό ενός τρίτου. Παρότι δεν πυροβόλησε πήρε την ίδια ποινή με τον δράστη χωρίς δικαίωμα αναστολής. Η ιστορία του αδελφού του και η έρευνα του Γουάιντμαν για το αμερικανικό σύστημα δικαιοσύνης έγινε το βιβλίο «Brothers and Keepers» που θεωρείται το πιο γνωστό του έργο.

Στην τηλεφωνική μας κουβέντα ο Γουάιντμαν δεν είναι ισοπεδωτικός. Αναγνωρίζει ότι πολλά έχουν αλλάξει από την εποχή του Εμετ Τιλ. Ο ίδιος άλλωστε είναι ένα ζωντανό παράδειγμα, οι ΗΠΑ, θυμίζει, εξέλεξαν τον πρώτο Αφροαμερικανό πρόεδρο, Αφροαμερικανοί βρίσκονται σε θέσεις κλειδιά στη δημόσια διοίκηση και στον στρατό της Αμερικής. Δεν έχουν αλλάξει όμως όλα. «Η υποβόσκουσα αίσθηση της φυλής, ότι οι άνθρωποι χωρίζονται σε κατηγορίες και αυτές οι κατηγορίες δημιουργούν διαφορετικά είδη ανθρώπων, αυτές οι ιδέες δεν έχουν αλλάξει. Και μέχρι να τις ξεφορτωθούμε δεν θα υπάρξει σοβαρή αλλαγή στην κοινωνία, μια αλλαγή που θα κρατήσει και θα σταματήσει αυτή την αστυνομική βία», τονίζει.

Πέρα από τον Τραμπ

Δεν είναι εύκολη αυτή η αλλαγή και ο ίδιος το γνωρίζει. Τα πράγματα δεν θα αλλάξουν ως διά μαγείας αν, για παράδειγμα, βγει από το κάδρο ο Ντόναλντ Τραμπ, μας λέει. «Τον αξιωθήκαμε τον Τραμπ», λέει κατηγορηματικά (we earned D.T.), «οι αμερικανικοί θεσμοί, οι Αμερικανοί ηγέτες, μοιράζονται τις χειρότερες ιδέες του Τραμπ εδώ και πολύ καιρό. Ο ίδιος δεν είναι παρά η εκδήλωση αυτών των ιδεών. Μας άξιζε ο Τραμπ. Αν με κάποιον τρόπο εξαφανιστεί, θα πρέπει να συνεχίσουμε να διαδηλώνουμε και να διεκδικούμε τη μεταρρύθμιση της αστυνομίας, την εκπαίδευση, του οικονομικού συστήματος».

Παρακολουθεί τις πορείες με ενθουσιασμό και χαίρεται που υπάρχει διεθνής αναγνώριση και συμπαράσταση. Λόγω ηλικίας, λέει, δεν συμμετέχει αυτή τη φορά στις διαμαρτυρίες, είναι δουλειά των νέων. «Πάνω στον ενθουσιασμό της στιγμής γίνονται και λάθη, αλλά είναι προς τη σωστή κατεύθυνση», επισημαίνει και συστήνει προσοχή για την καταδίκη έργων τέχνης και την καταστροφή αγαλμάτων. «Εχουμε ξαναδεί», λέει, «απολυταρχικά καθεστώτα να θέλουν να ξαναγράψουν την Ιστορία και να αλλάζουν τη μια μορφή καταπίεσης με μια άλλη. Οταν ρίχνεις ένα άγαλμα, πρέπει να προσέξεις ποιο θα βάλεις στη θέση του».

Το βιβλίο κλείνει με μια σκηνή συνάντησης. Ο Τζον διηγείται στον τάφο του Λούις μια παραβολή, την ιστορία της Μέλισσας και της Αρκούδας...

«Ποια ζωή θέλατε να σώσετε με το βιβλίο σας», τον ρωτάμε. «Τη δική σας», λέει αφοπλιστικά, «τη δική μου, οποιουδήποτε διαβάσει το βιβλίο». Ο στόχος είναι οι αναγνώστες να σκεφτούν τις δικές τους ζωές. «Οσο έγραφα σκεφτόμουν τη δική μου ζωή, έγραφα για να σώσω τη ζωή μου. Ηθελα επίσης να κάνω και ένα μνημόσυνο σε έναν ξεχασμένο άνθρωπο», επισημαίνει. Ενα αφρικανικό ρητό λέει ότι όσο οι ζωντανοί μιλούν για έναν νεκρό, τότε εκείνος είναι σαν να ζει, μας λέει, και αυτή η ιδέα είναι πίσω από τον τίτλο του βιβλίου. «Οπότε γράφω για να σώσω μια ζωή, να τη θυμάμαι και να τη μοιραστώ με τη δικιά μου».

Το βιβλίο κλείνει με μια σκηνή συνάντησης για την οποία θα προσπαθήσουμε να μην πούμε περισσότερα αλλά να δώσουμε ένα κλειδί για την αποκωδικοποίησή της. Ο Τζον διηγείται στον τάφο του Λούις μια παραβολή, την ιστορία της Μέλισσας και της Αρκούδας. Η μεγάλη αρκούδα επιτίθεται σε ένα μελίσσι αλλά οι «καμικάζι» μέλισσες τη διώχνουν τσιμπώντας την και προκαλώντας τον δικό τους θάνατο. Αν οι καμικάζι μέλισσες είναι σαν τον Λούις Τιλ, όπως γράφετε, ρωτάμε τον Γουάιντμαν, ποιος είναι η αρκούδα; «Θα έλεγα ότι η αρκούδα είναι το σύστημα το οποίο σήμερα δέχεται τα χτυπήματα και τα τσιμπήματα όλου του κόσμου. Ωστόσο, η αρκούδα, ως ζώο και πλάσμα του μύθου δεν είναι κακιά, της αρέσει απλώς το μέλι. Αλλά το σύστημα που αντιμετωπίζουμε δεν είναι τόσο αθώο όσο η αρκούδα. Είναι πολύ πιο πονηρό, υπάρχει πολύ καιρό και μπορεί να προκαλέσει μεγαλύτερο κακό απ’ όσο οποιοδήποτε ζώο».

Η πορεία του και τα βραβεία

Ο Τζον Εντγκαρ Γουάιντμαν γεννήθηκε το 1941 στην Ουάσιγκτον και μεγάλωσε στο Χόουμγουντ του Πίτσμπουργκ. Διακρίθηκε από νωρίς για τις μαθητικές και αθλητικές επιδόσεις του στο μπάσκετ και έγινε δεκτός στο Πανεπιστήμιο της Πενσιλβάνια, όπου θα βρει μόνο μια δεκάδα Αφροαμερικανών σπουδαστών. Είναι ο δεύτερος Αφροαμερικανός που σπούδασε στην Οξφόρδη με την υποτροφία Rhodes και δίδαξε στα Πανεπιστήμια του Γουαϊόμινγκ, της Πενσιλβάνια, της Μασαχουσέτης και στο Πανεπιστήμιο Μπράουν. Το «Γράφοντας για να σώσω μια ζωή» είναι το πρώτο βιβλίο του που μεταφράζεται στα ελληνικά και η μεταφράστρια Αθηνά Δημητριάδου κατάφερε να διατηρήσει την πρωτοτυπία της γλώσσας του συγγραφέα. Ο Γουάιντμαν έχει γράψει πάνω από 20 μυθιστορήματα, διηγήματα, χρονικά γύρω από τα θέματα της οικογένειας, της φυλής, του τραύματος, του ρατσισμού στην Αμερική. Εχει τιμηθεί δύο φορές με το βραβείο PEN/Faulkner Award και με τα βραβεία John Dos Passos, MacArthur «Genius Grant» και Aniesfield-Wolf Book Award για το σύνολο του έργου του. Το «Γράφοντας για να σώσω μια ζωή» τιμήθηκε στη Γαλλία με το βραβείο «Femina etranger».

ΣΧΕΤΙΚΑ TAGS

Βιβλίο: Τελευταία Ενημέρωση

X