ΚΛΕΙΣΙΜΟ
Loading...
 

«Εικονοστάσι» Ελλήνων λογοτεχνών

Ο Δημήτρης Δασκαλόπουλος καταγράφει προσωπικότητες των γραμμάτων με κοινό χαρακτηριστικό «την ηθική τους στάση»

Kathimerini.gr

ΤΗΣ ΝΕΝΑΣ ΚΟΚΚΙΝΑΚΗ

ΔΗΜΗΤΡΗΣ ΔΑΣΚΑΛΟΠΟΥΛΟΣ
Χωρικά ύδατα
Μελέτες νεοελληνικής λογοτεχνίας
εκδ. Μελάνι, 2019, σελ. 190

Η ιδιότητα του ποιητή ως αποκλειστικός χαρακτηρισμός της δημιουργικότητας του Δημήτρη Δασκαλόπουλου, επίτιμου διδάκτορος Φιλολογίας του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου (2006) και του Πανεπιστημίου Πατρών (2010) και βραβευμένου για το σύνολο του έργου του από το Ιδρυμα Πέτρου Χάρη της Ακαδημίας Αθηνών (2015), θα τον αδικούσε προφανώς, αφού η ευρύτητα των ενδιαφερόντων του δεν εκφράστηκε μόνον με την ποίηση. Τακτικός συνεργάτης της εγκυκλοπαίδειας Πάπυρος-Λαρούς-Μπριτάννικα και του Παγκόσμιου Βιογραφικού Λεξικού της Εκδοτικής Αθηνών, συντάκτης εκατοντάδων λημμάτων για πρόσωπα και θέματα της νεότερης και σύγχρονης ελληνικής λογοτεχνίας, κριτικός βιβλίου, επιφυλλιδογράφος και βιβλιογράφος απεικονίζει στο έργο του τη λογοτεχνική εξέλιξη και το εύρος της επίδρασής της γεφυρώνοντας με τις κριτικές του απόψεις το παρελθόν με το παρόν χωρίς να υποτάσσεται σε δογματισμούς και θεωρίες.

Στον καλοτυπωμένο κομψό τόμο των εκδόσεων Μελάνι, με τον εύστοχο τίτλο «Χωρικά ύδατα», συστεγάζονται δεκατρία δοκίμια – μελετήματα (άλλα εισηγήσεις σε συνέδρια και άλλα δημοσιευμένα σε λογοτεχνικά περιοδικά), γραμμένα όλα κατά την προηγούμενη κρίσιμη για τη χώρα μας δεκαετία. Στο βιβλίο πρωτοστατούν λογοτεχνικές φυσιογνωμίες με κοινό τους χαρακτηριστικό «την ηθική στάση που διατήρησαν σε όλη τη διάρκεια της λογοτεχνικής και δημόσιας παρουσίας τους», πράγμα που τις καθιστά «παραδειγματικές». Αυτές συγκροτούν μεγάλο μέρος από το «λογοτεχνικό εικονοστάσι» του Δημήτρη Δασκαλόπουλου, ο οποίος τις επιλέγει με κριτήριο την οικειότητα που με τον χρόνο έχει αποκτήσει μαζί τους και του επιτρέπει να πλέει σε «χωρικά ύδατα».

Πρωταρχική θέση ανάμεσά τους κατέχει ο Κ. Π. Καβάφης, του οποίου μελετάται ο ερωτισμός αλλά και ο τρόπος που εκφράστηκε από τον ποιητή (λιτός ρεαλισμός, ηδονική απόλαυση των στίχων). Δεν είναι η πρώτη φορά που εκδίδονται ερωτικά ποιήματα του Αλεξανδρινού («Σχόλια στα ερωτικά ποιήματα του Καβάφη», σελ. 11-27), του «πρώτου Ελληνα ποιητή που ο λόγος του είναι σωματικός» (σύμφωνα με τον Βύρωνα Λεοντάρη). Το 1983 εκδίδονται στην Ιταλία 56 ερωτικά ποιήματα του Καβάφη με σχέδια του Τσαρούχη, ενώ στην ελληνική έκδοση του 1984 ανεβαίνουν στα 90.

Τα κριτήρια

Το βιβλίο είναι αποτέλεσμα ευρυμάθειας, συνδυαστικού πνεύματος και μεθοδικής τεκμηρίωσης.

Εξετάζοντας τα κριτήρια που δίνουν στα συγκεκριμένα ποιήματα τον χαρακτηρισμό «ερωτικά», ο Δασκαλόπουλος προτάσσει «το ίδιο το θέμα τους» και την «εμφανή διαφορά κλίματος». Κατά τη Γιουρσενάρ, «κάθε έννοια αμαρτίας είναι σαφώς ξένη προς το έργο του Καβάφη», του οποίου επίμονος εφιάλτης υπήρξε μόνον «ο κίνδυνος του σκανδάλου και της μομφής». Το δεύτερο σχετικό μελέτημα («Η μορφή του Καβάφη», σελ. 29-49) αναφέρεται στις προσωπογραφίες του ποιητή και την απόδοση της μορφής του από σημερινούς και παλαιότερους εικαστικούς, οι οποίες κόσμησαν τις εκδόσεις των ποιημάτων του.

Εξαιρετικά ενδιαφέρουσες πληροφορίες υπάρχουν στο μελέτημα «Ο ποιητής Στέλιος Σεφεριάδης» (σελ. 52-59), όπου ο λόγος για τον πατέρα του νομπελίστα ποιητή, του οποίου πουθενά στο τιμητικό αφιέρωμα «Για τον Σεφέρη» δεν αναφέρεται το όνομα. Καθηγητής Διεθνούς Δικαίου στο Πανεπιστήμιο Αθηνών και ακαδημαϊκός, ο Σεφεριάδης εκτός από το πολυσχιδές επιστημονικό έργο του έδωσε μεταφράσεις, ποιήματα και θεατρικά που σε ένα βαθμό αντικατοπτρίζουν τις καταβολές του Γιώργου Σεφέρη, ο οποίος αν στην ποίηση δεν έχει τίποτε κοινό με τον πατέρα του, εν τούτοις «οι ρίζες του» ανάγονται στο λόγιο πατρικό περιβάλλον.

Μετά το μελέτημα για τον Κρητικό ποιητή Λευτέρη Αλεξίου (σελ. 61-74) με έργο ευρύτατο και πολυδιάστατο, ο Δασκαλόπουλος επανέρχεται στον Σεφέρη αναδιφώντας τα ίχνη της σχέσης του με τον ποιητή Μαλακάση (σελ. 75-84). Τους δύο ποιητές συνδέει κοινή μοίρα, θαυμαστές καθώς είναι και οι δύο του Μορεάς (ο Μαλακάσης τον μεταφράζει, ο Σεφέρης δίνει διάλεξη για το έργο του στο Παρίσι το 1921). Ο Σεφέρης βλέπει προφανώς στον Μαλακάση «έναν τυχερό άνθρωπο που είχε το προνόμιο να βρεθεί κοντά στο ίνδαλμά του» (Νάσος Βαγενάς). Η περιγραφή της φιλίας του Σεφέρη με τον Πάτρικ Λη Φέρμορ (σελ. 85-99), θα στηριχθεί στη σχέση των δύο με την ελληνική φύση και τον αμοιβαίο μεταξύ τους σεβασμό. Ο Φέρμορ συγγενεύει με τον Σεφέρη που απορροφά σα σφουγγάρι κάθε λεπτομέρεια της ελληνικής ζωής. Με τη φωνή όμως του Σεφέρη συγγενεύει και ο ποιητής Μανόλης Αναγνωστάκης για την «άγρυπνη πολιτική του συνείδηση» (σελ. 137-147).

Στο δοκίμιο «Ο Γκάτσος πριν από τον Γκάτσο» (σελ. 101-114), ο ποιητής του ενός ποιήματος που επηρέασε καταλυτικά την ποίηση της εποχής και καθιερώθηκε ως εκπρόσωπος της νεωτερικής ποίησης, καθίσταται ένα ακόμη «παράδειγμα» ηθικής στάσης. «Η διαρκής έκθεση και η αλόγιστη δημοσιότητα είναι μυλόπετρες που συνθλίβουν και τους πιο ταλαντούχους δημιουργούς», επισημαίνει ο Δασκαλόπουλος, που βλέπει τον Γκάτσο «πάντα στο ημίφως και πίσω από τις κουίντες».

Στα «χωρικά ύδατα» του δοκιμιογράφου ανήκουν επίσης ο «ευπατρίδης» Νάσος Δετζώρτζης (σελ. 115-124), άνθρωπος «άλλης εποχής» με βαθιά γνώση, έμφυτη ευγένεια και εξαντλητική επιμονή στις λεπτομέρειες, κυρίως όμως με «σταθερό, υγιές και αλάνθαστο γλωσσικό αισθητήριο», καθώς και ο συγγραφέας και διπλωμάτης Ρόδης Ρούφος («Χάλκινη εποχή», «Γραικύλοι»), του οποίου η ισοβίως συνεπής και αταλάντευτη στάση έρχεται σε πλήρη αντίθεση με εκείνη του Durrell που προπαγάνδιζε κατά του κυπριακού ξεσηκωμού (σελ. 125-136).

Ο Γ. Π. Σαββίδης

Το κείμενο το αφιερωμένο στον Γ. Π. Σαββίδη («Λογοτεχνία και δημοσιογραφία», σελ. 149-156) τιμά τον φιλόλογο που επιμελήθηκε στα 90 βιβλία του αξιόπιστες εκδόσεις για ποιητές και πλειάδα συγγραφέων, κληροδοτώντας μας μεταφράσεις, ανθολογίες, ευρετήρια και χρονολόγια και συμβάλλοντας καίρια στην ανανέωση του «δημοσιογραφικού δοκιμίου» ή «φιλολογικής επιφυλλίδας».

Στο τελευταίο μελέτημα του τόμου («Η στήλη αλληλογραφίας των λογοτεχνικών περιοδικών» σελ. 157-177) παρατίθενται τα ψευδώνυμα, με τα οποία αλληλογραφούν οι επίδοξοι λογοτέχνες, με τις απαντήσεις των υπευθύνων των περιοδικών, πολλές από τις οποίες ευτράπελες και διασκεδ αστικές. Το έργο αυτό του Δημήτρη Δασκαλόπουλου, αποτέλεσμα ευρυμάθειας, συνδυαστικού πνεύματος και μεθοδικής τεκμηρίωσης, αναδεικνύει την οξυδέρκεια και το ήθος που πρέπει να χαρακτηρίζει τον σύγχρονο κριτικό.

ΣΧΕΤΙΚΑ TAGS

Βιβλίο: Τελευταία Ενημέρωση

X