Kathimerini.gr
ΤΟΥ ΓΙΩΡΓΟΥ ΒΕΗ
ΜΠΕΡΝΑΡΝΤ ΜΑΛΑΜΟΥΝΤ
Το μαγικό βαρέλι και άλλες ιστορίες
μτφρ.: Σταυρούλα Αργυροπούλου
εκδ. Καστανιώτη, σελ. 509
Ο Μπέρναρντ Μάλαμουντ (1914-1986) λογίζεται, εκτός των άλλων, και δικαίως μάλιστα, ως δεξιοτέχνης της συντομευμένης κειμενικής μορφής. Γεννήθηκε στη Νέα Υόρκη από μετανάστες εβραϊκής καταγωγής, που είχαν αφήσει πίσω τους για πάντα τη Ρωσία. Δεν αργεί να διαπιστώσει ότι οι συμπατριώτες του όντως «έχουν το δικαίωμα να είναι Εβραίοι και να ζήσουν στον κόσμο ως άνθρωποι». Και όπως «κάθε πράγμα προσπαθεί, όσο εξαρτάται από το ίδιο, να εμμείνει στο είναι του», όπως διδάσκει στην «Ηθική» του (ΙΙΙ, πρόταση 6, βλ. τη μετάφραση του Ευάγγελου Βανταράκη, εκδόσεις Εκκρεμές) ο διάσημος εκείνος όμαιμός τους, ο Βενέδικτος ντε Σπινόζα (1632-1677), έτσι όλοι εδώ οι αφηγηματικοί ήρωες και αντιήρωες θέλουν να διαφυλάξουν την ταυτότητά τους. Ο εαυτός είναι το τιμαλφές. Ητοι, ο φορέας της παράδοσης, η οποία συγκροτεί Σύμπαν.
Συγκρατώ βεβαίως ότι, διερμηνεύοντας σχολαστικά τον κύριο χαρακτήρα του μυθιστορήματός του «Ο μάστορας», ο Μπέρναρντ Μάλαμουντ δεν παρέλειψε να τονίσει με ιδιάζουσα έμφαση ότι «από τη μέρα που γεννήθηκε τον ακολουθούσε ένα μαύρο άλογο, ένας εβραϊκός εφιάλτης […] Τι άλλο σήμαινε να είσαι Εβραίος πέρα από μια αιώνια κατάρα; Είχε σιχαθεί την ιστορία τους, το πεπρωμένο τους, την ενοχή του αίματος» (βλ. τη μετάφραση της Κατερίνας Σχινά, επίσης στις εκδόσεις του Καστανιώτη).
Κάθε ένα από τα 30 διηγήματα του παρόντος τόμου έχει σεβαστεί απολύτως την οικονομία των εκφραστικών μέσων. Κοινός παρονομαστής της δράσης κρίνεται εν γένει η προσπάθεια ακύρωσης της εγγενούς θλίψης. Ο,τι εντέλει αποτελεί συστηματική υπόθεση λύτρωσης της βασανιζόμενης ύπαρξης, της συνειδητά απαλλαγμένης από στρεβλώσεις, κατά συνθήκη ψεύδη, βασανιστικές αυταπάτες και βεβαίως ψευδαισθήσεις. Ελάχιστοι, οίκοθεν νοείται, επιτυγχάνουν να διασωθούν. Η ατομική Οδύσσεια ολοκληρώνεται μέσα στην ηρωική αυτοσυντριβή του εγώ. Ο διάκοσμος του σφόδρα αυτοπροβαλλόμενου αμερικανικού ονείρου εξ ορισμού δεν επαρκεί για να δικαιώσει την όποια δόση αισιοδοξίας των παλαιών και των νέων μεταναστών στον Νέο Κόσμο. Ανάλογα ισχύουν για όσους δοκιμάζουν την τύχη τους στη Ρώμη ή στο Παρίσι.
Κάθε ένα από τα διηγήματα έχει σεβαστεί απολύτως την οικονομία των εκφραστικών μέσων.
Η ιδέα της τυχόν ενιαίας ενότητας της ανθρώπινης μοίρας φαίνεται κατ’ αρχάς δυνατή. Στη συνέχεια, όμως, της λεκτικής περιήγησης εδραιώνεται η άποψη ότι η μοίρα εκάστου χαρακτήρα έχει στο τέλος τη δική της μαύρη τρύπα. Η πάση θυσία κατάφαση της ζωής παραμένει εντούτοις η κινητήρια δύναμη της αφηγηματικής εμπέδωσης. Γειωμένες στο έδαφος του εξ αντικειμένου πραγματικού, οι παράγραφοι παρακολουθούν με νηφαλιότητα την εξέλιξη των παθών. Η περιρρέουσα ατμόσφαιρα είναι, κοντολογίς, η δασκάλα του τραγικού.
Η μετάφραση είναι υποδειγματική. Ο αναγνώστης αντιλαμβάνεται στο μεταξύ ότι μπορεί να έχει πράγματι συναναστραφεί τον δείνα ήρωα της συλλογής του «Μαγικού βαρελιού» ή να υπήρξε ίσως, σε έναν βαθμό, κάποιος από αυτούς. Εξ ου και η κρίσιμη αποστροφή: «Ας αφουγκραστούμε τον μυθιστοριογράφο Μπέρναρντ Μάλαμουντ. Κάπου γράφει ότι όλοι οι άνθρωποι είναι Εβραίοι, αλλά μονάχα ορισμένοι το θυμούνται. Καλή παρατήρηση, την υιοθετώ» (βλ. Pierre Assouline, «Οι βίοι του Ιώβ», σε μετάφραση Σπύρου Γιανναρά, εκδόσεις Πόλις).
Η δομή της συνεχώς ακριβολόγου, καθ’ όλα γεωμετρικής, συμπυκνωμένης γραφής του Μπέρναρντ Μάλαμουντ ανακαλεί εμμέσως πλην σαφώς την περιώνυμη εκφραστική συνέπεια του προαναφερομένου Βενεδίκτου ντε Σπινόζα, τον οποίο, αξίζει να σημειωθεί, μελετά διά βίου ο ως άνω ήρωας του «Μάστορα».
